PARAECOLOGICAL PARADIGM IN EDUCATION TO COMBAT ENVIRONMENTAL PROBLEMS

International Conference on Research in Education and Science (ICRES), April 23 - 26, 2015, Antalya, Turkey

PARAECOLOGICAL" PARADIGM IN EDUCATION TO COMBAT ENVIRONMENTAL PROBLEMS Turgay DĠNDAROĞLU KahramanmaraĢ Sütçü imam Üniversitesi Orman Fakültesi Orman Mühendisliği Bölümü 46100 ABSTRACT: The relationship between man and nature has long been monitored and has become even more examined in light of the rapidly developing information technology. The deteriorating ecosystem caused by environmental disasters occurring around the world has spread negative effects to other places as well. In particular, climatic instability caused by global warming, as well as problems in the food supply chain due to inefficiencies in the soil and plant, has negatively affected the quality of life. Mankind is at the heart of these environmental problems both globally and locally, playing the main role in finding solutions to such problems. However, the trend to continuously increase people‘s welfare has ultimately led to an even greater exploitation of ecosystems. Although people seem to want to resolve the ecological problems, at the same time they drag their feet in taking the necessary steps or changing their lifestyles to fix the problems. The problem in this case is the inability to resolve the problem of human self-alienation. Thus, the purpose of this paper is to examine ecological problems‘ causes, effects, and solutions in order to identify the importance of "paraecological" paradigms and appropriate methodology in education to help mature the human spirit as part of nature. Paraecological parameters that will be used in the educational process were examined by using Malık Sensitivity model approach. This paper describes the tragic results of the environmental problems to clarify their causes as an important step in the first stages of education. These steps should be supported using a variety of teaching techniques (quantum techniques, experiential education, incrementalism, thinking techniques, etc.). Civil society organizations and role models should encourage ecological lifestyles in this process. These solutions can challenge environmental problems through society‘s use of unique habits, cultures, religious trends, symbols, rituals, and myths that are easier to internalize and transform into a lifestyle. Such a solution must be supported by a psychological approach to the possibility of its implementation in daily life, and its impact should be expanded by establishing legal regulations. Key words: paraecology, paradigm, ecological lifestyle, incrementalism

ÇEVRE SORUNLARI ĠLE MÜCADELE EĞĠTĠMĠNDE "PARAEKOLOJĠK" PARADĠGMA ÖZET: Hızla geliĢmekte olan biliĢim teknolojileri ile beraber insan ve doğa arasındaki iliĢkiler daha izlenebilir ve tartıĢılabilir bir duruma gelmiĢtir. Böylece yeryüzünün herhangi bir yerinde meydana gelen bir çevre felaketinin zaman ve mesafe kavramı gözetmeksizin farklı coğrafyalarda olumsuz etkilerini devam ettirebildiği gözlemlenebilmektedir. Özellikle küresel ısınma ile beraber meydana gelen iklimsel istikrarsızlıkların neden olduğu toprak ve bitki verimsizliği ve gıda teminindeki sorunların yanında, hayat kalitesinde meydana getirdiği olumsuzluklarda yadsınamayacak ölçülere ulaĢmıĢtır. Küresel ve lokal ölçekteki çevresel sorunların merkezinde olan insan yine bu sorunların çözümünde de baĢroldedir. Ancak insanın refah düzeyini devamlı artırma eğilimi her geçen gün ekosistem üzerindeki baskıları artırmakta ve daha fazla sömürülmesine yol açmaktadır. Ancak insan meydana gelene bu ekolojik sorunları çözmek için istekli görünmekle beraber, gerekli adımları atmak veya yaĢam tarzını değiĢtirmekte ayak diretmektedir. Bunun temel nedeni insanın ―kendisine yabancılaĢma‖ problemini aĢamamasıdır. Bu bildirinin amacı; günümüzde nedenleri, etkileri ve çözüm yolları herkes tarafından bilinen ekolojik sorunlarla mücadelede insanı doğanın bir parçası olarak anıklaĢmasında yardımcı olan ―Paraekolojik‖ paradigmaların eğitimdeki önemini ve metodolojisini irdelemektir. Bu araĢtırmada eğitim sürecinde kullanılacak olan Paraekolojik parametreler Malık Sensitivity model yaklaĢımı kullanılarak irdelenmiĢtir. Eğitimin ilk aĢamasında öncelikle çevre sorunlarının trajik sonuçlarının tanıtılması ve daha sonra bunların nedenlerinin anlaĢılmasının sağlanması, paraekolojik etkinin oluĢması için önemli bir adımdır. Bu aĢamalar çeĢitli öğretim teknikleri kullanılarak (kuantum tekniği, deneyimsel öğretim, aĢamalılık, düĢünme teknikleri vb) aĢılmalıdır. Bu süreçte sivil toplum örgütleri, organizasyonlar ve rol modeller ekolojik yaĢam stilini özendirici olmalıdır. Toplumların kendilerine özgü yaĢam tarzları, alıĢkanlıkları, kültürleri, dini 465

International Conference on Research in Education and Science (ICRES), April 23 - 26, 2015, Antalya, Turkey

inanç eğilimleri, değer verdikleri semboller, ritüeller ve mitler kullanılarak çevre sorunlarına karĢı üretilen çözümlerin yaĢam stili haline dönüĢmesi ve içselleĢtirilmesi için daha yardımcı olabilecektir. Bu çözümlerin günlük yaĢamda uygulama imkanı bulabilmesi için psikolojik yaklaĢımlarla desteklenmeli ve yasal düzenlemelerle de teĢvik edilerek etkisi yaygınlaĢtırılmalıdır. Anahtar kelimeler: paraekoloji, paradigma, ekolojik yaĢam stili, aĢamalılık GĠRĠġ Çevre sorunları ile mücadele kapsamında özellikle toprak, hava ve su gibi kaynaklar üzerinde sürdürülebilir kalite standartlarına ulaĢması için gereken eylemlerin yer aldığı dönemsel planlar eĢliğinde mücadele yapılmaktadır. Ancak bu eylemler genelde kalite standartlarına sahip bir kaynağın korunmasına yönelik değil, kalite standartları bozulan kaynağın daha fazla bozulmasının önüne geçmek için alınan tedbirleri içermektedir. Hâlbuki bozulan kaynağın rehabilitasyonu yüksek maliyet, uzun bir süreç ve büyük emek gerektirir. Bu nedenle doğal ekosistem hizmetlerinin süreğenliğinin sağlanması ve çevre etiğinin içselleĢtirilmesi için eğitim süreçlerine entegrasyonu ön plana çıkmaktadır. Ekolojik etik, ekosistem içerisindeki yaĢamını sürdürme eylemini ahlaki değerlerin ıĢığında yapmaya çalıĢmak olarak ifade edilebilir (Bookchin, 1994). Burada ekosistem kavramı içerisinde canlı ve cansız çevrenin birbirleri ile olan etkileĢimleri bütüncül bir yaklaĢımla ön plana çıkmaktadır. Ancak materyalist güdümün etkisi altında geliĢen teknolojiler etik değerlerin geliĢmesini zayıflatmıĢtır (ġenel, 1997). Teorik olarak geliĢtirilen etik kavramı hayata geçirilmesiyle ahlaki olarak tamamlanabilmektedir (Billington, 1997). Çevre etiği kavramı bilim adamları tarafından farklı yaklaĢımlarla ortaya konulmuĢtur. Eko-konservatif, eko- sosyalizm, eko-feminizm, derin ekoloji, eko-sofi vb. yaklaĢımlar ekolojik sorunların nedenleri, sonuçları ve çözüm yollarındaki farklılıklardan meydana gelmiĢtir (Görmez, 1997; Ünder, 1997). Orman mühendisi olan Aldo Leopold (18871948) ekosistem vurgusunu ön plana çıkaran bütüncül bir çevre etiği felsefesini ortaya atmıĢtır. Sistem içerisinde cansız varlıkların devamlılığını sağlamak için canlı varlıklara müdahale edilebileceğini savunmuĢtur (Tont, 1996). Paraekolojik yaklaĢımda çevre sorunları ile mücadele öncelikle farklı ekolojik bölgelerde çevre sorunlarına neden olan baĢat faktörün tespitinin ardından, özellikle insanın neden olduğu çevre sorunlarının azaltılmasında ve zarar gören ekolojik koĢulların ıslah sürecine insanın da eko-etik açıdan rehabilitasyona dahil edilmesine dayanmaktadır. Bu süreçte sosyoloji, psikoloji ve felsefe insan odaklı rehabilitasyonun aktif elemanları olarak kullanılmalıdır (Dindaroğlu, 2014). Ekolojik sorunlarının çözümünün devamlılık arzetmesi erdemli bir insan oluĢturma çabasını gündeme getirmektedir (Fukuyama, 1998). Ancak, ekolojik hareketler gerçek hayatta uygulama imkanı bulamayan ilkeleri benimsemeleri nedeniyle eleĢtirilmektedirler. Küresel ölçeğe ulaĢan çevre sorunları ile mücadele ancak küresel ahlak anlayıĢının benimsenmesiyle baĢarılabilecektir (Antes, 1999). Ancak ekolojik görüĢlerin politik güçler tarafından desteklenmeden baĢarıya ulaĢamayacağı anlaĢılmaktadır (Brzeztnski, 1994). Bunun için çevre eğitimi küçük yaĢlarda baĢlayarak verilmelidir. Çevre eğitiminin toplumda beklenen hedeflere ulaĢması ancak farklı eğitim disiplinleri ile beraber desteklendiğinde mümkün olabilir (Atasoy ve Ertürk, 2008). Çevre eğitimi aynı zamanda insanın davranıĢlarını yönlendirebilen bir özelliğe sahip, doğaya saygılı donanımlı bir insan yetiĢtirmek amacıyla dizayn edilmelidir (Geray, 1995; Ayvaz, 1998). Ancak ezbere dayanan çevre eğitimi insanlar üzerinde fazla etkili olmamaktadır (Yücel ve Morgil, 1998; Haktanır ve Çabuk, 2000). Bu nedenle bilgiyi düĢündüren, kavratan, analiz ettiren, sentezleyen, değerlendiren ve uygulatan farklı öğretim stratejileri kullanılmalıdır (Ben-Peretz vd., 2003). Ancak çevre eğitimi gibi farklı etki faktörlerine sahip alanların birbiriyle olan iliĢkisinin kurulması için modellemelere de ihtiyaç duyulmaktadır. Bu araĢtırmanın amacı ekolojik problemlerle mücadelede özellikle insanın eko-etik ıslahını sağlamasında yardımcı olabilecek psikolojik, sosyolojik ve felsefi değerlerini ön plana çıkaran paraekolojik yaklaĢımlara uygun parametrelerin belirlenerek çevre eğitiminde kullanılabilme potansiyellerini irdelemektir. YÖNTEM Çevre sorunlarının sürdürülebilir çözümünde insan yaĢamının organize edilebilmesi için Johnson (1998) organizasyon teorisinde kültür ağındaki temel yedi element kullanılmıĢtır. Bunlar; mitler, semboller, hedefler, organizasyon düzeni, kontrol sistemi, ritueller, rutinler ve paradigma olarak sıralanabilir. Çevre sorunları ile mücadele eğitiminde paraekolojik yaklaĢımlara (Dindaroğlu, 2014) uygun olarak tespit edilen parametrelerle ―Malik Sensitivity Model‖ de oluĢturulan metodolojinin ana bileĢenleri kullanılarak (Vester, 1999) etki matrisleri oluĢturulmuĢtur (Çizelge 1). Aktif ve pasif değerlere göre parametrelerin etkileri katılımcılar ve 466

International Conference on Research in Education and Science (ICRES), April 23 - 26, 2015, Antalya, Turkey

uzmanlar tarafından tespit edilmiĢtir. Öne çıkan paraekolojik parametreler; çevre sorunlarının anlaĢılması, öğretim stratejileri, kültürel yaklaĢım, semboller, ritüeller, mitler, yaĢam tarzı, alıĢkanlıklar, inanç eğilimleri, psikolojik destek, politik etki, yasal düzenlemeler, iletiĢim, düĢünme, metaforlar, aĢamalılık, kuantum tekniği, sivil toplum örgütleri, organizasyonlar, multimedya, materyaller, arazi deneyimleri ve rol modeller olarak belirlenmiĢtir. Çizelge 1. Çevre Sorunları Ġle Mücadele Eğitiminde Ön Plana Çıkan Paraekolojik Parametreler Matriksi Paraekolojik yaklaĢımın eğitimdeki 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 PT parametreleri 1 Çevre sorunlarının anlaĢılması 2 Öğretim stratejileri 3 Kültürel yaklaĢım 4 5

Semboller Ritüeller

6 7 8

Mitler YaĢam tarzı AlıĢkanlıklar

9 10

Ġnanç eğilimleri Psikolojik destek

11 12

Politik etki Yasal düzenlemeler

13 14 15

ĠletiĢim DüĢünme Meteforlar

16 17

AĢamalılık Kuantum tekniği

18 19 20

Sivil Toplum Örgütleri Organizasyonlar

21 22 23

Multimedya Materyaller Arazi deneyimleri Rol modeller AT

AT: Aktifler toplamı, PT: Pasifler toplamı

BULGULAR

Paraekolojik yaklaĢımın çevre sorunları ile mücadele eğitimine entegrasyonu kapsamında ön plana çıkan parametreler kesin olmayıp değiĢkendir. Bu değiĢkenler ve içerikleri aĢağıdaki gibidir. 1.

Çevre sorunlarının anlaĢılması

Çevre sorunlarının sonuçlarının zamansal, mekansal ve etki değerlerinin farklılık göstermesi bu sorunların önceden anlaĢılmasını zorlaĢtırmaktadır. Öncelikle hangi kirletici türünün nasıl bir çevre sorununa neden olduğu görsel olarak algılanmalıdır. Günümüzde gözlem alanları olarak kullanılabilecek çevre kirliliğinin sonuçlarının gözlemlenebileceği lokasyonlar fazlalaĢmıĢtır. 2. 2.1.1.

Eğitim sürecinde ―Paraekolojik YaklaĢım‖a uygun bazı öğretim yöntemleri Kuantum tekniği

Kuantum öğretim tekniği Bobbi De Porter (De-Porter vd, 1992) tarafından geliĢtirilmiĢtir. Çevre sorunlarının olumsuzlukları ekosistem içerisinde doğal yapıları doğrudan yada dolaylı olarak etkiledikleri için bütüncül bir yaklaĢımla anlaĢılmaları ve daha sonra çözülmeleri gerekmektedir. Bu çözümler bazen yıllar sürecek olan uzun süreçleri kapsayabilir. Bu nedenle beyin uyumlu ve ekosistemin bütüncül yapısına uygun öğretim stratejilerinden birisi olan Kuantum tekniği önerilmiĢtir.

467

International Conference on Research in Education and Science (ICRES), April 23 - 26, 2015, Antalya, Turkey

2.1.2.

Deneyimsel öğretim

Çevre sorunlarının anlaĢılması ve çözümü için öğretim sürecinde bireysel deneyimlerin olumlu etkisinden yararlanılmalıdır (Kolb, 1984). Kolb‘un deneyimsel öğrenme kuramı çevre sorunlarının anlaĢılmasında da önemli aĢamaların kat edilmesini sağlayabilir. 2.1.3.

Aşamalılık

Çevre sorunları ile mücadele eğitiminde genelden özele, basitten karmaĢığa doğru olan tümdengelim yaklaĢımı olayların anlaĢılmasında ve ayrıca öğrenim sürecinin yönetimi açısından da önemli bir yöntemlerin baĢında gelmektedir (Mintzberg, 1977). 2.1.4.

Düşünme teknikleri

DüĢünme ve öğrenme birbirleriyle güçlü etkileĢimleri olan sorgulayıcı süreçleri meydana getirmektedir. Bu nedenle çevre sorunlarının oluĢması, anlaĢılması ve çözümüne kadar meydana gelen süreçlerde aktif yaratıcılığı sağlamaktadır. 2.1.5.

Meteforlar

Meteforlar -benzetme yöntemiyle betimleme- öğretim metodolojisinde önemli bir yere sahiptir (Tomkins ve Lawley; 2002). Çevre sorunlarının anlaĢılmasında da meteforların kullanılması sorunları insanların beyninde Ģekillenmesi açısından önemlidir. 2.1.6.

Sınıf dışı öğretim teknikleri (Arazi deneyimleri)

Çevre sorunlarını yerinde gözlemleme gibi gerçek deneyim kazandırır. Beyinde kalıcı anılar oluĢturabilme özelliği nedeniyle tercih edilen bir metotdur. 3.

Rol modeller

Toplumu etkileme ve ona yön verme pozisyonunda olan insanlar (anneler, babalar, öğretmenler, sanatçılar, politikacılar, kanaat önderleri vb.) özellikle çevre etiği konusunda daha vurgulayıcı periyodik giriĢimlerle örnek olmalıdır. Rol modellerin toplumda en etkin figürü kahramanlardır. Kahramanlar bir toplumun geçmiĢi ve geleceği arasında köprü kurabilen ve eylemleri tereddütsüz kabul gören hayal ürünü ya da gerçek kiĢilerdir (Terzi, 2000a). 4.

ĠletiĢim araçları

ĠletiĢim araçları uzak lokasyonlarda meydana gelen çevre sorunlarının kamuoyuna duyurulması ve farkındalık yaratılması açısından önemlidir (Kaya, 2014). Bu nedenle günümüzde çok yoğun olarak kullanılan televizyon, radyo, gazete ve internet ortamları çevre etiğinin oluĢturulması aĢamalarında, çevre sorunlarının anlaĢılmasında ve çözümünde eğitici araçlar olarak kullanılabilir. 4.1.

Multimedya

Görsel ve iĢitsel duyuların aktif olarak kullanılması günümüzde multimedya daha araçlarını etkili ve gerekli kılmaktadır. Ġnsan zamanının büyük bir kısmını bilgisayar ortamlarında geçirmektedir. Bu nedenle bütün multimedya uygulamalarında (internet, interaktif oyunlar vb.) çevre etiği eğitimi yerleĢtirilmelidir. 5.

Organizasyonlar

Çevre etiğinin oluĢması, olgunlaĢtırılması, ekosistemin korunması, çevre sorunlarının olumsuz etkilerinin anlatılması ve çözüm süreçlerine katılımın sağlanması amacıyla periyodik ve koordinasyonlu hareket edebilme özelliğine sahip kuruluĢların sayıları ve etkinlikleri artırılmalıdır. 5.1.

Sivil Toplum Örgütleri

Çevre sorunlarının oluĢmaması veya oluĢan çevre sorunları ile mücadele zaman, maliyet, devamlılık ve kararlılık gerektiren bir süreçtir. Bu nedenle gönüllülük prensibine göre çalıĢmalar yapacak sivil toplum örgütleri aktif rol oynamalıdır (Kaya, 2014).

468

International Conference on Research in Education and Science (ICRES), April 23 - 26, 2015, Antalya, Turkey

6.

Materyaller

Özellikle çevre etiğinin oluĢturulmasında paraekolojik yaklaĢımlara uygun (psikolojik, sosyolojik ve felsefi) materyallerin kullanımı etkinliği artıracaktır. 7.

Kültürel yaklaĢım

Çevre sorunları ekosisteme yönelmiĢ olan tehditlerdir. Bu nedenle ekosisteme bütüncül yaklaĢım prensibine uygun olarak her bir ekolojik birim kendi içerisinde değerlendirilmelidir (Dindaroğlu vd, 2013). Farklı kültürler kendi içerisinde değerlendirilerek farklı paraekolojik yaklaĢımlar geliĢtirilmelidir. Bu yaklaĢımlar çevre etiğinin oluĢması ve olgunlaĢmasına uygun olmalıdır. Kültür, hayata bakıĢ açısını, konuĢma dili, davranıĢ Ģekilleri, ahlaki değerler, inanç eğilimleri, giyiniĢ, ritüller, simgeler, semboller ve mitlerin bileĢimidir (Koçel, 2005). 7.1.

Semboller

Simge ve semboller kozmik bilgilerin toplumda devamlı olarak yaĢamasını sağlayan güçlerdir (Bayat, 2006). Bu nedenle etkilerini uzun yıllar boyunca kaybetmeden kolayca sonraki nesillere aktarılma özelliğine sahiptirler. Her toplumda farklı anlamlara sahip olan simge ve semboller toplum içinde birleĢtirici, toplumlar arasında ise ayrıĢtırıcı bir rol üstlenebilirler. 7.2.

Ritüeller (Adetler, Ayinler)

Ritüeller sosyal etkileĢimlerle gerçekleĢtirilen ve kültürel değerleri güçlendiren etkinliklerdir (Terzi, 2000b). Çevre etiğinin oluĢturulmasında ve çevre sorunlarının çözülmesinde periyodik olarak tekrarlanan kadim ritüellerin yanı sıra sonradan tasarlanan modern ritüellerle de aktif olarak kullanılabilir. 7.3.

Mitler

Mitler olağan üstü durumlarda meydana gelmiĢ, gerçek ve kutsal olaylardır. Varlıkların yaratılıĢ gayesinin anlaĢılmasında önemli bir yere sahiptirler. Mitler ruhun olgunlaĢmasında da önemli rollere sahip olduğundan dolayı etkisi her zaman tazedir (Eliade, 1993). Özellikle toplumda örnek davranıĢların mitleĢmesi aidiyet duygusunun güçlenmesine ve tutuculuğun artmasına neden olabilmektedir (Terzi, 2000c; TerzibaĢ, 2006). Çevre etiğinin olgunlaĢmasında mitlerin pozitif yönü kullanılmalıdır. Ġlgili kadim gelenekler, öykü ve efsaneler yanında sonradan oluĢmuĢ ve mitleĢmiĢ olaylarda bu amaçla kullanılabilir. 7.4.

Yaşam tarzı

YaĢam tarzları çevreye bakıĢ açısının Ģekillenmesinde çok etkilidir. Farklı ortamlarda gerçekleĢtirilen çevre sorunları ile mücadele eğitiminin etkinliği ve verimliliği farklı yaĢam tarzlarına özgü öğretim metotları ile mümkün olabilir. Bu nedenle yaĢam tarzları analiz edilerek ve buna uygun çevre eğitim modeli geliĢtirilmelidir. 7.5.

Alışkanlıklar

Yazılı kurallara bağlı olmayan alıĢkanlıklar yaĢam tarzının Ģekillenmesinde de önemli bir yere sahiptir (Berberoğlu, 1990). AlıĢkanlıklar insan bilincinde varlığını sürdürdüğünden dolayı zaman zaman yazılı kurallardan daha etkili olabilmektedir (Eren;1993). Bu nedenle sürdürülebilir çevre etiğinin oluĢmasında etik değerlerin alıĢkanlık haline gelmesi önemlidir. 7.6.

İnanç eğilimleri

Farklı inanç eğilimleri farklı manevi kültürleri oluĢturur. Bu kültürel yaklaĢımlar yaĢam tarzını ve alıĢkanlıkları da etkilemektedir. Toplumların inanç eğilimlerinin bilinmesi davranıĢ Ģekillerinin tahmin edilmesini sağlayabilmektedir (Yavuz, 2006). Ġnanç eğilimlerinin çevre etiği konusundaki yaklaĢımları toplumlar üzerinde yazılı kurallardan daha etkilidir. 8.

Adaptasyon süreci

Bozulan ekolojik dengenin yeninden kurulması rehabilitasyon projeleri ile beraber ancak devam eden alıĢkanlıkların değiĢmesiyle de sürdürülebilir olabilmektedir. Bu nedenle alıĢkanlıkların değiĢmesi için belirli bir adaptasyon sürecine ihtiyaç vardır.

469

International Conference on Research in Education and Science (ICRES), April 23 - 26, 2015, Antalya, Turkey

8.1.

Psikolojik destek

AlıĢkanların ekolojik dengenin yeniden onarılmasının lehinde yeniden düzenlenmesi ve günlük yaĢama adapte edilebilmesi için eğitim psikolojik olarak da desteklenmelidir. 9.

Politik etki

Çevre sorunları ile mücadele eğitimi ve sonrasında uygulanabilirliği ancak politik uygulamaların eĢgüdümüyle sağlanabilir. 9.1.

Yasal düzenlemeler

Yasal düzenlemeler ekosisteme zarar verenlerin cezalandırılacağı yasaklamaların olduğu kadar ekosistemi koruyanlarında ödüllendirildiği bir içeriğe sahip olmalıdır. Bu düzenlemeler yaĢama aktarılabilen özellikte olmalıdır. Çevre sorunları ile mücadele eğitiminde ön plana çıkan paraekolojik parametrelerin aktif ve pasif toplamlarının ortalaması Çizelge 2‘de verilmiĢtir. Çizelge 2. Çevre Sorunları Ġle Mücadele Eğitiminde Ön Plana Çıkan Paraekolojik Parametreler Matriksi (Ortalama Değerler) 1

2

3

4

5

6

7

8

9

Pasif 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 Toplam (PT)

3

3

3

2

2

2

3

3

3

1

3

3

3

3

3

3

3

2

3

2

3

2

58

2

2

2

1

2

3

1

3

3

3

3

3

3

3

3

2

3

3

1

3

3

55

3

3

3

3

3

3

0

0

0

1

1

1

1

1

2

2

2

2

2

3

42

3

3

3

1

3

2

1

1

1

1

2

2

2

2

2

2

2

0

2

42

3

3

1

3

2

1

1

1

1

2

2

2

2

2

2

2

0

2

42

3

1

3

1

1

1

1

1

2

2

2

2

2

2

2

0

2

41

3

3

2

1

1

3

3

3

3

3

3

3

3

2

1

3

55

3

2

1

1

3

3

3

3

3

3

3

3

3

1

3

56

2

2

1

3

3

3

3

3

3

3

3

3

0

3

58

2

2

3

3

3

3

3

3

2

3

1

1

3

52

3

3

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

47

3

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

47

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

66

3

3

3

3

3

3

3

3

3

58

3

3

3

3

3

3

3

3

56

3

3

3

3

3

3

3

52

3

3

2

2

2

2

52

3

3

2

1

2

41

1

Çevre sorunlarının anlaĢılması

2

Öğretim stratejileri

3

3

Kültürel yaklaĢım

3

3

4

Semboller

2

2

3

5

Ritüeller

2

2

3

3

6

Mitler

2

2

3

3

3

7

YaĢam tarzı

3

3

3

2

2

2

8

AlıĢkanlıklar

3

3

3

2

2

2

3

9

Ġnanç eğilimleri

3

2

3

3

3

3

3

3

Psikolojik destek

3

3

3

1

1

1

3

3

2

Politik etki

3

3

3

1

1

1

3

3

0

3

Yasal düzenlemeler

3

3

3

1

1

1

3

3

0

3

3

ĠletiĢim

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

DüĢünme

3

3

2

2

1

1

3

3

3

3

2

2

3

Meteforlar

3

3

2

2

1

1

1

3

3

3

2

2

3

3

AĢamalılık

3

3

2

1

1

1

1

3

1

2

2

2

3

3

3

Kuantum tekniği

3

3

2

2

1

1

1

3

3

3

2

2

3

3

3

3

Sivil Toplum Örgütleri

3

3

1

1

1

1

1

1

1

1

2

2

3

3

2

2

1 0 1 1 1 2 1 3 1 4 1 5 1 6 1 7 1 8

470

2

International Conference on Research in Education and Science (ICRES), April 23 - 26, 2015, Antalya, Turkey

1 9 2 0 2 1 2 2 2 3

Organizasyonlar

3

3

1

1

1

1

1

1

1

1

2

2

2

2

2

2

2

2

Multimedya

2

3

1

1

1

1

1

1

1

1

2

2

3

3

3

3

2

3

3

Materyaller

2

3

3

1

1

1

1

1

3

2

1

1

3

3

2

2

2

1

1

2

Arazi deneyimleri

3

3

3

2

1

1

2

1

1

2

1

1

1

2

2

1

1

1

1

1

1

Rol modeller

3

3

2

1

1

1

1

3

1

2

2

2

3

3

3

3

2

3

3

3

3

Aktif Toplam (AT)

61 62 54 41 36 35 47 50 45 46 37 38 55 54 55 54 52 54 54 55 48 36 54

2

1

1

2

36

3

1

3

44

1

2

39

1

33

3

51

Paraekolojik parametrelerin aldıkları matris değerlerine göre; çevre sorunlarının anlaĢılması, öğretim stratejileri, kültürel yaklaĢım, yaĢam tarzı, alıĢkanlıklar, inanç eğilimleri, psikolojik destek, iletiĢim, düĢünme, meteforlar, aĢamalılık, kuantum tekniği, sivil toplum örgütleri, multimedya, rol modeller kritik bölgede yer almıĢlardır. Semboller, ritüeller, mitler, politik etki, yasal düzenlemeler, organizasyonlar, materyaller ve arazi deneyimleri ise kritik olmayan ancak önemli alanda yer almıĢlardır (ġekil 1 ve 2).

ġekil 1. Konsensüs Matrisi Sonuçları

471

International Conference on Research in Education and Science (ICRES), April 23 - 26, 2015, Antalya, Turkey

ġekil 2. Eğitimde Paraekolojik Parametreler ve Konsensüs Matrisi Ekosisteme yönelik tehditlerin ortadan kaldırılmasında gerekli adımları atamayan insanın doğanın rehabilitasyon sürecinde devre dıĢı bırakılarak baĢarı beklenmesi rasyonel değildir. Bu durum soruna neden olan insanında rehebilitasyon sürecine dahil edilmesi gerekliliğini ortaya koymaktadır. Bozulan doğa ile beraber rehabilite edilecek olan insanın asıl problemi "kendisine yabancılaĢma" sorunudur. Burada ekolojik açıdan yabancılaĢma; insanın ekosistem içerisindeki görevini yerine getirememesi veya amacını unutmasıdır (Dindaroğlu vd., 2013).

472

International Conference on Research in Education and Science (ICRES), April 23 - 26, 2015, Antalya, Turkey

"Paraekolojik açıdan eğitilerek motivasyon kazandırılması alışılagelmiş yaşam tarzında değişikliklere neden olacaktır. Böylelikle bu bilince sahip insan, yaşamını kolaylaştıracak teknolojilerin de çevreci olmasını sağlayacaktır. Aksi takdirde yeryüzünün dinamik halde tutan ekolojik döngüler, üzerlerindeki aşırı baskı nedeniyle görev yapamaz duruma geleceklerdir. Bu ise yaşam kaynaklarının tükenmesi anlamına gelmektedir. Bu durumda günde en az 17000 defa nefes alıp vermek zorunda olan, en az 2-3 litre temiz su tüketen ve devamlı besine bağımlı olan insanın önünde üç yol vardır; 1- Kirletecek başka yaşam alanları keşfetmek! 2- Su, besin vb. doğal kaynak savaşları sonucu yok olmak, 3- Gerekli önlemleri alarak yaşamın devamını sağlamaya çalışmak” (Dindaroğlu, 2014). SONUÇ ve ÖNERĠLER Çevre sorunları ile mücadele özellikle çocuk yaĢlarda baĢlaması gereken iyi kurgulanmıĢ eğitimlerle daha etkin ve kalıcı olabilir. Paraekolojik parametreler matris değerleri ortalamalarına göre çevre sorunlarının anlaĢılması, öğretim stratejileri, kültürel yaklaĢım, yaĢam tarzı, alıĢkanlıklar, inanç eğilimleri, psikolojik destek, iletiĢim, düĢünme, meteforlar, aĢamalılık, kuantum tekniği, sivil toplum örgütleri, multimedya, rol modeller gibi parametreler kritik bölgede yer alırken; semboller, ritüeller, mitler, politik etki, yasal düzenlemeler, organizasyonlar, materyaller ve arazi deneyimleri gibi parametreler ise kritik olmayan ancak önemli alanda yer almıĢlardır. Önerilen parametrelere farklı ekolojik bölgelere özgü yeni parametreler eklenebilir yada zamanla etkisi kaybolanlar çıkarılabilir. Paraekolojik yaklaĢıma göre ekosistemlere yönelik tehditlerin azaltılması ve oluĢan çevre tahribatının ıslahı sürecinde insanında sosyolojik, psikolojik ve felsefi açıdan rehabilitasyonuna gereksinim duyulmaktadır. Bunun amacı sorunun odağında olan insanın çözüm sürecinde aktif rol almasını sağlamaktır. Paraekolojik yaklaĢımlar kabul gören ya da oluĢturulması planlanan etik olguların bireylerin yaĢamında içselleĢtirilmesinde yardımcı olan özellikle psikoloji, sosyoloji ve felsefeyi bir arada kullanan esnek bir düĢünce gücüne sahiptir. Küresel ölçekteki çevre sorunlarını çözmekte ayak direten insanoğlu için "Asıl tehlikeli olan dünyadaki aktif değişimlere ve gelişmelere paralel olarak ekolojik planlamayı ve uygulamayı yapamayan insanın kendisine yabancılaşması problemidir. Öncelikle bu sorunsalın tespiti ve daha sonra bunun aşılması gerekmektedir". Günümüzde genel olarak ekolojik sorunların temelinde insanın ekosistem içerisindeki görevini ve amacını unutması yatmaktadır. ―Bütün bunlar dünyadaki anıklığın önemli bir parçasını oluşturmaktadır. Bu bağlamda yapacağımız planlardan önce toplumu aktif, sürdürülebilir ekolojik bir çevre ahlakıyla donatmalı ve doğal kaynaklarımızı bu perspektifle planlamalıyız. Çünkü bu süreçlerin yönetimi ve sorumluluğunda yine merkezde olan insandır" (Dindaroğlu vd, 2014). KAYNAKLAR Atasoy, E., Ertürk, H. (2008). İlköğretim Öğrencilerinin Çevresel Tutum ve Çevre Bilgisi Üzerine Bir Alan Araştırması. Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi, 10 (1), 105-122. Ayvaz, Z. (1998). Çevre Eğitiminde Temel Kavramlar El Kitabı. Ġzmir: Çevre Koruma ve AraĢtırma Vakfı, Çevre Eğitim Merkezi Yayınları. Bayat, F. (2006). Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı. Gstanbul: Ötüken NeĢriyat, 31 Ben-Peretz, M., Mendelson, N., Kron, F. W. (2003). How Teachers İn Different Educational Context View Their Roles. Teaching And Teacher Education, 19, 277-290. Berberoğlu, G. (1990). ―Örgüt Kültürü ve Yönetsel Etkinliğe Katkısı‖. Anadolu Üniversitesi Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Dergisi. C.8, S.1-2, Ss. 153-161. Bookchin, M. (1994). Özgürlüğün Ekolojisi, Ayrıntı Yayınlarıi Istanbul, 30-36 Deporter, B. (1992). Quantum Learning: Unleashing The Genius Ġn You. Dell Publishing Group, Ss 14, Dindaroğlu, T. (2014). Ġnsan Ve Doğa ĠliĢkisine "Paraekolojik" BakıĢ. Iı. Ulusal Akdeniz Orman Ve Çevre Sempozyumu. 22-24 Ekim 2014. Ġsparta, 313 Dindaroğlu, T., Zengin , M., Akay, A.E. (2013). Küresel Ġklim DeğiĢikliği Ġle Mücadelede Orman Kaynaklarının Planlanmasına Bazı Ekolojik, Ekopsikolojik ve Ekososyolojik YaklaĢımlar. Ormancılıkta Sektörel Planlamanın 50. Yılı Uluslararası Sempozyumu Bildiriler Kitabı 26-28 Kasım 2013 / Antalya, 474-475 Eliade, M. (1993). Mitlerin Özellikleri, Ġstanbul: Simavi Yayınları, 23 Eren, E. (1993). Yönetim ve Organizasyon, 2. Baskı, Beta Yayıncılık, Ġstanbul, 197 473

International Conference on Research in Education and Science (ICRES), April 23 - 26, 2015, Antalya, Turkey

Geray, C. (1995). Çevre Koruma Bilinci ve Duyarlılığı İçin Halkın Eğitimi. Yeni Türkiye Çevre Özel Sayısı, 5, 665. Haktanır, G., Çabuk, B. (2000). Okulöncesi Dönemindeki Çocukların Çevrealgıları.Iv. Fen Bilimleri Eğitimi Kongresinde SunulmuĢ Bildiri, Hacettepe Üniversitesi, Ankara. Johnson, G. (1998). Rethinking İncrementalis in: Strategic Management Journal. Band 9. 1998, S. 75–91 Kaya, M. F. (2014). Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature And History of Turkish Or Turkic Volume 9/2 Winter 2014, P. 917-931, Ankara-Turkey Koçel, T. (2005). ĠĢletme Yöneticiliği, Anka Yayınları, Ġstanbul. Kolb, D. A. (1984). Experiential Learning: Experiencies as The Source of Learning And Development. Englewood Cliffs, N.J.:Prentice-Hall. Terzi, A. R. (2000a). “Örgüt Kültürü‖. Nobel Yayınevi, Ankara, 55-56 Terzi, A. R. (2000b). “Örgüt Kültürü‖. Nobel Yayınevi, Ankara, 49 Terzi, A. R. (2000c). “Örgüt Kültürü‖. Nobel Yayınevi, Ankara, 51- 52 TerzibaĢ, A. (2006). “ Örgüt Kültürünün Toplam Kalite Yönetimine Etkisi‖. Abant Ġzzet Baysal Üniversitesi. YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, 82 Tompkins, P., Lawley, J. (2002). The Magic of Metaphor. The Caroline (2014, Ekim 04)

Newsletter.

Yavuz, O. (2006). “Örgüt Kültürü ve Verimlilik İlişkisi, Ostim Sanayi Bölgesinde Bir Uygulama”. Gazi Üniversitesi. YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, 27 Yücel, S. A., Morgil, Ġ. (1998). Yüksek Öğretimde Çevre Olgusunun Araştırılması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi,14, 84-91.

474