Un ejemplo de empleo del romance en la didáctica del latín medieval: la traducción de participios en la Gramática de Prisciano y castellano

June 14, 2017 | Autor: V. Calvo Fernández | Categoría: History of Linguistics, Medieval Latin grammar
Share Embed


Descripción

Un ejemplo de empleo del romance en la didáctica del latín medieval: la traducción de participios en la Gramática de Prisciano y castellano VICENTE CALVO FERNÁNDEZ

En el presente trabajo queremos ocuparnos de una aplicación didáctica concreta del empleo de la lengua romance en la enseñanza de la gramática latina medieval en las escuelas de Artes de la Península. Para abordar este tema, hemos escogido un texto particularmente interesante, la llamada «Gramática de Prisciano y castellano», tratado contenido en el manuscrito 10073 de la Biblioteca Nacional de Madrid1. Se trata de una obrita de carácter escolar que, en la misma línea que las conocidas como grammaticae pro verbiandi2, desarrolla algunas cuestiones de sintaxis del participio, infinitivo y gerundio, figuras de construcción, nombres verbales y régimen del genitivo, sirviéndose de ejempíos cii lengua rorn-ance. Todas estos textos escritos ad modum proverbiandí que conocemos incluSobre este códice, compuesto por 48 folios, sin incipir ni colofón, llama la atención A. Gómez Moreno («Gramatica castellana de Palacio, un nuncio de Nebríja», Revista de Literatura Medieval 1(1989), Pp. 42-43), que la menciona como «Gramática latina aplicada al castellano», denominación ésta más adecuada a su contenido, aunque nosotros mantenemos la que figura en la cubierta del libro. Ya conocía eí manuscrito Américo Castro (Glosarios latino españoles de la Edad Media, Madrid. 1936, p. XVI) y aparece descrito en el catálogo de Ramón Fernández Pousa ((Satálogo de manuscritos gramaticales latinos de la Biblioteca Nacional de Madrid, Madrid. 1947, pp. 38-39), que afirma que procede de Toledo y pucde lecharse, por la letra gótica-cursiva, en ci siglo XIV. Una subscripción nos habla de un copista llamado Juan, que podría ser el autor. También hay una nota escrita por un tal Stephanus Abulensis, antiguo poseedor del volumen. Se encuentra en mal estado de conservación. Para la cuestión de las grammaticae proverbiandi, puede verse cl trabajo de T. CONZALEZ ROLÁN-P. SAQUERO: «La enseñanza gramatical en Valencia a principios del siglo XV: importancia de la Grammatica proverbiandi en la renovación pedagógica del latín», Excerpia Philologica. Antonio Holgado Redondo. Sacra Revista de Filología Griega y Latina de la Universidad de Cádiz. Vol. 1.299-33.1. Revista de Filología Románica, 10 - Editorial Complutense, Madrid, 1993

268

Vicente Calvo Fernández

yen entre sus capítulos finales unas consideraciones sobre el modo de suplir aquellas partes de la Gramática latina que no tienen correspondencia directa en lengua romance. Estos epígrafes, que llevan el nombre De supletione en el resto de las gra,nmadcae proverbiandí y suelen aparecer al final de la exposición de la Gramática y de las figuras y vicios del lenguaje, no se encuentran en otras gramáticas medievales, de cuyas fuentes beben los tratados a los que nos 3

referimos-; tampoco aparecen en los gramniatiul antiqul, lo que nos hace suponer que se trata de un hecho peculiar y novedoso, propio de este tipo de textos de marcado carácter pedagógico. ¿Qué se entiende en estas gramáticas por supletio? Vamos a tomar la definición que da de este término la Gramniatica Pro verbiandi dcl ms. 8950 dc la Biblioteca Nacional de Madrid: «¡fol. 132/.. - Suplecio osí alicujus diccionis nobis deticientis per noam diccíonem vol plures dicciones idem significantem vol significantes «scta circumlocuclo. Vol autor. suplecio est loco aliculus diccionis deficientis acoopcio alterius diccionis vol plnriurn idem significantis vol signifioancium: exemplnm, uS eum dicitur: lo maestre es fr-idos del dexeble, componitur: magister esta gua vapulat discipulas, es tunc. loco talis nominis verbalis vapulator, nobis deficientis, fit nocepolo sive oircuxnlocuoio per id nomen guis vol gui el por ¡fol. 1334 talo verbun vapulat prosenris temporis, es ita de similibus».

Según la definición del autor de este tratado, en la sup/cuy habría que distinguir dos aspectos: 1. La circunlocución de una palabra o frase en latín, utilizada por otra que sería la forma regular, pero que no existe. Ej.: una oración de relativo, por el participio de un verbo que carece de esta categoría gramatical. 2.0 La comparación, mediante un ejemplo, de lo suplido en latín con la forma romance paralela, que sí existe (y no necesita, por tanto, dc supleción). Hemos de incidir en este punto, sobre el que volveremos más adelante: este segundo aspecto de la supletio, el ejemplo paralelo en romance, aparece siempre como un recurso propedéutico instrumental, nunca como un fin en sí mismo. El autor, a fin de cuentas, está escribiendo una gramática latina. En la definición anterior, se suple un inexistente nombre verbal de agente *vapulatoT imposible por derivar, con sufijo dc agente, de un verbo coman, es decir, de forma activa pero significado pasivo, por una frase circunlocutiva del tipo qui+verbo personal. El ejemplo del romance, en este caso valenciano. que ilustra la exposición, muestra cómo en esta lengua sí existe un nombre verbat con sufijo agente del mismo significado que el supuesto 0vapulator: feridor, -~

Los denominados moderni (autores pro-modistas do los siglos XII y XIII): Alejandro

de Villadoi, Pedro 1-lelías, Roberto de Kilwardby, Ebrardo do Béthune. Juan Bato de Ciénova, etc...

fin ejemplo de empleo del romance en la didáctica del latín medieval...

269

perfectamente posible, al derivar de un verbo de forma y sentido activo. Como puede comprenderse a la luz de esta definición, el estudio de las supleciones resulta de gran interés, no sólo desde el punto de vista de la pedagogía gramatical del latín, sino también de la morfología y sintaxis de las lenguas romances que desempeñan esa función auxiliar, como veremos a continuación. Tres son las partes de la oración en las que las grammaticae proverbiandí proponen modos de suplir: el nombre, el verbo y el participio. Así por ejemplo, en uno de estos tratados, la Gramática de Mates4, se dice expresamente: «Circo que debos notare quod beo supletio comuniter fit ja tribus partibus orationis, soilioet la nomine et in verbo et ¡u participio» (p. 107).

Todos estos textos siguen un plan similar al desarrollar el tema de las supletiones: De supletione [Do supietione comparativí et suporlativi] De supletione noniinis verbalis De supíctione participil De supletione verbi De supletione verbi inpersonalis Oc supletione gerundivorum el supinorum

Así, las gramáticas contenidas en los mss. 8950 y 8297 de la Biblioteca Nacional de Madrid y el ms. 153 Ripolí del Archivo de la Corona de Aragón. La Gramática de Mates incluye otras consideraciones sobre la supleción del nombre no verbal. En las cuatro gramáticas que hemos confrontado, la supleción de los grados del adjetivo quedaba expuesta en el capítulo dedicado a la morfología del comparativo y superlativo, por lo que tras una breve referencia, los autores pasan de largo sobre este tema. La gramática que va a ser objeto de nuestro estudio no sigue este esquema .5 porque es en sí un tratado de sintaxis-, pero las ideas contenidas, en lo que a la supleción se refiere, son sustancialmente las mismas que las del resto de las proverbiandi. Nos hemos querido detener de intento en el análisis de las suR. MIOCEL 1 PLANES (cd.): La Gramática de Mates: un incunable barcelonés de 1468, Barcelona, 1930 (estudio y edición facsímil). Puede consultarse también cl artículo de 1. M. CASAS l-IOMS: «Sobre la Gramática de Mates», Boletín de la Real Academia de las Buenas Letras de Barcelona XXIII (1950), faso. 2, en el que hay referencias a otros tcxtos de la sorie adproverbiandum. Quizá se trate, al monos en su origen, de un comentario ja Priscianum minoren,. Como es sabido, los libros XVII y XVIII, los dos últimos de la gramática de Prisciano. sc denominan respectivamente primum y secundum minoris, y tratan acerca de la construcción y el régimen do las partes de la oración.

270

Vicente Calvo Fernández

pleciones de los participios, que han suscitado de modo particular nuestra curiosidad, primero, y nuestro asombro. después. Para empezar, vamos a transcribir gran parte de las páginas del manuscrito que se refieren a las construcciones y supleciones de participios6: ¡fbi. ir] Debes notare quod, ut dicit Priscianus, si deficit nobis unum participium debemus considerare illud dupliciter, quia aut vcnit per modum ablativi absoluti aut sine sensu ablativi absoluti, Sy per modum ablativi absoluti, debemus ipsum supIere per posquam, verbi gracia: el rey venido, gozar se ha Redro, componitur sic: posquam rex venit, gaudebil Petrus. Sy veneril sine sensu ablativi absoluti, supletur por quis vol gui ct per vcrbum sui temporis. vorbi gracia: el rey venido, fara justicia, componitur sic: res qul venit faciet iusticiam. Sed debes notare quod sy venerint duo participia insimul por modum abladvi absoluti sunt consideranda dupliciter, quia aut veniunt cum coniuncione aut sine comunciono. Sy cum coniuncione, dupliciter. quia aut deficiunt anbo mit unum tantum. Sy deficiunt anbo. utrumquo supletur per posquam, vorbi gracia: el maestro servido de Johan e obedecido de Pedro tañe a bisperas, componitur sic: pos quam lohannes serva vil nzagistro ei ci obedivit Peirus, pusatur ad vessperos. Sy vero defecit unum zantum, dupliciter, quia aut defecit primum aut seoundum. Sy primum, racione primi defccit secundum. verbi gracia: la rnager servida del maestro y codiciada de ti tañe a bisperas, componitur sic: postqnam magister servavit mulierem et tu eam concupivisti, pulsatur ad vesperos, et poteris ibi ponere 111am [fol. Iv] vel eam, sy volueris, set vidotur mihi quod satis oxcusatur, ideo non oportot ponere: racio est quare supletur secundum. quia sy racione prime non doficoret secundum, tuno iíiter aioctivum ot sustantivum caderetur coniuncio, quod est falstím; sic diceretur: postquam magister servavit mulieri et a te concupita, pulsatur aid vesperos. Isto modo. falsisiem ¡sic] dcbet, quod coniuncio non cadit inter aioctivum el sustantivum. nl postea dicam. Sed si deficit primum cí secundum non, debet confirman in ablativo absoluto cum srio sustantivo, secundum vero debet suplen per posquam. verbi gracia: el maestro amado del concejo y servido de los escolares segaijr] se ha la pax, componitur sic: magístro amato a concilio et posquam serv¡verunt el escolares, secucio fil pacis. Sy ita duo participia per modum ab!ativi absoluti vonorit sine coniunciono. aut deficiunt aubo aul unum tantum. Sy anbo, primurn supletur por quis vol qui, secundum vcro per posquam, conferendo primurn sustantivurn ultimo p} participio. verbi gracia: la muger demanda en casamiento, servida Hemos respetado la grafía del original, aunque introducimos algún signo especial. según los criterios de M. L. WEST: Texrual crilicis,n aná editorial technigue. Stuttgart, 1973. PP. 80—Sí. La puntuación, cl uso do mayúsculas y los tipos de ¡otra son nuostros.

Un ejemplo de empleo del romance en la didáctica del latín medieval...

271

del maestro, tañe a visperas, fit sic: posquam magister servivit mulieri quam popocit aliquis iii coniungio pulsatur ad vesperos. Sy deficit unum tantum. dupliciter, quia aut deficit primum aut seeundum. Sy primum, ultimum particípium conformatur in ablativo cum suo sustantivo et primum supletur per quis vel qul, verbi gracia: el maestro servido, de los ¡fol. 2rJ escolares amado, tañe a bisperas, fu sic: ¡nagistro cuy aliquis servivit, amato ab colaribus, pulsatur ad vesperos, et inteligas quod in taly antecedente largiri primurn sustantivum ultimo participio et poni in taly casu quo ponitur id ultimum participíum. Sy deficiat ultimum participium et non primum, conformatur oum suo sustantivo, secundum vero supletur per posquam, verbí gracia: el maestro, menospreciado de los rrudos, servido sotiles, tañe a bisperas, fit sic: magistro negleto a rrudibus, posquam serviverunt sotiles, pulsatur ad vesperos. Et nota quod tau locucione primum participiuni debet poni cum suo sustantivo in tali casu qualem rregit id verbum quod, cuy deficit secundum participium, aditum est, et hoc quod dico magistro negleto est dativi casus. Et debes notare quod quando duo participia veniunt per modum ablativi absoluti et defieiunt anbo, debes dare substantivum quod ti venerit secundo participio cum posquam et construere primum cum quis vel qui, ita quod non veniat ibí coniuncio et venerit persona que agat, nisy destruetur ti senper aliquis modo agendí, verbí gracia: Bartolomee, servido de Maria, obedecido, corre los toros, construitur sic: Bartolomeo, cuy servivit Maria, posquam aliquis obedint, curritur ad tauros. Sy autem non veniat persona agens nec paciens, tuno debes formare in verbo inpersonali, verbi gracia: servito et obedito, legitur de Orncismo. Sy [fol. 2v] autem veniat ibi persona paciens tantum, debes formare in verbo inpersonali. sy verbum non habuerit pasivam, quia sy habuerit participium, cum habeat pasivam, est ponenda talis locucio) in ablativo absoluto cum illo participio, verbi gracia, quando non est ibi pasiva: Bartolome obedecido et servido, Maria me enoja, componitur sic: posquam obeditum fuit Bartolomeo et servitum fuit ei, me tedet Marie. Quando est ibi pasiva, do sic: Bartolomee, deseudo et amado, salta: Bartolomeo opCt>ato et dilecto tripudiatur [vid, et sic inteligas de precedentibus et de mediantibus et subsequentibus. Nota quod quando duo participia veniunt per modum ablativí absoluti, secundum deficit et primum non, debes extrabere ibi posquam cum participio non habente et ponero et íd participium illo casu in quo ponitur substantivum quando ibi venerit, verbi gracia: Johan amado et servido, -, Iobani amato, servitum fuit, pulsatur ad vesperos. Symiliter, nota quod quando duo participia veniunt per modum ablativi absoluti et primum deficit {sy} non, cum primo debet poní quis ve1 qui et alterum participium cíuod habeatur in ablativo absoluto cum substantivo, verbí gracia: Pedro servido, amado de Maria, tañe a nona, fit sic: Petro, cuy servivit aliquis,

272

Vicente Calvo Fernández

amato a Maria, pulsatur ad nonam. Debes notare quod quando duo participia veniunt per modum ablativi absoluíi et habcns secundum participitím ot non primum, pro primo doficit secundo, ita quod ¡fol. 3r/ veniat ibi coniuncio, et debes extrahere in anbobus participiis posquam et ponore id 1am in illo participio quod doficil siout in illo quod non doñdt, cl destrucro ibi ilie iBa iflud cum ultimo participio. El ultimum participium supletur. quia coniuncio nunquam po{s}tes cadero inter aioctivum cl substantivum, vcrbi gracia: Pedro servido y amado de Maria, lañe a hisperas, componitur sic: posquam Petro servivit Maria et illum amavit, pulsatur aid vesperos. Rosolvas ibi posquam sy volucris, nísv dimitas, quia ibi inteligitum. Nota quod quando duo participia voniunt por rnodum ablativi absoluti. ita quod venial ibi coniuncio. sy secundum participium defioit ot primum non, ultimum esí suplondum por posquam et ille illa illud, et primum parlicipium poni cum suo sustantivo in ablativo absoluto, vorbi gracia: Juan, amado y servido. tañe a bisperas, fit sic: Tohanne amato, et posquam illí servivit aliquis, pulsatur ad vesperos... [fol. 3v]... Nola quod quandocumque anlocedens vonil cum alice participio ot pos{es} íd sequitur nomon perlati et anteoedens non babel undo regatos. tune anlecedcns ponitur in ablativo el non rrcgilur, vcrbi gracia: el omze amado, el me delecta, fit sic: homine amato, filo delectat mc, nota quod dicit Rrubertus quod omnis ablativus ponitur absolute, nisy ablativ os participii el nominis verbalis el non tantum nomínís verbalis. nisy verbalium terminatum in br vel in trix, ut amator trix, et dice quod ablativum qui ponitur absoluto contingit dupliciter, scilicet proprie ct stricto, ot largo. Sy proprie ct stricte. duobus modis, scilicet ablativus participil tam verbi porsonali quam vorbi inpcrsonalis el nomints verbalis sustantivr.. Nota quod quando vonil talo romancium per parlicipium prosentis temporis intrinsece, ut cum dicimus: íañete se la capanu, vino Pedro, dobemus tve ad preteritum inperfecturn coniunctivi ct romancium prcdictum fiat sic: cum pulsaretur campana, venit Petrus. [fol. 4r] Sirnilitor. ad rornancium similem, ita, soilicel tanientese ¡sic] a bisperas, Maria pije e/oua ¡sic], fit sic: cum pusaleretur ¡sicf aid vesperos, Marie tedet me.-. Nota quod quocicscumquo ista vox por voneril post participium, aliquando esí videndum quod id participium est presentis temporis aut preteriti. Sy prosenlis temporis, aut id verbum quod sequitur post lIla vocem por venit por iclom verbum culus esí paríicipium presons. vel por divcrsum. ¡fbI. 4v] Sy per idem verbum, tuno illa vox quod sequitur est participium futurí temporis active vecís. verbi gracia: Juan amante el por amar corre, componitur sic: loannis amans et amaturus currit. Sy veniat per diversum verbum, aut ost ibi talo participium. seilicel futurí tomporis. aut non. Si non, dobol suplori per quis vol qul el por

Un ejemplo de empleo del romance en la didáctica del latín inedieval...

273

futurum indicativi et quis vol qul debel poni loco agontis. cf racio est quia sy ese ibi tale paríicipium haberet se por modum agentis, vorbi gracia: Pedro amante et por enojar cori-e, fit sic: Petras amans et cujas tedebit aliquem, currit. Sy est ibi talo participium, vox sequons debot suplen similitor por futurum indicadvi, verbi gracia: Pedro amante e/por enseñar corre, uf sic: Petras amans et qui docebil auiquem carril. Sy querítis quaro esí racio quod nt)fl fit por participium ex co quod habetur ibí. vacio est heo: quod sy ti~erit pci partioipium, tuno idem of diversum osel idem, quod est falsum... Sy ista vox por vcnerit pos partioipium preíeriti tomporis. aut id quod sequitur post istam vocem vonit per dem verbum aul por diversum. Sy por idem, Id quod soquitur eficitur participium pasivo vocis, do sic: Pedro enseño fiel ci ¡mr ensenar, tiempo cs de rrezar, componitur sic: Pedro doctas et docendas, tempus esí rrecitand¡ vol recitacionis. Sy id quod soquitur post istam yocern ¡fol. Sr] venil por vorbum diversurn de procedonti verbo, tuno debol supíen por futurum indicativum pasivo vocis, faciendo quandam disfincionom la1cm: quia aut talem vorbum babel pasivam ant non. Sy non, debel suplen in activa, secundum oedem bicI lempore predicto quis vol qul loco pacientis, verbi gracia: Pedro amado e, por servir corre, componitur sic: Petras amatas, cuy aliquis servid, carril. Sy babel pasiva, tune lempus debol forman in futuro indicativí pasivo vocis ponendo quis vol qul loco paelenfis, verbi gracia: la leccion oydn et por leer, tañe a bisperas, componilur sic: leccio audita el que legeretur pusabitur aid vesperos... Nota quocionsqumquo in auca locucione bono sil tale romancium siout id: de leer o por leer, afendondum est quia aul venif pos nomon ant pos vorbum. Sy pos nomon, duobus modis. quia aul illud nomon esí sustantivum ant aioofivum. Sy susfantivtím, tune eficitur panticipium fufuri tomporis vocis activo vol passive. De ulroque datur exemplum: de participio futuri activo vocis, isto modo: el maestro por leer, la leccion sta aquí, fil sic: magister lecturas ledonem sIal bit, et racio cst quia non esí diferencia, quia sy diceretur: el maestro leederor la lecion sta aqui, cum utramque signiticacionetn componitur sic: magister lecturas leccionem «aid ¡dc ¡..] el pnimi cum rracio sic fovia] ul puto; de participio ¡fol. 5v] futuri temporis pasivo vocis datur taUs exernplum: leecion por leer, tiempo es de come,-, componitur sic: lecione legenda, tempus est comedendi. Sy autem venoril pos nomon aiectivum. duobus modis, quia aul esí generale ant spociale. Sy generale, duobus modis. quia ant significal substanciam in tau naía ad agore vol a pati ant non. Sy non, tune formatur in presentí coniuncíivi cum ita coniuncionem al vol quod. Exempluin: Pedro nin es bueno por leer fin por lo ¿tapir, componilur sic: Petras non est bonas nl legat nec esí banus al dimital, of rracio esí quía sy díceretur sic: Petras nec esí bonus lecturas nec esí banus dimisurus, yrom contra aufonitafem Pnísciani in un-

[.,.J

274

Vicente Calvo Fernández

decimo minoris [sic!, quia dicil quod diversa aioctiva syne coniunciono oso non possunt. Sy significaí substanciam in tau natam ad agere vel a pali, tune formaturín infinitivo vel in ultimo supino, verbi gracia: el escolar es perezoso por andar, componitur: seolaris esí dosus ambulare vel ambulatum, el tracio esí quia infinitivus ponitur loco nominis apud ipsos Grecos. ul patel por Prisciamm tridecimo folio ruinoris, ubi ponitur quod bonum esí logore. neo aliud osí 5V dicoretur bonum esí ledo... [fol. br] Sy autem illud aiectivurn specie. duplicites, quia ant consideratur in se ant absoluto proril est aiectivurn. ant prout esí sustantivum. Sy in se ot absoluto, formatur ¡u prcteriti couiunotivi, verbi gracia: el decan, por rrezar las oras, vino a Santa Maria, componitur sic: decanas, nl rreeitet oras, venil ad Santam Mariaín. Sy tunc considerotur prottt de so proficoretur substanciam ad adiectivum, tuno eficitur paríicipium futuri lemporis active vocis vol pasivo vocis. ul visum esí supra eracionibus prealogatis..Sy enim venerit pos vorburn, duobus ruodis, quia ant esí aicctivum ant sustanlivum. 5v sustantivum, quod illud quod sequitur post islam diccionem por eficitur participium futuri temporis activo vol pasivo vocis. De utroquo datur cxemplum: primo, de voce activa. sicul dicimus. los frayles son por venir, tít sic: fralres sant ventur¡, quod eficitur participium fuíuri tomporis pasivo vocis, ot cum dicimus: la licion es por leer, fil sic: leccio esí legenda. Sy tueril aieclivum. duobus modis. quia ant considoratur ¡u se ant absoluto, prout non habct vim vorborum sustantivorum vocis} tune formatur in presonti coniunctivi, verbi gracia. vengo por leer el deerecho ¡sic] fil sic: venio nl legam ius.Sv proul babel vim verborum suslanlivi ¡sic], tunc eficitur parlicipium futuri temporis activo vol pasivo vocis. vorbí gracia, de utroque: esta muger viene por amar, fit sic: ¡sta mulier venil amatura vol amanda. Rracio est quia omnia ¡fol. 6v] verba 1am in voco activa quaun in voco pasiva dicuntur habere vim vorborum susíantivorum prolor quinque verba vocativa in voco activa deficit illud gerundium sive supinum sivo sil socundum sive torcium. Nota quod quando veneril rromancium vcluti gorundium el post illud gorundium veneril isiud vorbum sum es fuy. debel suplen por gerundium istius vorbi facio facís et por prescns coniuncliví atnibuendo gorundium illius vorbí facío facis ¡a verbo sum es fui, nl rredat sibi supositum. Exemplum: el¡o¡ar sera los nial fehores, fil sic: fadendum esí nl ledeal male facíhores, el suple ibi sy voluenis aliquis el ss’ non suplevenis, non osí vis, quia ibi intelligitur loc quod dico cdl. ¡-1-abel suposilum in ¡mc quod dico fadendum, qui gerundiuni lenotur duobus modis: nominaliler el adverbialiter. Nominaliter, do sic: yo vine por rrazon de leer el sic tonolur loco nominis. Quando lonetur loco verbi, palel sic: o leer sera la lIc-ion, fil sic: aid legendum esí frcionem. in bbc quod dico lecionern

[.4

Un ejemplo de empleo del romance en la didáctica del latín medieval...

275

rregitur in hoc quod dico legendum per istam rregulam: omne gerundium el omne supinum rrigit ¡sic! tale casu... ¡fol. ¡Or] Quandocumque post comparativus vol superlativus venerit vox accusaíivi, aul ille accusalivus significat paríem aut non. Sy significat partem, tuno superlalivus non debel destrui, vorbi gracia: Alfonso, muy mas amado el cuerpo de los copañeros, corre, fit sic: Alfonsus, amantissimus corpus suoram sociorum, currit. Et regitur por illam rrogulam: diccio significans proprielalem partis. Sy vero ille accusativus non significal parlem. tune suporlalivus debel destruy ot esí considerandum quia aul participium por quod fil talis comparacio potes regere illum accusalivum vol non. Sy potosí regoro, tune lalis comparativas vol suporlativus debet destrui por positivum cum adverbis valde el magis, verbi gracia: Pedro, muy mas amante la ciencia, corre, fil sic: Pctrus valde magis amans cienciani currit. Sy vero participium por quod fil taus comparacio non potes rrogere iflum accusalivum, tune dobel destrui por verbum eiusdem temporis chus esí parlicipium deficions [fol. 10v] cum adverbis supradiclis, verbi gracia: Pedro, muy mas amado la ciencia de sus compañeros, corre, fil sic: Petras qui valde magis amavit scienciam suorum sociorum curril... [fol. ¡Ir] el rracio esí quia istud participium amatas a um non potosí regore acusaíivum casum in pasiva el islud paríicipium habet se por modum agenlis el pasiva li-abel se per modum paciontis. ideo deficil et supletur por verbum eiusdem temporis cuius parlicipium, nisi lalo{m} participium descendal a verbo habeníe{m} propriam naturam, ul illa verba, seilicel posculo, peto, cuius dicat alius... ¡fol. liv] Nola quod quando parlioipium deficil, sy veneril por modum ablativi absoluti non esí suplendum por quis vol qai, sed esí suplendum por isla adverbia, seilicel cum vol dum vol poscam [sic], rresolvendo substantivum in nominativo cl parlicipium in verbo oiusdem temporis cuius esí participium deficions, vorbi gracia: el rrey venido, fuiran los ladrones, fil sic: posquam rrex veuit, fugient latrones, el quod ego dico de isto participium ¡sic] inteligas de alis participiis presonlis vol preteriti temporis... ¡fol. 12v1 Nota quod quatuor modis ponuntur absoluto: uno modo, quando due dicciones vel piares voniuní in una oracione, ita quod una illarum sil nomon vol pronomen et rroliqua{m} participia el non habeal undo rrogatur, verbi gracia: Maria cantante, Juan bayla. fil sic: Maria canente, lohannis tripudiat; alio modo, quando esí participium verbi inpersonalis, verbi gracia: leydo de Doctrinal, vayamos a mendar, fil sic: leto de Doctrinali, eamus ad mendatum, undo debes notare quod paríicipium verbi inpersonali conocitur por hoc: quando, aut venil cum certo suposito, aut non. Sy oum corlo suposilo, iudicatur esso participium verbi inporsonali, al dictum esí in secundo latino. Alio modo, quando esí nomon verbale el non venial ibi verbum a quo rregatur. vorbi gracia: Pe.. .

. -

. .

276

Vicente Calvo Fernández

dro amador de paz, tañe a visperas, fil sic: Petro amatore pacis, pulsatur ad vesperos, unde nota quod in mli ~sbsolucione (in} senper inleligitur parlicipium extrinsecum, ut amare, id esí, existente amatore. ¡fol. 13v¡ Secundum quod, ut dicil Priscianus in undecimo capitulo, {quod} quando doficil nobis parlicipium in alica locucione suplendum osí cum isto nomine quis vol qui a parte ante cum verbo eiusdcm temporis cuius esí participium quod deficil, unde debemus notare quod parlicipium deficiens, aul esí prosentis lemporis aul preteriti perfecli. Sy presentis lemporis in pasiva, ul cum dicimus: Pedro, amante de sus copañeros, studia, fil sic: Petrus, qai amatur a suis sociis stndet, quod modo est suplendum por verbum cius lomporis cum islo nomine quis vol gui a parte ante in rracione suposili, ideo fil sic latinum. Et ciendum esí quod solum parlicipium presentis temporis deficiens islo modo deficit in activa, ideo in pasiva. El nola quod sy pos lalom parlicipium veneril sensus genitivi, senper esí de voce pasiva, nam sy voneril vox accusalivi senper debel forman in activa. Sy non deficil, tune non debel suplen. Sy aulem parlicipium deficiens sit preíeriti debes considerare sy deficit verbo in plurall vol non. Sy in verbo in plurali, duplicilor, quia aul datur sub voco sensus ablativi absoluti, aut sub ¡fol. 14r] voce illius casus. Sy sub voce sonsus ablativi absoluti, tune debel suplen cum alico islorum, seilicel dum el cum el donec vol cu adverbis similibus, ul cum dicimus: el rrey venido, fuiran los ombres, fil sic: posqaam rrex venit, fugient homines. Sy datur sub sensum alteryus casus debel suplen por qais vol qui, el por verbum eiusdem lemporis, el hoc dupliciter: quia aut deficil in activa aul in pasiva. Tune, quis vol qui, sy in activa debel poni a parte ante in rracionc supositi, al oum dicimus: Pedro, amado a Juan, corre, fit sic: Petrus, qul amavil Iohannem currit. Sy aulem deficial in pasiva, debol forman in activa vel in verbo pluraly. sy fuerit ibí, ul cu dicimus: Pedro, servido de Fernando, corre, fil sic: Petrus, cuy servivit Femandas, currit vol cuy servitum fuit a Fernando currit. Sy autem participium quod deficit est futuri temponis. vol dalur in pasiva vol in activa. Sy in pasiva, debol suplen por verbum eiusdem temporis el cum quis vol qai, al cum dicimus: Pedro, servidero de Juan, corre, fil sic: Petras, cuy servíet lohannis carrit. Sy datur in activa, debel suplen cum quis [fol. 14v] vol qui sycul habuisíi supenius. ul cum dicimus: Pedro, amelecinado de la muger, estudia, fil sic: Petrus, cuy medeus fuit mulier, studet. Por alias regulas poleris supIere omnia p~srticipia deficiencia in omnibus aliis verbis. . -

Como se habrá observado, la mayor parte de las suplecionos y traducciones de parlicipios en el texto, no sólo no ofrecen dificultad alguna, sino que se ajus-

Un ejemplo de empleo del rámance en la didáctica del latín medieval...

277

tan además a la más nota doctrina tradicional representada por Donato y Pris7: ciano, como apunta Thurol «Priscien dit en passarit (XL5; XVII,82) que tout participe esa l’equivalent de gui quae guod, qu’il appelle nomen substantivum ou infinitum et d’un verbo: amans esí pour qu~ ama! (XVIII,82)» Sin embargo, resulta sorprendente la explicación acerca de la supleción do los participios deficientes en latín: el presento pasivo y el pasado pasivo. En los gramáticos antiguos, la doctrina es clara: el latín no desarrolla, como en griego, un participio presento pasivo, aunque a veces, por influencia de esta lengua, aparecen en poesía formas de participio presente con valor de pasado pasivo8: «Activum duo habent participia, praesens et futurum, in cns vol in ans et in rus. Graec¡ habent praetoritum ab activo, 6 óQáoao, nos non habemus, sed por circunlocucioncm explicamus por ipsunx: dicinius enhm is gui egit. A passivo, duo participia veniuní: praeteritum ot futurum, in tus et in dus. Praesens a passivo non habemus, Graoci habont 6 XaXoú~wvoo, nos similiter por circumlocuclonem hoc dicimus: Li de quo loquimur. Duobus ergo participiiis dificit Latinitas, praeterito ab activo, praesenti a passivo»«. «Et quia superius diximus, quod verba activa vol neutra caroní praotcriti bemponis participio, sicut eí passiva ot comínunia ot deponentia doficiunt in participiis instantis (=praosontis) temporis, sed pro bis substantivo nomine ot verbo utimur, 6 ~¡kjoot: gui amavit, 6 ~tXoi~ptevoo:gui amatas, sciendum, quod antiqul iii activis el neutris verbis pro praeteriti temporis etiam instaníti tempore utebantur: o OQXóLtOVOo xat ¿ nX&ov: veniens, dicentes similiter: O 7ruQ0yEvóII2vo~ zal o aoQuyevó~iovoo , adveniens. Virgilius in X: (‘acculus el veniens Marsorum montibus Umbro, h¡c enini veniens 6 íX0~v significat. TeronTHUROT, Ch.: /Vo¿ices et éxíraiís de divers manuscrits laáns pour servir a Ihistoire des doctrines grammaticales du Moyen áge, Frankfurt, 1964 (reed.), p. 186. Nebrija dice en la Recognitio Introductionum Latinarunz, Salamanca, 1495 (inc. do la Biblioteca Capitular Colombina do Sevilla, p. 181): «reperiuntur quoque, cern a verbis aclivis participia praesentis temporis ex idiomato sermonis latini somper signiticont actionem, ahquando ad imitationom graecorum reperiuntur significare passionem, ut volveas pro oo quod volvitur’½.El propio Nebrija, siguiendo la doctrina de los antiqu¿ aporta numerosos ejemplos do participios de verbos comunes, neutros y deponentes en las que una forma activa ticnc significado pasivo y viceversa: «vapulans, gui vorberatur... cr,mtnatus, gui accusal el accusatus ost»
Lihat lebih banyak...

Comentarios

Copyright © 2017 DATOSPDF Inc.