Una Vita s. Ildefonsi inédita, fuente de Juan Gil de Zamora. Presentación y edición del texto

September 9, 2017 | Autor: Jose Carlos Martin | Categoría: Hagiography, Medieval Spain, Juan Gil De Zamora, Ildefons of Toledo
Share Embed


Descripción

Esta publicación

ha recibido financiación de las instituciones

Agencia de Gestló d'Ajuts Universitaris ¡de Recerca

~.• ~.J~ Ministerio de Ciencia e Innovación. Dirección General de Investigación. A. C. FFI2009-05984-E/FILO.

U"B

Unlversitat Autónoma de Barcelona

siguientes:

Generalitat de Catalunya. AGAUR 2009 ARCSroOII5.

I ~

ESTUDIOS DE LATÍN MEDIEVAL HISPÁNICO

universidad

cEleón

Actas del V Congreso Internacional de Latín Medieval Hispánico Comité Científico Walter Berschin, Universitar Heidelberg Augusto A. Nascirnenro, Universidade de Lisboa Maurilio Pérez González, Universidad de León Ana Moure Casas, Universidad Complutense de Madrid José Manuel Díaz de Bustamante, Universidade de Santiago José Luis Vidal Pérez, Universitat Autónoma de Barcelona Joan Gómez Pallarés, Universitat Autónoma de Barcelona Josep M. Escola Tuset, Universitat Autónoma de Barcelona

SISMEL . Edizioni del Galluzzo p.o. box. 90 1-50029 Tavarnuzze - Impruneta (Firenze) tel. +39.°55.237-45.37 fax +39.°55.237.34.54 [email protected] . [email protected] www.sismel.it . www.mirabileweb.it

ISBN 978-88-8450-429-6 © 2011 - SISMEL . Edizioni del Galluzzo

Barcelona,

7-IO

de septiembre

de

2009

Edición de

joss

MARTÍNEZ

ÓSCAR CÁNDIDA

GÁZQUEZ

DE LA CRUZ FERRERO

PALMA

HERNÁNDEZ

~ FIRENZE SISMEL . EDIZIONI DEL GALLUZZO 20II

José Carlos Martín Iglesias UNA «VITA S. IlDEFONSl» INÉDITA, FUENTE DE JUAN GIL DE ZAMORA. PRESENTACIÓN y EDICIÓN DEl TEXTO

l. INTRODUCCIÓN'

El corpus hagiográfico latino en rorno a la figura de Ildefonso 'de Toledo (t 667) ha sido objero de algunos estudios de conjunro de gran relevancia, obra de J. M. Canal Sánchez, A. C. Vega y B. de Gaiffier '. Gracias a estas contribuciones y a la información suministrada por la Bibliotbeca Hagiograpbica Latina (BHL 39I7-3926b) se conoce un buen número de relaros hagiográficos sobre el ilustre obispo de la Hispania visigoda. A pesar de ello, algunas de esras composiciones siguen inédiras. Entre los textos larinos conocidos en honor de san Ildefonso, se cuentan dos piezas de Juan Gil de Zamora (t ca. 1318) publicadas en el último tercio del s. XIX por F. Fita: la lnuentio corporis s. lidefonsi ano (BHL 3923) Y los Miracula S. lldefonsi (BHL 3925-26), en realidad, dos secciones de una misma obra, la Vita S. lidefonsi de la Historia canonice et ciuilis (Díaz 1424) del polígrafo zamorano, una obra también inédita en su mayor paree'. Esta Vita fue la que conoció y publicó parcialmente Fira, pues dejó a un lado de su edición el comienzo de este opúsculo, dedicado a la vida y muerte de Ildefonso. J. Gil incluyó este mismo relato sobre san Ildefonso en otro de sus escritos: las inéditas Legendae sanctorum et [estiuitatum aliarum (BHL -, Díaz -), conservadas en London, British library, Add. 410703. En la letra A de este voluminoso legendario, ordenado alfabéticamente,

• Este trabajo se inscribe en las líneas de investigación de los proyectos "Los textos latinos en la Hispania medieval (s. VII-XV): cambios, interferencias e influencias" (junta de Castilla y León) (SAI2oA08), "La evolución de los saberes y su transmisión en la Antigüedad Tardía y la Alta Edad Media latinas" (Ministerio de Ciencia e Innovación) (FFI2009-09 134) y "Del latín al romance. Estudio de la traducción al romance de textos árabes y latinos. Edición y estudio de textos latinos" (junta de Castilla y León) (GR38). l. CANAL SÁNCHEZ, J. M. (1967). "San Ildefonso de Toledo. Historia y leyenda". Epbemerides Mariologieae 17, p. 437-462; VEGA, A. c. (1969). "De Parrología española, San Ildefonso de Toledo. Sus biografías y sus biógrafos y sus Varones ilustres". Boletín de la Real Academia de la Historia 165, p. 35-107; y GAIFFIER, B. de (1976). "Les Vies de S, Ildephonse. propos d'atrributions discurées", Analeeta Bollandiana 94, p. 235-244. 2. FITA, F. (1885). "Traslación e invención del cuerpo de san Ildefonso: reseña histórica por Gil de Zamora". Boletín de la Real Academia de la Historia 6, p. 60-71. Este investigador se basó en el texto de la Vi/a s. lldejans: transmitida por Madrid, BN, 2763 (olim 1.217), fol. 24r-32r. Otro ejemplar de esta misma obrita es Salamanca, BU, 2319, fol. 3r-17r, bajo el título « Vita b. Ildephonsi, archiepiscopi Toletani, scripta per íratrern Ioannem Aegidium Ordinis minorum Zamorensem ». 3. Sobre las Legendae sanaorum, cuya edición y estudio preparo en colaboración con E. Otero Pereira, véase PÉRE7.-EMBID WAMBA, J. (2002). Hagiología y sociedaden la España medieval. Costilla y León (siglos XI-XIII), Huelva: Universidad de Huelva, p. 3°7-322; MARTÍN, J. c. (20°5), "El corpus hagiogtáfico latino en torno a la figura de lsidoro de Sevilla en la I-lispania tardoanrigua y medieval (ss. VII-XIII)". Veleia 22, p. 187-228 (p. '93 y 219-222).

A

JOSÉ CARLOS

194

MARTÍN

UNA «VITA S. ILDEFONSI»

IGLESIAS

la citada Vi/a s. 'Udefonsi, bajo el título "lncipit legenda beati Alleffonsi arcbiepiscoen una versión abreviada en algún pasaje en la parte dedicada a los miracula con respecto a la de la H istorta canonice e/ ciuilis". se encuentra

sus Vitas sane/armé,

pi" (fol. 14r-25r),

lación

Pero no voy a ocuparrne en este trabajo de esta pieza, sino de la fuente principal de su primera sección, es decir, la que concluye con la muerte del protagonista>. Es ésra una Vi/a S. lfdefonsi (BHL -, Díaz -) inédita, de autor y origen desconocidos. Su interés no se limita al hecho de que fuese una fuenre nocida

y utilizada

importante

por Rodriga

en manos de Juan

de Cerrato

en el capítulo

Gil. Todavía dedicado

hagiográfica7

FUENTE

DE JUAN

y fue la Vita s. Ildefonsi que Bernardo Dado

que esta obrita

GIL DE ZAMORA

195

de Brihuega

incluyó

inédita,

su influencia

ha permanecido

en su compiha pasado

desapercibida''. El propósito

de la presente

contribución

es, en consecuencia,

ofrecer la editio princeps del tex-

to junto con el estudio de sus fuentes. Su edición hará posible que pueda lle en un futuro, pues aquí apenas podré dedicarle unas breves líneas.

analizarse

con dera-

en el s. XIII, fue co-

a Ildefonso

de Toledo

en

2. LA TRADICIÓN

Conozco 4. Sobre las distintas versiones de este mismo opúsculo o de partes de él en Otras obras de J- Gil de 7.amora, vid. FERREROHERNÁNOEZ,C. (2006). "La obra larina de Juan Gil de 7.amora. Su relación con la literatura contemporánea peninsular". NASCIMENTO, A. A., ALBERTO, P. F. (eds.). IV Congresso lnternacumal de Laiim Medieval Hispánico (Lisboa, '2-15 de Üntnbro de 2005). Actas. Lisboa: Centro de Escudos Clássicos, p. 471480 (p. 473-477); y EADEM(2006). Juan Gil de Zamora, doctor y maestro del Convento Franciscano de Zamora. Zamora: (28/07/09), 1'.4-5- Una de ellas se encuentra en el Liber Ihem el Marie. En relación con esta obra de Juan Gil de Zamora ha de precisarse que el ejemplar utilizado por F. Fira: Madrid, BN, 9503 (oli1/l Bb.150) (M), del s. XIV, ha sufrido la pérdida de cuatro folios, uno al comienzo y tres luego del actual 101. '4 (el 101. 15 original), pese a lo cual, este estudioso cira con frecuencia (pero no siempre) los folios de este ejemplar teniendo en cuenta los cuatro desaparecidos, por lo que no existe correspondencia en todo momento entre la numeración de folios que él proporciona en sus trabajos (a la que deben restarse a menudo los perdidos, en general, 4, pero a veces 3, potque parece olvidar la pérdida del inicial) y la ;crual (véase, para el caso que aquí interesa: FITA,F. (1885). "Cincuenta leyendas por Gil de Zamora combinadas con las cantigas de Alfonso el Sabio". Boletí" de la Real Academia de la Historia 7, p. 54'44 [p. 54-56]). En consecuencia, las referencias a los pasajes relacionados con Ildeíonso de Toledo en dicho libro deben corregirse del modo siguiente: 101. 18r lín. 18-21 (Liber lbesu el Marie, IV l= Fira, p. 54-55]) y fol. 145r Iín. 26 a 101. 145v lín. 25 iLiberlbesu el Marie, XVI, V [= Fita, p. 55-56]). Sobre la pérdida de los citados folios, vid. Frrx, F. (1885). "Poesías inéditas de Gil de Zamora". Boletin de la Real Academia de la Historia 6, p. 379-4°9 (p. 406). Y sobre la labor de reescritura a la que Juan Gil se entregó a lo largo de su vida, vid. nuevamente FERREROHERNÁNDE7.(2006).)uar/ Gil de Zamora ... cit., p. 12-13. Es interesante añadir que, si bien Madrid, BN, 9503, contiene únicamente la parte relacionada con la Virgen María, la dedicada a Jesús se ha conservado en Burgo de Osma, AC, 18, del s. XV (O), fol. 15rb-J T yva, y en Salamanca, BU, 2081, del s. XIV (S), como único contenido del manuscrito. El 101. r yva de O y el fol. 3r de S contienen una breve explicación de J. Gil sobre el propósito y distribución de su Liber lbes» el Marie (otra edición de estas líneas en VíLCHE7.,M". R. (1954). "El Liber Mariae de Gil de 7.amora". Eidos 1, p. 9-43 (p. 21), a partir del códice S): "Hoc ¡gilur amore el borum amore atractus el illeaus, lbesu scilicet el Mafie, dU()J cogitaui libros in eorum titu/mn compilare in ((rnfutacioflem errantium, a" confirmationem credentium (ardencium O), ad (fe O) illuminaiionem el inf/amatirmem proficimtiwn el ad contemplationem el degnstauonem seu dulcedinem perfectorum. Primus autem Iiber erit de Ihesu Nazareno, filio summi regis, primogerú/o el herede (primogeniti er heredis S). Secundus intitulabitnr liber VirgirlÍs Marie almif/ue matrts eius. Titulns ergo libri ialis est Liber lbes« el Marie". En consecuencia, el Libro I del Ltber lbesu el Marie puede reconstruirse a partir de O (/01. 1yrb-r i yva) y S y Firenze, Biblioteca Nazionale Centrale, conv. sopp. B.7.8; y el Libro Il, a partir de M (101. 1r-195r) y Burgo de Osma, AC, 1 i o, tal. It-229f. Además, deben compararse las versiones de los manuscritos conservados del Liher lbesu et Marie con las secciones de las Legendae sanctorum del propio Juan Gil dedicadas a las fiestas en honor de Jesucristo (Encarnación, Ascensión, Circuncisión y Resurrección) y de la Virgen (Nacimiento, Anunciación y Asunción), pues en muchos casos el único ejemplar conocido de las Legendae sanctorum ofrece lecturas preferibles a las de los testimonios existentes del Liber lbes« el Marie. 5. Además, parte de la Legenda s. Aldeffimsi de Juan Gil de Zamora se repite al final de la Legenda J. Leocadie de las Legendae sanctorum de este mismo autor, transmitida en los fol. 279v-28rr de London, BL, Add. 41°7°. Es el pasaje que comienza en el 101. 2lf "Aldeffor/Sus uir beatissimus cm" similiter beatam uirginem Leocadia1ll totis precordiorum uisceribus amplecteretur" y llega hasta el fol. 21v "mbonestum iudicans et indignum lit cnltellus, qu: precinderat sancta, scinderet ulterins sordida el inmunda" (= 101. 280r-28lt del mismo códice), cuya fuente son los 25-26 de la Vi/a s. IIdefrmJi editada en este trabajo. Esta misma leyenda en honor de santa Leocadia se recogió en la Historia canonica et cinilis, tal y como atestigua Salarnanca, BU, 2691, del s. XVII, que la transmite en los 25r-26v, bajo el título: "Idem Aegidil/S dicto tomo quinto, libro XI illustruon personamm, lit. L, Sanctae Leocadiae virgirlÍs martyrtum ita describit'' (incluyendo la parte repetida de la Legenda r, Aldeffrmsi en el 101. 26r-v).

**

INÉDITA,

MANUSCRITA

dos ejemplares

de esta Vi/a s. lldefonsi:

(5) Madrid, Biblioteca de la Real Academia de la Historia, 9, ss. XII-XIII, leccionario del oficio monástico originario de Sahagún (León), fol. 242ra-243va (= fol. CXLIIJJr-CxLvv),tír. "lncipit uua saneti Hildefonsi episcopi", contiene sólo la primera mitad de la Vi/a, dividida en siete lecciones, concluyendo con las palabras ..... excitantia prornittendo tendarnus" (§§1-23)9 (T) Toledo, Biblioteca Capitular, 48-10 (o/im 35-41 y 30-20), ss. XIJJ-XIV,leccionario del oficio de Toledo, fol. 268rb-272fb (= fol. i.xxvnrrb-i.xxxurb), tít. "Natale sancti Y/de/ami episcopi", presenta un texto aparentemente completo dividido en seis lecciones'''. . Como

tercer

testimonio

puede

citarse:

(B) Salamanca, Bib. Universitaria, 2540, ejemplar del s. xv de origen hispánico de las Vitae sanctorum de Bernardo de Brihuega (ea. 1257-1270), transmite en los fol. 258va-260vb el texto completo de esta misma Vita sin división en lecciones, su incipit es "lncipit /Ir%gm in Vita sancti Y/defonsi, arcbiepiscopi Tollatarti (sic). Beati Ylde/omi"" . 6. El capítulo De sancto I/defomo (BHL 392 t ) de las Vilas sanctorum (BHL 9035m) de R. de Cerrato puede consultarse en la edición de VILLAMIL FERNÁNOE7., F. (199')' Rodrig» de Cerrato. Vitas sanctorum. Estudio y edicián. Tesis Doctoral inédita: Universidad de Santiago de Compostela, dir. M. C. Díaz y Díaz, p. 3°6-309. 7. Las Vitae sanctorum (BH L -, Díaz 1490) de B. de Brihuega siguen inéditas, sobre las mismas vid. DfA/. y Díxz, M. C. (1962). "La obra de Bernardo de Brihuega, colaborador de Alfonso X". Strenae. Estudios de Filología e Historia dedicados al Profesor Manl/eI Garda Blanco. Salamanca: Universidad de 5alamanca, p. '45161; e ID. (1996). "Tres compiladores latinos en el ambiente de Sancho IV". ALVAR,c., LucíA MEGJAS,J. M. (eds.). La literatura en la época de Sancho IV (Actas del Congreso Internacional "La literatura en la epoca de Saru'ho IV"" Alcalá de Henares, 21-24 de febrero de 1994). Alcalá de Henares: Universidad de Alcalá de Henares, p. 35-52, (p. 37-41); PÉRE/.-EMBII)WAMBA(2002). I-Iagiología y sociedad... cir., 1'.255-302. Esta Vita s. I/defrmsi se puede leer en el manuscrito Salamanca, BU, 2540, fol. 258va-260vb. 8. Otra posible inlluencia se encuentra en los Ritbm: de lulia Romula, v. 3 "ditatlÍl ut [ieret ensis ir¡ affensis", En electo, el autor de esos versos fue Guillermo Pérez de la Calzada, abad de Sabagún de 1229 a 1232/3, donde pudo leer esta Vita J. lldephonsí, conservada en un manuscrito ejecutado en ese mismo monasterio a finales del s. XIIo comienzos del XIII. Sobre este poema, vid. R. Carande Herrero en CHARLOBREA,L., ESTÉVEZ SOLA,]. A., CARANDEHERRERO,R. (1997). Cbronica Hispana saeculi XIII. Turnhour: Brepols, p. 183-193, con edición del texto en las p. 195-2°9. 9. Bibliografía: RUI7.GARCfA,E. (1997). Calálogo de la Sección de Códices de la Real Academia de la Historia. Madrid: Real Academia de la Historia, p. 95-98; HENRlET,P. (2005). Sanctoral clumsien el sanctoral hispanique au xsr siécle, 0/1 de l'ignorance réaproqne att syncrétisme. A propos d'un lectionnaire de I'o/fice originaire de Sahagtin (fin XII' siécle). En RENARD,É., TRIGALET,M., I-IERMAND,X., BERTRANO,P. (eds.). Scribere sanaorum gesta. Recueil d'él"des eI'hagiographie médiéuale offerl a Gl/y Pbilippari. Turnhout : Brepols, p. 209-259. Consultado directamente en su lugar de depósito. 10. Bibliografía: JANINI, J., GON7.ÁLVE7., R. (con la colaboración de MUNDó, A. M.) (1977). Catálogo de los manuscritos litlírgicos de la Catedral de Toledo. Tolcdo: Diputación Provincial, p. 192-193 (n" 186), transmite asimismo en los tal. 30Itb-302va (= (01. CXllrb-cxlllva) y dividida en tres lecciones la Vita s. l sidori estudiada y editada en MARTIN,J. C. (2006). Script« de vita lsidori Hispalensis episcopi: Braslionis Caesaraugusta"i episcopi Rmotatio libronan domini lsidori; RedemjJ¡j clerici I-Jispalensis ObitflS beatissimi ísidori H ispalensis episcopi; Vita sancti lsidori ab anctore arumymo saeculis XI-XII exarata. Turnhour: Brepols, p. 389-412, donde no se da noticia de este ejemplar, que es quizás el modelo de Toledo, BC, 44-14 (s. xv), códice J de la citada edición (ibidem, p. 396-397). Consultado a través de una reproducción digital en color. 11. Bibliografía: LILAOFRANCA,Ó., CASTRILLO GON7.ÁLE7., C. (eds.) (2002). Catálogo de manuscritos de la

196

JOSÉ

CARLOS

MARTíN

IGLESIAS

UNA «VJTA

Otra inédita Vita s. lldejorisi puede leerse en (M) Madrid, BN, r682 leccionario-homiliario de origen desconocido, aunque verosfrnilrnente

toiim PI6), hispánico,

s. XIII, un fol. 61Vb-

64rb12. Esta narración, titulada "Vita sancii Yldefonsi", se distribuye en nueve lecciones y tiene como fuente principal la Vita s. lIdefonsi (BHL 3919) del Ps.vliladio (s. XI 1)'3. En ella se recogen

prácticamente

los mismos

sucesos descritos

en la Vita aquí editada.

Pero si estas dos

leyendas coinciden en sus contenidos, difieren en su forma. Una y otra parecen remontar a fuentes comunes, de las que las principales son el texto ya citado del Ps.vfiladio y el Elogium

b. f Idejonsi (BHL 3917) de] ulián de Toledo ('1690)

(en su recensio longion'" . La presente edición reproduce la versión del único testimonio directo completo, el códice T, corregida a partir de S y B. No tengo en cuenta las variantes ortográficas de S y B ni los errores evidentes de todos estos manuscritos. Numero los párrafos para facilitar la forma de cita.

3.

EDICIÓN

anima, mole carnis liberata, celo nata est, quando ab angelis quando in. eterna beatitudine cum ceteris sanctis glorificara

quando

gloriosa

eius

et archangelis celo suscepta est, est, celebramus. Illius gesta el'

quas adhuc in corpore manens uidit reuelationes uobis, dilectissirni, narraturi. (§2)'7 Prius hortarnus uos ur ea ueluti boni auditores diligenter audiatis, diligentius atrendatis, et si cut presens uobis recitanda narrauerit hystoria, ira esse confidenter credatis. Hanc autem, dilectissimi chrisriane religionis cultores, quam uobis proloquimur, exortationem facimus uobis compaciendo, fidei uestre firmamentum asserendo, uestre utilitati consulendo, ti mentes de uobis ne quorundam errantium, quorundam potenrie Dei detrahenciurn error uos seducat el' a fide et uerirare uos abducar. (§3)'S Sunr enim nonnulli qui ficlei sue fundamenrum firmam petrarn Christum non ponentes, miracula sanctorurn uelut ridicula derident, uelur fabulosa concernpnunt, non adtendentes illud quod de Domini potencia scriptum esr'": Omnia quemmque uolnit, Dominas [ecit . El' iterurrr'": Quijaát mirabilia magna solus . Nec illud de sanctis el' sancrorum rniraculis ": Mi-

Biblioteca Universitaria de Salamanca, vol. 2. Ma'l1Iscritos lói!0-2777.

Salamanea:

Universidael

de Salamanca,

p. 889-89°. Consultado elirectamente en su lugar ele depósito. 12. Bibliografía: AA. VV (1959). lnuentarin general de manuscritos de la Biblioteca Nacional, vol. 5· (1599 a 2099). Madrid: Ministerio de Educación Nacional, p. 67-71. Doy el incipi: y desinit elel texto: "Fuit "ir uite uenerabilis Y!defortSlIJ nomtne, sanctitate preclarns, moribus bonis comptus, in Dei laude assiduus, cuius uita cunctis admirabitis, cuitu memoria ir¡ benedictione 111 palma puicherrima emicuit .. , Igitur cum canticis el hymnis spiriuedibus CIdecclesiam sancte Leocadie, in qua episcopm ordinatus [uerat, corpus illins sanctissimi Yldefons¡ deportatnr, ac sic die altera in ipsa ecclesia, in qua tota mente Deo deseruiebat, tumulatur, uhi milita beneficicl illfirmis prestantur; largiellte domino uostro lbesu Cbristo, qni aun Patre et Spiritu sancto uiuit et regnat i1J secnla seculorum. Amen." 1 3. Edición y estudio ele YARZA URQUIOLA, V (2006). "La Vita 1Ie!Gesta sancti tldejons, de lOs. Eladio. Estudio, edición crítica y traducción". Veleí" 23, p. 279-325. 14· Sobre la pieza de Julián ele Toledo, vid. MARTfN, J. c., ELFAssl, J. (2008). "Iulianus Toletanus ep.". O'IIESA, P., CASTALDI, L (eds.). La trasmissione tleí test¡ latini del Medioevll. Metlic,eval Latin Texts and tbeir Trans-

mission. Te. Tra. 3. Firenze: Sismel,

p. 373-43' (p. 380-396). 15. natale - episcopi : Incipit uita saneri hildefonsi episcopi S, Vira sancti Yldeíonsi archiepiscopi tani B. 16. prologus om. S B. Illiberata T, libera S B. 11 celo' 11m. B. 11 est' om. /J. 11 cr ' om. B. 17. reeitanela 11m. B. 11 erranriurn quorundarn 11m. B (ha!>lologiaetamal. 18. ante sunt add. leeeio 11"S. 11 fileit : fecit S. 19. Ps. 1 '3,1L 20. Ps. '35.4. 21. Ps. 67,36.

Tolla-

INÉDITA,

FUENTE

DE JUAN

GIL DE ZAMORA

197

rabilis Deus in sanctis suis. Quod bene prophera atrendebar, cum in persona sanctorum cle potencia Domini confidentium dicebar": In Deo [aciemus uirtutem. Er in hunc moclum plura. (§4Y3 Que si bene ac diligenter

ipsi attenderent,

si attenre

consiclerarent,

que fiunr a sane-

tis, miracula uera es se non dubirarenr, uerum etiarn ea indubitant~r confirmarent. Possemus quidem et in hunc modum huic eorum errori plurimum obuiare, possemus et uobis, ne huius erroris essetis sequaces, plurimum consulere, sed ne maius sic opere assumpto quod causa assumpti operis assumitur, cum ista ad sanctorum deantur, propositorum gestorum explanationem, quarnur. (§5Y4 oriundus,

filium nutriri, uere religionis formam adepturum informari, perut nobilis nutrirerur a nobili, uiuencli religiose formam adeptuperitissimus futurus erudiretur a doctissimo, nobilissimo seclis

rolerane presuli Eugenio, prudenti ac religiosissimo clus primo traderetur, il lius sanctissirni uiri sanctus moribus dimenta

rniracula confirmanda sufficere posse uiprour Dominus cleclerit, diligenter exse-

Beatus igirur Yldefonsus, uir honeste uire et per cuneta laudabilis, urbe tolerana roletanis nobilissimis progenitus est. Qui cum a parenribus, cliuina prouidence gra-

tia, uelur nobilium decebat itissirnum futurum erudiri, rus a religioso informaretur,

CRÍTICA DEL TEXTO

Natale sancti Yldefonsi episcopi '5. (§J).,6 Prologus. Beari Yldefonsi cuius hodie natale illud gloriosum,

S. ILDEFONSI»

uiro, nutriendus, informandus, erudienYldefonsus cleclitus insriruris, mores suos

illius, uci bone indolis puer, mirahilirer informabat et, uc prima formamque uiuendi cliligenter eclisceret, rorus anhelabat.

ab eo Iitrerarurn

ru-

(§6y5 Lectio U". Deincle uero curn, in minoribus hiasset,

inrelligenrie

illius sancrus

Eugenius

disciplinis iam prouecrus, altioribus incapacitarern attendens, diuina inspirat ione hoc

preuidit quod, si alicui summe eruditionis uiro plenius perfecciusque instruendus cornirrererur, acl amplissimam cumulatamque Iirterarum scientiam in breui proueheretur. (§7)26 Eo aurem tempore beatus Ysidorus, uir uite uenerabilis, uir nullius scientie expers, hyspalensi secli preerat episcopus. Apud quem omnis eloquentie doctrina, ceterarum arcium disciplina, teologice eciam faculraris speculatio ita uigebat ut omnium, qui ad eum confluebanr, pro capacirare singulorum alios clisertos el' eloquentes, alios uero philosophantes, alios redderet conrernplantes. Huius"? eloquiorum floribus non solum Hispania tunc remporis redolebat, sed er nunc redolet er uniuersalis ecclesia roca refulger. (§8Ys Acl29 hunc tanre eruditionis uirum sancrus Yldefonsus a sancto Eugenio rransmissus, tum propter nobilitatis sue genus, rriuerar, educauerar er acl se transmiserat, illius subiecrus

esser dogmatibus,

turn proprer sancti uiri reuerentiam, summa cum diligencia ab eo susceprus

quoniam

per Spirirum

sancturn,

omnium

qui eum nuese. Qui cum

illusrratorerné'',

22. PS. 59,14, ibid. 107,14. 23. non 01n. ne ' om. S, 7, donde dice: « alias disertas er alias eloquentes », debe suprimirse el segundo "alias», así: « alias disertas et eloquentes ». 24. ante beatus add. 11I' S, add. ineipit uita eiuselem B. 11 presuli S B, presule T. 25- lectio u" T, IIU" S, om. B. 11 in' 1111I. B. 11 inspiratione : inspirante gracia S. 11 perfecriusque : perfecrius B. 26. bearus om. B. 11 areium : artiurn i"tellege. 11 teologiee om. S. 11 disertes : discretos S. 11 alios redderer conrernplanres om. B. 11 redderer : reeldebat S. 11 reelolebat - eruditionis (§8) om. B. 27. huius eloquiorum - refulget : Vita s. Ildefrmsi (BI-IL 3919) (eel. cit.), p. 3161ín. 19-22. 28. nobilitaris - tum propter mil. B (baplologiae causa), 11 susceptus : receptus S. 11 subiectus om. B. 11 futuras esse hereses T B, 11111. S. 11 implicitas implieatas S B. Illibrllm : liber S B. 11 arcium . artium intellege. 29. ad hune - transmissus : Vila r. ¡Iclefrmsi (BI-lL 3919) (cd. cir.), p. 316lín. 6-8. 30. spirirurn - illustrarorern : efr Troparium in Pentecoste qllod adscribitur Libro bymnorum Noieeri Balb"li (t 912), 4· Ed. BWME, c., BANNISTER, H. M. (19"). Die Sequeuzen des Tbesaurus Hymnologicns I-l.A. Daniels lmd anderer Seqnenzenansgaben. vol. 1. Liturgiscbe PHJSe1/erster Epocbe aus den Sequenzenschulen des Abemllarlder, ins-

B.II

besondere die dem Nolkerm Balb"llIs zugescbriebenen, nebs! Skizze ¡iber den UrJprurtg der Sequenz. Auf Grll/ld der Me!odien 11m cien QlIeller¡des 10-1 ó. jahrhlmdertJ nen heramgegebm. Leipzig: Reislanel (Analecta Hymnica Medii Aevi, 53) (reirnp. Lonelon-New York, 1961), núm. 70, p. 1 J 9-1 22: "spiritss alme, illnsirator bominum", La variante "omnium" está abundanternente aresriguada en la tradición del texto (vid. BWME, BANNISTER ('9'1).

198

JOSÉ CARLOS MARTíN

UNA «VITA S. ILDErONSl"

IGLESIAS

omnium hominum in hunc mundum uenientium illuminatorem, nouerat futuras esse hereses, quatinus contra hereticorurn importunirates, multiplici genere deceptionum implicitas, que non nisi subtili ratioci'natione irnprobari, non ni si artifíci poterant eloquentia confurari , in libro illo, quem librum uirginitatis intitulat, et in multis aliis, sicur manifesrabunt sequentia, erar disceprarurus, preserrim cum liberalium artium srudio plurimum elaborarer, duabus harurn, alteri que arcium et alteri que eloquencie magistra esse perhibetur, peramplius elaborauir. (§9)3 Cui idern Spiritus sanctus, qui grariarum disrributor est, hanc conrulit gratiam: quarinus er in raciocinando sibi coequeuos superaret er in eloquendo doctores summos in breui equipararer. In lege uero Domini non minus meditabarur, non rninus aciem mentis infigebar, sed spiritualern in ea intelligenciam multo srudiosius mulroque ardenrius perquirens, spirirualis docrrine mellitum ferculum, quod rernpore congruo admirabili quodam genere discipline alios instruens postea erucrauir, quanro dulcius inuenit, tanto auidius degusrauit. (§10)32 Leccio III". Hiis atque aliis honestis exerciciis toro mentís affectu sanctus Yldefonsus superintendens, tenuis adhuc detenrus annis, quasdam scintillulas, quas de scola uirtururn ámminisrrarione Sancri spirirus decerpserat, diu succensas inrus igne cariraris iam foris protendebat indicium future sanctitatis. Ipse namque igne caritatis, que per dilectionem operatur, accensus, erga coadolescentulos, quos in liberalium artium disciplinis securn habuerat elaborantes, hanc quasi in proximum exhibebat dilectionem, quatinus illis et innocentie preberet affectum er bone operationis impenderet fructum. Frucrurn bone operationis illis inpendebat, quia hurnane uite se ipsum proponens exemplum ab illiciris omnibus absrinendo, non solum eos ab illiciris reuocabat, uerum etiam, modis omnibus bonis operibus adherendo, eos ad bene operandum incomparabilirer informabar. (§II)33 O uirtus admirabilis, uirtus laudabilis ! Puerum in puericia senem, cui non longiturna uira, non annorum numerosiras, sed sapienria caniriems+, uira inmaculara iuxta illud Salomonis conrulit seneccucem->: Senectus uenerabilis est non diuturna neque numero annorurn computa/a. Cani sunt enim sensus bominis et etas senectutis uita inmaculata .' Sancrus Yldefonsus huic sentencie Sapientie Salomonis uiram conformans, cum adhuc pueril is esset eratis, nichil pllerile prerer laudabilem illam paruulorum simplicirarem in eo inueniebarur, sed puerilia in se iura rranscendens, quasi iam euo maturus, actus suos senili disposirione, ymmo sapienti examinarione moderabarur. (§ 1 2)36 V niuersas namque acciones suas, similirer et cogitariones posrponebar ur per singula horarum momenta, nullis secularibus curis cedens, liberius attenriusue uel legere posser uel orare. Nullus enim eo studiosius lecrioni instabat, frequencius eo nullus uacabat orarioni. Legendi ramen arque orandi uices inrer se sic disringuebar m nec lectio propedirer orarionem nec orario leccionem, sed ur arrentius deuotiusue uel legerer uel oraret. Illi uicissim l

Die Seqnenzen des Tbesaurus ... vol. 1. cit., p. 122 ad locum. 3I. qui om. B.II superarer : exsuperaret S. 32. lecrio lila T, tenia v" S, om. 8, !I (oto: tanto B. 11 tenuis: tenuibus intelleg«. 11 iam foris - igne cariraris addidi cum S B, om. T (hajJ{o{ogiae causa), 11 ornnibus ' - illicitis om. B (hajJ{o{ogiae causa), 11 uerurn om. S. 11 etiarn modis ómnibus : et ornnibus modis S. 33. numero: de numero S. 11 ante sanctus miel. lectio VI' S, 11 ante yldetonsus add. igitllr S. 34· Cfr Isidorus Hispalensis ep., De ecclesiasticis "!fióiJ, 2,7.4. Ed. LAWSON, Ch. W. (1989). Sancti lsidori episcopi Hispalensis De ecclesiasticis oJ/iciis. Turnhout: Brepols (CC SL 1'3). Vide er iarn Hieronymus Srridonensis, Commentarii ir, Esaiam, 2,3,2. Ed. ADRIAEN, M. (1963). En S. Hieronym) presbyleri Opera. Pars l. Opera exegelica 2-2A. Commentariomm in Esaiam /ibri. Ir, Esaia parvll/a adbreviatio. Turnhout: Brepols (CC SL 73). 35· Sapo 4,8-9· 36. írequencius untern B.

- uacabat

om. B.

11

si uero - occurrebat

oratio

om. S (baplologiae causa}.

11

redeunri

: red e-

~ I~ ~

INÉDITA,

rUENTE

199

DE JUAN GIL DE ZAMORA

releuamen orarionis erat leccio, leccionis orario. Si uero, mi sepe fieri solet, uel iussu magistri uel ab amico subrogatus legarione fungererur uel causa recreandi amicum huc uel illuc proficisceretur, illum oratio comirabatur euntem, redeunti occurrebar orario. (§I3)37 Conuersationis sue modum admirabantur omnes, omnium in se rrahebar affecrum maiorum er minorum: minores ex diligenria ei assurgebanr, maiores ex reuerencia uenerabantur. In scolari autern conuersarione illa, ut breuiter, ymmo ueracirer concludamus, nichil indecens, nichil inhonestum in eo erat, sed sancrorum ac nirentium uirorum er Chris t i uerus imrnitator factus, non solum etate, non solum sapienria proficiebar, uerurn etiarn augmenro uirtuturn mirabiliter conualescebat. (§ 14)38 Lectio Il1". Tandem uero cum, iam euacuatis puericie rudimenris, illam, cui blanclicie seculi dulcius arriclenr, cui carnis oblectarnenra familiarius alludunt, inirer etatern, motus illiciros, quos uel nec usu uel nec experimenro senserat, sed quos uiuificante doctrina humanamnaruram infesrare didiscerar, uolens in se deprimere, corpus suurn muro uirrururn, contrarias earum qualitares contrariis uiciorum qualiraribus opponens, ira circurnsepsit ur non solum uiciis non pateret ingressus, uerum eriam undique nisi per remprationum infesracionem interdicererur accensus. Permirrebarur enim, sicut er cereri sancri, remptari non ad uirtuturn defecturn, sed ad probarionis profecrum. Ipse quidem remprari desiderabar ut posset approbari. Legerat enim-? quoniam eos Deus in rribulationibus remprationum per pacienciam probar quos secundum proposirum suurn ad coronandum expectae. Die ir enim Scriptura?": Beatus uir qui m((ert temptationem, quoniam, cum probatus [uerit, accipiet coronam uite quarrt repromisit Deus diligentibas se. (§IS)4' Igitur ad omnia pro Chrisri nomine pacienrer roleranda forris quanto magis igne ternprationis accensus examinabarur, tanto magis, uelur aurum igne purgarum in longum ronsionibus producirur'", uir Dei Yldefonsus, ranquam in longum producrione quadam producererur, de uirtute in uirrurem augmenrabarur. Cum enim ex affecru pietatis miserie pauperum condescenderer, cum fomenris eorum ex kariratis dilecrione propria erogarer, cum sigillo casritaris lumbos suos super uerba signarus uirginiraris bearirudinem non arnitrerer, cum cerera uirtuturn odorifera ornamenta Deo offerrer, nisi ostia uiuens et Deo placens cotus inmolaretur, alioquin Deo nichil penitus offerre sibi uidebarur. (§I6)43 Relictis igirur secularibus disciplinis, ad bearum Eugenium, a quo prima litrerarum rudimenra didiscerat, regressus, ab eo in diachonum ordinarus ese. Posrmodum uero, ne post suscepra in se Domini sacramenra ab illecebris seculi ulterius rrahererur, ne u ita sua, 'quam inmaculatam semper seruauerar, delecrarione remporalium conraminarerur; ne et labenti mundo spectabilis ipse haberetur per dulceclinem er decorem domus Dei44, illam psalrniste ad bene atque iocunde uiuendum demonsrrarionem, qua dicirur+": Ecce qua1ll bonum et quam tocundum habitare [ratres in unum, uite seculi preferens, in ecclesia sancrorum Cosme

37. post mirabiliter add. omnia B. 38. lectio 11I".rcripsi, lectio 11I"T, lectio VII"S, mil. B.II blandicie T B, blanclicies S·II illiciros om. B. S B, infestante T. 11 didiscerat : didicerat S. 11 deíecturn mil. B. 11 deus" : dominus deus B. 39. Iudith

11

intestare

8,22.

40. Iac. 1,12. 41. tonsionibus

T B, tunsionibus

S.II

in longum

S, longum

in T B. 11 erogaret

: derogaret

B.

42. Cfr Prov. 17,3; Eccli. 2,5; IV Esclr. 16,74· 43. didiscerat : didicerat S. 11 illecebris : illecebras S. 11 et ' mil. B. 11 per dulcedinem et decorern : pre clulcedine er decore S [ann [unte}, per dulcedine et decore B. 11 demonsrrationem : demonstratione S. 44. per dulcedinum - dornus dei : Augustinus Hipponensis ep., Confessionum /ibri XIII (CPL 251), 8,1,2 lín. 27-28. Ed. VERI-IEljEN, L. ([981). Sanct) AlIgmtirú COTlfessill7l11m libr! XIII. Turnhout: Brepols (CC SL 27)· 45. PS. '32,1.

200

josá

CARLOS MARTÍN IGLESIAS

UNA «VITA S. ILDEFONSI»

INÉDITA,

FUENTE

201

DE JUAN GIL DE ZAMORA

et Damiani+", que in suburbio sita est toletan~, que antiquirus Agaliense monasterium uocabarur, patre ac matre relicris, in monacali habitu cum aliis, qui ibi habitabant, fratribus deuouit cohabitare et Dominodeseruire.

gentiam. Itemaliosdulcialloquiodemulcebat.uirgaconsolationisalioscorripiebat.alios. quos iudicabat redargutione dignos, redarguebat, alios rnatris ecclesie

(§I7) Sancte igitur deuotionis propositum sanctus Yldefonsus uolens complere, ad locum predictum solus iter aggreditur. Qu047 pater audiro illum ilico rapido furore turbatus prosequirur, Cumque patrern suum se prosequentem a longe conspiceret, ne a uoro propositi fraudaretur, in latebris uetuste macerie occultatur. Patris uero furenris irnperus latibulum, quo

(§23») Quid moror ' Quid moram faciendo loquor ' Ecce illa iocunda, il la obstupenda, illa narrarione cligna, illa sancturn Dei glorificantia miracula ad se narranda me uocanr, ad se narrando explananda me prouocant, ad se explanando perstringencla me excitant. Ad ea igi-

occultabatur, ibi inueniret

preteriens, Agaliensis monasterii cellam minas inferendo petiit. Quem cum nec nec in uia, nimio dolore confusus, recliit ad propria. Seruus igitur Dei Yldefon-

sus, reuersione at , persoluit.

patris

precognita,

Agaliense

monasterium

adiit,

8

(§I8)4 Lecrio ya. Proinde uero multis, quibus ibi Domino uita eius plena sanctitate precognita, honestate morum atque nulli

in religione

tur. Ipse tamen humilior.

secundus

arbitrarerur,

abbas effectus

diuine

non arrogancior,

placuit

quod

ut ibidem

abbas efficere-

est incle factus, sed est inde factus

nunc factus esr omnium minisrer sinprouidebat, omnibus necessaria mi n-

istrabat. Mores omnium circumspiciebat, qualitates morum attendebat. Singulis, prout iustum er necessarium sibi uidebarur, se ipsum exhibebar: mansuetis erat ipse mansuetus, contra uero offensas offensos habebat affectus. Hinc igitur de eo in quoclam loco legitur sic: < Ensis in offensis erat abbas Agaliensis ». (§20) Norma>? uero monachorum

decenter

in omni sanctitate

orclinata,

orem Dei et beate Marie er sanctarum uirginum in uilla, que tunc Bisensis ginum cenobium edificauít et propriis facultatíbus dírauit.

(§2 r»I

Iarn uero odorífera

sanct itatis

sue fama per totam

fe re Yspaníam

ad laudem

et hon-

appellabatur, audira

uir-

et diuul-

gata, cum neque uite probabilior nec sanctior, neque eloquencia clarior er illusrrior, neque fide purior er rectior, neque sciencía plenior ac perfectior eo quis inueniri posser, beaco>' decedente Eugenio, principali uiolencía a clero et populo Toletum red uci rur, ubi, ómnibus Deum laudanribus, pontifex subrogatur.

(§22»3 Mox uero pontificalis doctrine,

memorie

dignitatis potestate sibi collara, ne thesaururn uiuificantis sinu diu ante reconditum, dato tempore et loco reserandi, reconderet, ne

a debiro predicationis offirio uacaret, ne ministeriurn sibi crediturn uelur inutilis seruus usurparet, predicationis mensam subiectorurn rnenribus preparabat, in qua pro diuersorurn quaIitate cliuersorum genera ferculorum apponebat. Aliis ammonebat in orationibus uigilandum,

ali is ieiunandum

in fletu et planctu

precipiebat,

aliis celestium

secrerorum

sacramen-

ra reuelabat, aliis, ne margaritas ante porcos spargere>' uideretur, occultabat, aliis predicabat fidern er gratiam, al iis per confessionem er penirenciam de peccatis remissionem er índul46. in ecclesia

- deseruire:

Vita r. lldefomi (BHL 3919) (ed. cit.), p. 316 lín.

alios delictorum

satisfactione

sinu fouebat,

ad communionem

alios a

reuocabat.

tionern

excitancia

premittendo,

tendamus.

(§24»6 Ad hoc nempe rota huius sanctissimi

uiri tendebat

intentio

ut in grege

sibi com-

rnisso glorificaretur Deus, ur in ipso grex suus glorificaretur et ad fidem et spem erernorum cognitione ueri lurninis uiuificarerur. Hinc ergo secundum illud Domini promissum>": Qui me glorificat, e! ego glorifúabo eum, non solum ordinibus angelorum in celesribus sociari, non solum inmarcessibilis glorie gaudiis saciari, uerum etiarn, cum adhuc esser in corpore, mulris miraculis ac reuelationibus rneruit glorificari. De quibus ea, que de antiquorurn scripcis nobis relicta legi et collegi, subsequenter exigir contexte narrationis series perstringi.

(§2S»8 Igitur quadarn>? die, dum sancre Leocadie uirg inis, cuius corpus sanctissirnurn in sede regia humatum erat, festus dies inrninerer, dum et clerus er populus festiuitati celebrand e de more conueniret, clum et sanctus Yldefonsus ad sepulchrum eius flexis genibus orarer, hoc illius orationibus exegit Spiritus sanctus ut uirginem illarn sacram et Deodicaram coram omnibus ibi adstantibus illi rediuiuarn reuelaret. Cumque uirgo sanctissima se eius conspecrui presentaret, cum er uir sanctus in eius presenciam occideret, ipsa, quasi eum amplexans et astringens, huiusrnodi fertur protulisse uerba: « Per uitam Ylclefonsi uiuir mea domina I » Quod ideo eam protulisse arbitror, quia cum fides et ueritas uirginitatis beate Marie errore trium infidelium omnibus fere Yspanie finibus destructa et emortua esset, librum de eius uirginitate scripsit, per quem et fides illa, quasi prius emortua, reuixit et illuxit et infidelium errorem penirus destruxir. (§26) Secl60 ut aliquarn huius reuelationis ment i, quod membra illius uiuenris texerat, rocitate uasculis polluta.

posteris relinqueret, partem principis, qui, omni gloria

uesrier fe-

terrena deposita, festiuitaci intererat, cultro precidit. Quem cum eisdem reliquiis condidir argenteis, indignum iudicans ut qui prociclerat sancta, scinderer ulterius Hiis uero peractis, Dei seruus magna repletus leticia, cleri fretus et populi, festum

uirginis sollempniter peregit. (§27)6, Lect io YIa. Audistis, gloriam Spiritus,

memoriam Recensuindi

fratres

in Domino

dilecrissimi,

que et quanta

ad laude m et

sancti Yldefonsi Spiritus sanctus perperrauit. Audisris quo et quanto premio idem qui premia dat meritorum, eum remunerauerit. Audistis qua laude et magnificen-

cia eum magnificauit.

Hunc

uero aliud

quod ad ipsius commendationem

maxirnum,

ab eodem

Spiritu

aliud

gloriosissimum,

perpetrarum

est, audire

aliud

inauditum,

miraculum.

12-14.

47· guo - persoluir : Iulianus Toleranus ep., Elogúnll b. lldefrmsi trecensio longior) (BHL 3917). Ed. VEGA, A. C. (1969). "De Patrolagía española. San Ildetonso de Toledo. Sus biografías y sus biógrafos y sus Varones ilustres". Boletín de la Real Academia de la Historia 165, p. 35-107 (p. 44-45). 4S. lectio ya om. S B. 11 pro bata : probatut B. 11 eíficeretur 49· specialis : spiritualis S. 11 guodam loco' loco guodam 5°· norma - ditauit : Iulianus Toleranus 5'· nec : et S B. 11 decedente : docente S.

sequestrabat,

tur uobis, fratres dilectissirni, depromenda, ad ea in exemplum tanti uiri osrendenda, ad ea uniuers;s fidelibus ad memoriam relinquenda, pauca corcla uestra ad Dei er uestri glorifica-

uouer-

deseruierat, annis transactis, omni bonitate pro bata, cum

prouiclentie

non elatior

(§ 19)49 Prius erat inrer omnes sanctirare specialis, gularis. Solus res ecclesie ordinabat, uite monachorum

in quo uorurn,

communione

- abbas om. B (haplologiae causa). S. ep., Elogi1t1l1b. Ildefrmsi (BHL 3917) (ed. cir.).

52. beato - subrogarur : Julianus Toletanus ep., Elogium b. lldejons: (BHL 3917) (ed. cir.). 53· post ieiunandum add. et S. 11 celestium - occultabat aliis om. B (hafJlologiae causa). 54· Matrh. 7,6.

55. moram faciendo loguor nando B. 11 narrando explananda 11

premittendo

: prornirrendo

S B, mora íaciendo loquitur T. 11 narranda S, narrando explanando T. 11 in exemplum

S.

56. inde ah ad hoc nempe usque ad [inem deest S. perstringi

T B,fortasse

- explananda : narranda expla- ad ea om. B (haplologiae cama).

persrringerecorrigendum

11

ad' scripsi cum B, ab T. 11 uiuificarerur

sito

I Reg. 2,30. occideret : occurreret B. guadam - destruxir : \lita r. /ldefrmsi (Bl-IL 3919) (ed. cit.), p. 31Slín. 36-51. sed- pcrcgir : Vi/a J. lldefons¡ (B/-IL 3919) (ed cir.), p. 3IS-319Iín. 56-73 6I. lecrio vr om. B.

57. 5S. 59. 60.

: glarificaret

B.

11

UNA «VITA S. ILDEFONSI»

202

JOSÉ CARLOS

(§28)62 Si enim magnum;

MARTíN

si iocundum,

si gloriosum

fuit quod supradicra

uirgo illi se so-

lam reuelauit, quod de ueste illius uir sanctus particularn resecauit, quod et eam resecatam reseruauit, multo reuera maius, multo iocundius rnultoque gloriosius est quod illa spiritualis uirgo, quod illa diuinitatis marer incorrupta et innupra, quod illa sanctissima celi porta er regina cum uirginum choris illi se dernonstrauit, quod de cbesauris Filii sui iHum ditauit, quod er, illi de adipiscenda eterna beatitudine spem certam relinquens, illurn exilarauit. (§29)63 E064 igitur tempore, in die festiuitaris sancte ac semper uirginis Marie supererninenre, sancrus Yldefonsus tribus diebus ante letanias cum ieiunio statuir celebrari lit abstinencia

ciborum

a uiciis corpora

mundifícarentur

et mentes

ad sollempnia

deuotius

peragen-

da orationibus uiuificarenrur. Postquam uero ad diem festum peruentum est, maxima congregatione facta cleri et populi, primordia festiuitatis inminentis uir sanctus cum iocunditate suscepit, que suscepta sollempniter celebrauit. Nocte autern media, dum, suauissimis nouorum cantuurn posito ad legendum

INÉDITA,

FUENTE

DE JUAN

modulationibus ad decantandum et libro uirginitatis mira facundia cornpreparati, ad matutinalia obsequia persoluenda consurgeret er ut uigilias,

quas Deo et beate Marie uouerat, consecraret, ministri qui preibant, qui et luminaria deferebant, subiro, hostia ecclesie apperientes et intra ecclesiam intuentes et in splendore celesti occulos defígentes, lumen quod uiderunt ferre non ualentes, sed cum timore et tremore fugienres et luminaria que deferebant relinquentes, omnes pene mortui reuersi sunt. (§30)65 Sanctus66 uero Yldefonsus, nullo terrore perterritus, cum ante altare more suo ad

(§33)7' Scripsit igicur libros quamplurimos, uti li disceptatione ac facundia potissimos, quos idem tot partibus censuit diuidendos: librum scilicet prosopopeie imbecillitatis proprie et supradictum

contra

tres infideles

de uirginitate

libellum;

opusculum

egit personasque sponsa prometuit. Vltioris quedam

interdum Partern

illuxit, in quo etiarn sane terciam missarum

a quibusdam esse uoluit,

tiarum occupationibus impedicus, aliqua cepta, aliqua semi plena reliquid. (§34)72 Subrogatus73 aurern in pontificatum nono Rescesuindi predicti nouem

annis

et duobus

fere mensibus

clarus

habirus

fuit uite meritis

mente pura, fide firma in meis laudibus semper permansisti et in laudem meam diffusam in labiis ruis gratiam tam dulci eloquio in corda fidelium depinxisti et lumbos ruos uirginitatis er uestimentis perpetue glorie iam in hac uita ornetis ut cum seruis Filii mei eterna leticia leteris. » Et hec dicens

pnnclpls

anno,

et retentatione

regi-

minis. Expletoque octauo decimo illius principis anno, sequenti die, decimo kalendarum bruarii, febre correprus domicilio carnis exuitur atque in ecclesia beate Leocadie uirginis na reuerencia turnulatur, ad pedes sui conditus receptaculo claritatis, prestante Domino nostro cula seculorum.

fedig-

decessoris, cum quo creditur eterno perfrui Ihesu Christo, cui est honor et gloria in se-

Amen.

relato es original. Lo es todo el prólogo (§§ 1-4), así como, en buena de la formación de Ildefonso primero junto a Eugenio II de Toledo

lerunt, cornpe-cnc-diose transcurramus. Ipsa quidem uirgo sanctissima uesrern de thesauris Filii sui secum attulerat preciosam, quam ad hoc seruo Dei dedit sanctissimo ut eam solus ipse in sollempnitaribus illius uestiret er in ea specialiter illi soli deseruiret. Et inquid: « Quoniam

de

denique partis liber fuit quartus, uersibus prosaque concretus, in quo epitaphia et fuere epigramata adnocata. Scripsit autern et alia multa, que, uariis rerum ac moles-

4. CONCLUSIONES

ipsa reru-

quiddam

luculentiora scriptorurn rehimnorum atque sermonum.

solebat sedere et populo predicare. Eo autern loco nullus postea sedere presumpsit nisi Sisibertus episcopus, qui, a sede illa eiectus, exilio relegatus est. Er eleuatis sursum occulis, uidit uirginum turrnas eam laudantes er de dauiticis modulationibus cantus dulcissimos rnod ulata suau itate cantan tes. (§31)67 Cumqué8 uirgo sanctissima uirque sanctissimus se mutuo ipsi conspicerent, quid attul it, quid ei conculir et quid post intulit, sicut illi, qui ab eo audierunt, postea

etiarn

personarum proprietate scripsit et aliud adnotationum diurne accionis et tercium adnonationum in sacramentis; irern librurn de cognitione baptismi scripsit unum et de progressu spiritualis deserti alium, quod toturn partis prime uoluit uolumini conectendum. Partis quoque secunde librum episrolarurn scripsit, in quo, diuersis scribens, enigmaticis formulis

orarionern flexis genibus se summitteret cumque sibi bene conscius circumquaque conspicerer, uidit illam sanctam, illam inmaculatam, illam uirginum reginam sedentem ubi ipse

gracia cingulo castiratis precinxisti, in futuro in celesti illa bearirudine

2°3

GIL DE ZAMORA

IGLESIAS

Como se puede apreciar,

al consultar

las fuentes

de esta Vita s. Ildefonsi, una gran parte

del

medida, la descripción (t 657) y más adelante

junto a Isidoro de Sevilla (t 636) (§§5-15)· Es decir, casi la mitad del texto. El recurso a las dos fuentes principales ya citadas, el Elogium b. Ildefonsi de Julián

de Tole-

do y la Vita s. Ildefonsi del Ps.-Eladio, adquiere importancia sólo durante la segunda parte de la narración, una vez que Ildefonso regresa a Toledo y es ordenado diácono por el obispo Eugenio (§16). A pesar de ello, el autor de esta leyenda sobre Ildefonso de Toledo se muestra en todo momento sumameme original, lo que lo lleva, por ejemplo, a introducir el comentario personal que intenta

explicar

el sentido

de las palabras

que santa Leocadia

dirige

a Ildefonso

cuando

se aparece ame él (§25), pasaje que reproducirá Rodrigo de Cerrato?". Sobre el origen y posible daración de este opúsculo, comamos como terminus post quem con

ab occulis eius una cum uirginibus et luce, qua uenerat, remeauit. Remansit aurem Dei seruus de adipiscenda gloria tantum sollicitus quantum perspicuus exririr uesre sibi data diuinirus,

la época de redacción de la obra del Ps.-Eladio. Desgraciadamente, ésta plantea ciertos problemas. Sobre la base de nuevos argumemos, su último editor ha propuesto siruada a finales del

(§32)69 Hiis pertractatis, nomina librorum, quos Iulianus Pomerius eiusdem pus eum scripsisse conmemorar?", ad tanri doctoris memoriam in scriptione

S.

noternus. tamen

Ne etsi

uiri clarissimi

libros,

quos

aucroritate

nominibus

annotatis

illos eum scripsisse

designabimus,

non

sedis episcosubiecta an-

habemus,

Iuliani

Xl, hacia los a. 1086-1°9°75. Otros estudiosos, sin embargo, la han situado antes, en el s. X o primer mitad del S. XI76 El terminas ante qUerTl viene dado por la fecha de ejecución del códi-

ce S, que, en su parte final, debe situarse

a finales del S. XII o comienzos

del XIII, a lo sumo.

non ambigamus. 71. et iarn ' om. B. \1 alium:

62. multoque : multo B. 63. et mentes - uiuificarentur 01/J,. B. 11 festurn om. B. 64. ea - reuersi sunt : Vi/a S. IIdefimsi (BHL 3919) (ed. cit.), p. 320-322 lín. 81-104. 65- post occuíis add. postea B. 66. sanctus - cantantes: Vi/a J. IIdefimsi (Bl-lL 39'9) (eel. cit.), p. 322 lín. '°5-"2. 67. compendiase scripsi, copediose T B. 11 precinxisti - futuro 111ft. post mei add. et B. 68. cumgllc - eliuinitus: Vi/a S. IIdefim.ri (BHL 3919) (ed. cit.), p. 322 lín. 112-125 69. non' 111ft.B. 70. Iulianus Toletanus ep., E/ogin", b. IIdefimsi (Bl-lL 39' 7) (ed. cir.).

B.II

aliud B. \1 coneceendum:

ee nectendum

8.1\

uariis om. B.

72. exu itu r : exuit B. 73. subrogatus - c1aritatis : Iul ianus Toletanus ep., Elogi1t1rt h. I1e1efim.ri(BHL 3917) (ed. cit.). 74. Vicl. R. de Cerrato, De s. lldejonso (ed. cit.), p. 308 lín. 12-19. 75. Vid. YAR?A lJRQUIOLA (2006). "La Vita ue! Ge.rta sancti I1de/rmsi ... " cit., p. 2857 . Viel. DÍA? y DÍA/'., M. c. (1957). "De patrística española". Revista ES¡JañoIClel, Teología 17, n" 66, p. 6 3-46 (1'.44-45); GAIFFIER ([976). "Les Vies de S. lldcphonse ... " cit., p. 243-244; GUIANCE, A. (2001). "Observaciones en torno a una hagiografía controvertida: la Vita nel gesta sancti Ildefrmsi de Cixila". En ESTRELLA) J., RODRÍGUE?, G., ANTONUCCI, G. (eds.). Saber, pensar, hacer. Del saber inteleaua! al hacer cotidiano a t1'avés de la historia. /vctas de las XjoYTJa""s de Historia de Europa. Mar del Piara: APU[-IE (CD-rom).

2°4

JOSÉ CARLOS MARTÍN

IGLESIAS

Puede deci rse, en consecuencia, que esta Vita s. lldefonsi hubo de ser compuesta entre los últimos años del s. XI y el tercer cuarro del s. XlI. Ahora bien, expresiones como "ajmd quem ... teologice etiam jacuitatis speculatio ita uigebat lit... " (§7) y, sobre codo, el verso leonino "Ensis ir, offensis erat abbas Agaliensi.r" (§I9) sugieren como fecha más probable de redacción el s. XII. SU posible origen es igual de incierro. Su aparición más temprana tiene lugar en S, ejemplar del monasterio de Sahagún en León, lo que apunta, sin duda, a un probable origen leonés. En esa misma región está bien atestiguada la presencia del opúsculo del Ps.-Eladio desde finales del s. XI77 Y en ese mismo reino castellano-leonés se movieron los aurores que se sirvieron de la Vita aquí editada en la segunda mitad del s. XJJJ, como Rodrigo de Cerraro y Juan Gil de Zamora. Digamos, en conclusión, que esta Vita s. Jldefonsi parece haberse sido elaborada en la región de León en el s. XlI. La aparición de nuevos códices de esta obra, así como el descubrimiento de nuevas fuentes o de nuevos testimonios de su posteridad literaria podrían hacer variar en algún punto esta tesis.

77. Vid. MARTÍN(2006). Scripia de vi/a lsidori Hispalensis episcopi .. cit., p. 344-347.

ABSTRAeT

Tbe Legendae sanctorum of Juan Gil ofZamora are a big legendary from XIII Cenrury, which remains unpublisbed. They conrain a cbaprer abour Ildephonse of Toledo (t 667). One of the sources of chis work is a Vi/a s. lldefonsi of unknown aurhor, copied in lirurgical manuscripts. This paper offers rhe editio princeps and a brief srudy of this Vi/a. KEYWORDS: Juan Gil of Zamora -lldephonse of Toledo - Bernardo of Brihuega - Rodrigo of Cerraro - Hagiography - Lirurgy José Carlos Martín Ig lesias Universidad de Salamanca jocarnartziusal.es

Lihat lebih banyak...

Comentarios

Copyright © 2017 DATOSPDF Inc.