VEGA AVELAIRA, T. (2016), “Aplique de asa de caldeira (situla) - Castro de San Millán”, [en] Rodríguez González, X. y Rodríguez González, A. (coords.), Na procura do pasado. Orixe e desenvolvemento da arqueoloxía en Ourense. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia, 2016, pp. 91-93.

May 23, 2017 | Autor: Tomás Vega Avelaira | Categoría: Archaeology of Roman Hispania, Roman Small Finds, Roman Archaeology
Share Embed


Descripción

XUNTA DE GALICIA

EXPOSICIÓN

Presidente Alberto Núñez Feijóo

Coordinación Xulio Rodríguez González Avelino Rodríguez González. Universidade de Vigo

Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria Conselleiro Román Rodríguez González

Asistencia á coordinación Manuel Xusto Rodríguez

Secretario xeral técnico Jesús Oitavén Barcala

Restauración Lois Méndez Fernández Natalia Cortón Noya Sara Costa Muñoz

Secretario xeral de Cultura Anxo Manuel Lorenzo Suárez Directora xeral de Patrimonio Cultural María del Carmen Martínez Ínsua Director do Museo Arqueolóxico Provincial de Ourense Xulio Rodríguez González

Deseño Gráfico Araceli Gallego Blanco Impresión Deimpresión Procesado fotográfico Araceli Gallego Blanco Impresión fotográfica Extra Color S. L. Montaxe Equipo do Museo Arqueolóxico Provincial de Ourense Asistencia á montaxe e equipamento expositivo Carpintería Víctor Pereiro Marcos e molduras María Eiriz Rótulos Celta Iluminación Arteficción Transporte Servicio Mobil Prestadores CSIC, CCHS, Biblioteca Tomás Navarro Tomás Familia López – Cuevillas Familia Taboada Cid Familia Conde - Valvís Museo Arqueolóxico Provincial de Ourense Museo do Pobo Galego Real Academia Galega de Belas Artes Colaboran Fundación Galicia Obra Social Grupo Marcelo Macías

CATÁLOGO Edita Xunta de Galicia Coordinación e supervisión Xulio Rodríguez González Avelino Rodríguez González. Universidade de Vigo Asistencia á coordinación Manuel Xusto Rodríguez Textos A. F. F.: Adolfo Fernández Fernández A. M. V. R.: Ana María Veiga Romero A. R. G.: Avelino Rodríguez González B. P. O.: Bieito Pérez Outeiriño F. F. B.: Francisco Fariña Busto J. M. E. F.: José María Eguileta Franco M. X. R: Manuel Xusto Rodríguez M. P. N. S.: María del Pilar Núñez Sánchez P. S. F.: Pablo Sánchez Ferro P. R. G.: Purificación Rodríguez García R. A. G.: Roberto Aneiros García T. V. A.: Tomás Vega Avelaira X. R. G.: Xulio Rodríguez González Fotografía Fernando del Río Fotografía documental © CSIC, CCHS, Biblioteca Tomás Navarro Tomás © Familia López – Cuevillas © Familia Taboada Cid © Familia Conde - Valvís © Museo Arqueolóxico Provincial de Ourense © Real Academia Galega de Belas Artes Deseño e maquetación Noma Estudio Imprime Ikono. Servicios integrales ISBN: 978-84-453-5238-0 DL: OU 272-2016

Aplique de asa de caldeira (situla) Bronce Século IV 7,2 x 7,6 cm; Peso: 131,37 gr Museo Arqueolóxico Provincial de Ourense

As investigacións sobre o Castro de San Millán ocuparon varios anos de intensa actividade a F. López Cuevillas e a X. Taboada Chivite onde levaron a cabo tres campañas de escavación arqueolóxica (1952, 1954, 1955). O estudo da terceira campaña supoñerá a última colaboración entre Cuevillas e Taboada e será, en 1982, cando se volva a recuperar o interese polo xacemento cunha campaña dirixida por X. Rodríguez González e F. Fariña Busto. A maioría do material recuperado móstrase irrelevante. Algúns obxectos pódense datar arredor do cambio de Era e outros no Baixo Imperio romano. Entre estes últimos inclúese un soporte ou aplique de sítula cun rostro humano. O aplique de sítula, elaborado mediante un proceso de fundición con moldes bivalvos, pertenceu a un recipiente utilizado para conter e transportar líquidos: un tipo de caldeira, balde ou cubo con forma cilíndrica, oval ou troncocónica denominado sítula en latín. A utilización do devandito vocábulo, no ámbito arqueolóxico, xeneralizouse para definir a un recipiente metálico, polo xeral de bronce, que carece de pescozo e cuxa característica principal recae na utilización dun

asa móbil para suxeitalo. A asa engánchase a dous apliques fixados á parede do recipiente mediante remaches ou soldaduras, estando cada un deles provisto do seu respectivo orificio circular e a súa decoración figurativa a modo de mascarón, xeralmente representando a personaxes masculinos barbados –algúns posibles retratos de divindades, como Júpiter-Amón, Océano ou os deuses Lares– ou, mesmo, a figuras mitolóxicas como sereas, grifos, esfinxes, gorgonas, erotes ou vitorias. As asas das sítulas adoitaban ter forma de omega cos seus extremos voltos cara arriba e rematados de diferentes modos: en cabezas de cisne estilizadas ou nunha punta, máis ou menos afiada, lisa, decorada ou enrolada en espiral. Así mesmo, a base do recipiente podía repousar sobre varios pés de apoio para manter a súa estabilidade. O soporte de sítula de San Millán posúe unha forma lixeiramente elíptica e, na súa parte superior, dispón dunha argola cunha perforación circular pola cal se introduciría a asa destinada a suxeitar o recipiente. Na cara anterior, entre os orificios destinados á súa fixación, apréciase en relevo unha cara humana cos seus trazos definidos dun modo moi esquemático e un tanto andróxeno: un peiteado representado a base de liñas

NA PROCURA DO PASADO | ORIXE E DESENVOLVEMENTO DA ARQUEOLOXÍA EN OURENSE

91

incisas ben marcadas, uns ollos acentuados con axuda dun punzón, un pronunciado nariz de forma triangular e unha boca apenas delineada cunha incisión. Desde o punto de vista metalúrxico, aínda á falta das analíticas científicas necesarias, o considerable peso da peza (131,37 gramos), parece indicar o emprego dunha aliaxe ternaria cobre-estaño-chumbo cun gran compoñente do último dos metais citados o cal facilitaría o proceso de fundición.

Se os soportes de sítula portugueses contextualizados con certa dificultade se datan con preferencia entre o século II d. C. e a segunda metade do século III d. C., no caso da peza ourensá existen datos para datala, no século IV d. C. Para iso cóntase cun fragmento de Terra Sigillata Hispánica Tardía sen verniz cunha decoración con motivos en escaleira e con dúas moedas (tipo follis) acuñadas en época de Constantino II (337-340 d. C.).

Os apliques das sítulas de boa calidade ían soldados e, no caso contrario, asegurábanse por medio de remaches e tiras de metal. No caso da peza de San Millán, esta fixouse por medio de dous remaches un na parte superior, xusto por baixo da argola, e outro na zona inferior. Ambos consérvanse do mesmo xeito que un fragmento dunha das tiras metálicas, a correspondente á zona superior. Para adaptarse á forma da sítula, o aplique presenta un perfil curvo, por iso a súa parte posterior é lixeiramente cóncava e presenta unhas marcas debidas tanto ao rozamento co recipiente como ao paso do tempo.

(Tomás VEGA AVELAIRA)

T. V. A.

A. Rodríguez Colmenero identifica esta peza cun pequeno amuleto coa representación dunha divindade na súa cara anterior. Desde o punto de vista tipolóxico, este obxecto garda certas similitudes co tipo IV de Delgado e o III de Pinto, respecto da ausencia de traveseiro ou á forma do espello sobre o cal destaca o mascarón, cuxo tratamento estilístico difire dos tipos citados, os cales se crearon a partir basicamente dos achados efectuados en Portugal e, en especial, de Conimbriga, onde se supón a existencia dun centro produtor destes obxectos.

CASTELO RUANO, R.; GÓMEZ RAMOS, P. et al. (1995) «Apliques de asa de situlae con decoración antropomorfa procedentes de la villa romana de El Saucedo (Talavera de la Reina, Toledo)». Cuadernos de Prehistoria y Arqueología de la Universidad Autónoma de Madrid, 22, pp. 125-164 DELGADO, M. (1970) «Elementos de sítulas de bronce de Conimbriga». Conimbriga, tomo IX, pp. 15-21 LÓPEZ CUEVILLAS, F.; TABOADA CHIVITE, J. (1955) «Un oppidum de la tribu de los Bibalos». Archivo Español de Arqueología, vol. XXVIII, núm. 91, pp. 69-89 PINTO, A. J. (2002) Bronzes figurativos romanos de Portugal. Coimbra RODRÍGUEZ COLMENERO, A. (1977) Galicia meridional romana. Bilbao. RODRÍGUEZ GONZÁLEZ, X.; FARIÑA BUSTO, F. (1986) «A cidá do Castro de San Millán, Memorias de las excavaciones arqueológicas». Boletín Auriense, tomo XVI, pp. 36-90 TABOADA CHIVITE, J. (1958) «Nuevas excavaciones en la cidá do Castro de San Millán». Cuadernos de Estudios Gallegos, tomo XVII, fascículo 39, pp. 301-311

NA PROCURA DO PASADO | ORIXE E DESENVOLVEMENTO DA ARQUEOLOXÍA EN OURENSE

93

CASTRO DE SAN MILLÁN (CUALEDRO) - APLIQUE DE ASA DE CALDERO (SITULA)

Época romana: siglo IV d. C. Medidas: Altura = 7,2 cm; Anchura = 7,6 cm Peso: 131,37 gramos Material: Bronce Museo Arqueolóxico Provincial (Ourense) Las investigaciones sobre el Castro de San Millán ocuparon varios años de intensa actividad a F. López Cuevillas y a J. Taboada Chivite en donde llevaron a cabo tres campañas de excavaciones arqueológicas (1952, 1954, 1955). El estudio de la tercera campaña supondrá la última colaboración entre Cuevillas y Taboada y será, en 1982, cuando se vuelva a recuperar el interés por el yacimiento con una campaña dirigida por X. Rodríguez González y F. Fariña Busto. La mayoría del material recuperado se muestra irrelevante. Algunos objetos se pueden fechar en torno al cambio de Era y otros en el Bajo Imperio romano. Entre estos últimos se incluye un soporte o aplque de sítula con un rostro humano. El aplique de sítula, elaborado mediante un proceso de fundición con moldes bivalvos, perteneció a un recipiente utilizado para contener y transportar líquidos: un tipo de caldero, balde o cubo con forma cilíndrica, oval o troncocónica denominado situla en latín. La utilización de dicho vocablo, en el ámbito arqueológico, se ha generalizado para definir a un recipiente metálico, por lo general de bronce, que carece de cuello y cuya característica principal recae en la utilización de un asa móvil para sujetarlo. El asa se engancha a dos apliques fijados a la pared del recipiente mediante remaches o soldados, estando cada uno de ellos provisto de su respectivo orificio circular y su decoración figurativa a modo de mascarón, generalmente representando a personajes masculinos barbados – algunos posibles retratos de divinidades, como Júpiter-Amón, Océano o los dioses Lares– o, incluso, a figuras mitológicas como sirenas, grifos, esfinges, gorgonas, erotes o victorias. Las asas de las sítulas solían tener forma de omega con sus extremos vueltos hacia arriba y rematados de diferentes modos: en cabezas de cisne estilizadas o en una punta, más o menos afilada, lisa, decorada o enrollada en espiral. Asimismo, la base del recipiente podía reposar sobre varios pies de apoyo para mantener su estabilidad. El soporte de sítula de San Millán posee forma una forma ligeramente elíptica y, en su parte superior, dispone de una anilla con una perforación circular por la cual se introduciría el asa destinada a sujetar el recipiente. En la cara anterior, entre los orificios destinados a su fijación, se aprecia en relieve una cara humana con sus rasgos definidos de un modo muy esquemático y un tanto andrógeno: un peinado representado a base de líneas incisas bien marcadas, unos ojos acentuados con ayuda de un punzón, una pronunciada nariz de forma triangular y una boca apenas delineada con una incisión. Desde el punto de vista metalúrgico, aún a falta de las analíticas científicas necesarias, el considerable peso de la pieza (131,37 gramos), parece indicar el empleo de una

1

aleación ternaria cobre-estaño-plomo con un gran componente del último de los metales citados lo cual facilitaría el proceso de fundición. Los apliques de las sítulas de buena calidad iban soldados y, en caso contrario, se aseguraban por medio de remaches y tiras de metal. En el caso de la pieza de San Millán, ésta se fijó por medio de dos remaches uno en la parte superior, justo por debajo de la anilla, y otro en la zona inferior. Ambos se conservan al igual que un fragmento de una de las tiras metálicas, la correspondiente a la zona superior. Para adaptarse a la forma de la sítula, el aplique presenta un perfil curvo, por ello su parte posterior es ligeramente cóncava y presenta unas marcas debidas tanto al roce con el recipiente como al paso del tiempo. A. Rodríguez Colmenero identifica esta pieza con un pequeño amuleto con la representación de una divinidad en su cara anterior. Desde el punto de vista tipológico, este objeto guarda ciertas similitudes con el tipo IV de Delgado y el III de Pinto, respecto a la ausencia de travesaño o a la forma del espejo sobre el cual destaca el mascarón, cuyo tratamiento estilístico difiere de los tipos citados, los cuales se crearon a partir básicamente de los hallazgos efectuados en Portugal y, en especial, de Conimbriga, en donde se supone la existencia de un centro productor de estos objetos. Si los soportes de sítula portugueses contextualizados con cierta dificultad se datan con preferencia entre el siglo II d. C. y la segunda mitad del siglo III d. C., en el caso de la pieza ourensana existen datos para fecharla, en el siglo IV d. C. Para ello se cuenta con un fragmento de Terra Sigillata Hispánica Tardía sin barniz con una decoración con motivos en escalera y con dos monedas (tipo follis) acuñadas en época de Constantino II (337-340 d. C.). Bibliografía: CASTELO RUANO, R.; GÓMEZ RAMOS, P. et al., 1995, “Apliques de asa de situlae con decoración antropomorfa procedentes de la villa romana de El Saucedo (Talavera de la Reina, Toledo),”, Cuadernos de Prehistoria y Arqueología de la Universidad Autónoma de Madrid, 22, pp. 125-164. DELGADO, M., 1970, “Elementos de sítulas de bronce de Conimbriga”, Conimbriga, IX, pp. 15-21. LÓPEZ CUEVILLAS, F. y TABOADA CHIVITE, J., 1955, "Un oppidum de la tribu de los Bibalos", Archivo Español de Arqueología, Vol. XXVIII, nº 91, pp. 69-89. PINTO, A. J., 2002, Bronzes figurativos romanos de Portugal. Coimbra. RODRÍGUEZ COLMENERO, A., 1977, Galicia meridional romana. Bilbao. RODRÍGUEZ GONZÁLEZ, X. y FARIÑA BUSTO, F., 1986, “A cidá do Castro de San Millán, Memorias de las excavaciones arqueológicas”, Boletín Auriense, 16, pp. 3690. TABOADA CHIVITE, J., 1958, “Nuevas excavaciones en la cidá do Castro de San Millán”, Cuadernos de Estudios Gallegos, Tomo XVII, Fascículo 39, pp. 301-311. Tomás VEGA AVELAIRA 2

Lihat lebih banyak...

Comentarios

Copyright © 2017 DATOSPDF Inc.