Finesa serka Elis Juliana.

July 9, 2017 | Autor: Richenel Ansano | Categoría: Caribbean Literature, Curacao, Curaçao, Curacao and the Craribean, Elis Juliana
Share Embed


Descripción

Finesa serka Elis Juliana.1 Kristòf XV-1,2014: 17-22 Na 1690, den un análisis di un predikashi di Antonio Vieira, Sùr Juana Inés de la Cruz a skirbi tokante dos tipo di finesa. Un tipo di finesa ta indiká loke amor ta kosta esun ku stima. E otro finesa tin keber ku kuantu esun stimá ta risibí den e relashon. Finesa den e tempu ei tabata un manera pa midi bèrdat di amor divino. Pero meskos por aplik'é tambe na amor kotidiano, sekular. Mi ke proponé pa nos mira Elis Juliana su amor pa Kòrsou tambe for di e perspektiva aki. Un punto importante pa Sùr Juana Inés de la Cruz ta ku e amor berdadero ta un meskla haltu di tur dos tipo di finesa. Tin bia esun ku stima ta invertí hopi den su obheto di amor, sin ku esun stimá ta haña mashá for di esaki. Di otro banda tin hende por haña mashá, sin ku esaki ta kosta otronan muchu. Serka Elis mi ta mira e balansa di loke el a invertí i loke pueblo a haña. Na 2004 Museo Nashonal di Arkeologia i Antropologia a enkargá i publiká e buki Elis Juliana inbestigadó: piedra di mulina den kuá Joceline Clemencia ta deskribí e akshon i logronan di Elis Juliana komo inbestigadó. Den esaki el a atendé ku loke el a yama “10 tereno reveladó di Elis Juliana” den e área aki. Nan ta inkluí Elis Juliana komo antropólogo, filósofo, poeta/eskritor, arkeólogo, pintor, dokumentalista, edukadó, etnomusikólogo, deklamadó/presentadó i finalmente, skultor. For di e resumen aki por mira kuantu Elis a duna di su mes na pueblo di Kòrsou, no solamente pa loke ta kantidat ni tampoko pa su kalidat artístiko, sientífiko òf filosófiko. Su empeño pa indagá den nos realidat i eduká nos pueblo tokante esaki na diferente manera ta loke ta resaltá. Ku tur su trabou, indagando den kultura, historia, pensamentu i alma di pueblo di kòrsou Elis a keda krese den su manea di mira hende, bida, naturalesa. Apesar ku Elis a kuestioná kuantu di esaki pueblo a risibí i komprondé Elis su trabou tin en todo kaso un rais den tera di Kòrsou. Por mira esaki den e impreshon ku Elis a laga riba investigadónan, intelektualnan, artista, kulturista. Pero por mira e impakto di Elis su trabou tambe den e entusiasmo i profundidat ku e hóbennan partisipantenan di Arte di palabra ta trese den haiku. Tambe por mira e forsa di su presensia den kon nos ta husga awendia esnan ku ta presentá programa di radio pa mucha i ku ainda tin un midí serka varios hende ku ta basá riba eksperensha di e manera ku Elis a hasi esaki pa hopi aña. Lo mi ke analisá Elis Juliana su aporte basá riba dos kontribushon ku el a hasi den Kristòf mas di tres dékada pasá. E artíkulonan ta Nanzi, su origen i su influensia riba desaroyo di nos komunidat (Juliana, 1980) i Origen di baile di tambú (Juliana, 1981). Den e artíkulo mas bieu Juliana ta atendé ku un aspekto di folklor i arte popular ku a keda den imaginashon di Kòrsou pa hopi tempu: Kompa Nanzi. Despues di deskribí dos nanzi ku nos konosé na Kòrsou: Polis di Muskita i Nanzi Koko, respektivamente un araña i un insekto, e ta pasa pa e orígen di e personahe Nanzi den nos kuentanan popular. Juliana ta trata tantu e orígen afrikano komo e rechaso di e balor religioso di Nanzi pa kristianismo durante era di kolonialismo i sklabitut. Despues ta trata kon den kuentanan di Nanzi na Kòrsou e personahe prinsipal ta mustra astusia i asina krea un espasio di defensa kontra dominio kolonial i religioso. Na final e outor ta konkluí entre otro ku nos a keda ku e mentalidat di Nanzi den nos ser, un mentalidat ku e ta kalifiká di ku “nos ta gaña te gaña nos mes”. Ke men ku pa kuantu ku Juliana ta reskatá i balorá e orígen di e kuentanan, pa kuantu ku e ta kritiká e kondishonnan di kolonialismo i sklabitut ku a ninga e balor di e pueblo ku a konta e kuentanan aki pa hopi tempu, e no ta aseptá òf hustifiká aspektonan negativo di loke e ta mira den e sikologia sosial kurasoleño ku ta parse esun di Nanzi. Algu diferente pero tòg similar ta sosodé den su artíkulo tokante tambú. Despues di deskribí tambú komo un aktividat ku tabata yuda e katibunan “laba pena” Juliana ta deskribí e balia di tambú despues di 1863 den detaye komo mas liber, mas lòs i mas sensual te ku su uzo den gruponan folklóriko den añanan 60. E artíkulo ta sera 1Mi ta uza “finesa” na logá di finura pa indiká e kalidat di hasi algu na un manera fini, metódiko, ku dedikashon i pashon. Mi ta distinguí for di e uzu di finura pa indiká apresio di sosialisashon di gremio selekto manera den sentido di klase sosial, gremio profeshonal òf famia selekto.

ku un konseho pa tuma nota di e historia i deskripshon di tambú pa asina atendé na drechi ku e arte popular aki na logá di keda konforme ku algun di e desaroyonan ku Juliana a konsiderá lamentabel den tambú. Ta importante mira ku Juliana a sigui tradishon di hopi ku a bai promé kuné riba tereno mundial, komo etnógrafo, folklorista, ensayista, kronista 2 i diferente otro vokashon den kua nan tabata dokumentá i komuniká herensia di pueblo. Den Juliana su kaso un di su inspirashonnan mas direkto tabata Pader Paul Brenneker, kende tabata un di e proménan ku a kuminsá ku dokumentashon sistemátiko i kontinuo di kultura di Kòrsou, prinsipalmente kultura popular. Nan tabata hasi e trabou di kolektá i warda artefakto kultural na mes momentu i ora nan a topa nan a sirbi komo inspirashon pa otro. Pero meskos tambe Juliana tabata influenshá pa ideanan di otro dokumentadónan internashonal si por husga di su biblioteka ku tabatin buki i artíkulo di por ehèmpel Geoffrey Parrinder, James Frazier, Fernando Ortiz i hopi otro. Despues den su karera e tabatin kontakto personal tambe ku investigadónan regional manera Maureen Warner-Lewis i lokal inkluyendo Edwin Ayubi, Rose Mary Allen, Eric La Croes i Rene Rosalia. Manera por mira di su estilo di skirbi su trabou no ta mustra un afan nostálgiko pa evitá ku un pasado ku a pèrdè su funshon lo disparsé for di memoria di komunidat. Juliana ta un edukadó. Den e dos artíkulonan aki e ta hasi kuater kos prinsipal: e ta balorá kultura popular, mustra kon kultura ta mará na kondishonnan sosial (prinsipalmente e konteksto históriko kolonial), para ketu na e relashon entre historia, kultura i identidat i finalmente indiká ku ta importante pa konosé historia i asina kibra ku desaroyonan resien robes òf ku herensianan negativo profundo. Juliana no ta tuma edukashon niun tiki leve. Meskos ku su amigu Brenneker el a dediká su mes hopi aña na edukashon di Kòrsou. Su programanan di mucha, su poesia di komentario sosial, su trabou di investigashon kultural, su publikashon di entre otro tres tomo di Guia etnológiko ademas di e kolaborashon ku Brenneker riba e seri Sambumbu ta mustra su afan di eduká. Anto pa Juliana edukashon tabata un vokashon. Esei por saka afó di su artíkulo Enseñansa (Juliana, 1996). Den e artíkulo aki e ta definí vokashon di un maestro di skol asina: “vokashon lo ke men ku e mes a sinti ku meta di su bida ta pa dediká su mes na eduká mucha i hóbennan pa logra un bon futuro” (1996, p. 35). Juliana tabata un edukadó ferviente. Vokashon ta: disidí kiko ta meta di bo bida i sòru pa bo hasié bira realidat. Bibando segun bo vokashon bo ta mustra amor pa loke bo ta hasi e pa esun ku bo ta hasié p'e. Un amatùr, un hende ku no ta traha pa e sèn. Meskos ku Juliana ta menshoná tambe tokante e maestro i su vokashon: “Nunka mi no a tende di un maesto ku a bira mionario komo edukador, trahando trinta i piko aña pa despues bai sinta zoya den stul di pinshon” (1996, p. 35). Juliana a mustra su amor pa Kòrsou den su trabou komo edukador riba asina tantu tereno. Anto aki nos por haña un bista riba finesa den su aserkamentu. Si nos bolbe tira bista riba Sùr Juana Inés de la Cruz su punto di bista tokante finesa, por mira ku Juliana a dediká su bida na Kòrsou. Te na su último lunanan di bida el a keda manda material pa publiká, artefakto i manuskrito pa laga pueblo sa di dje, i duna konseho tokante kon anda ku nos hóbennan na un manera sano. Ke men el a duna hopi. Pero esaki kier men ku e loke el a duna a yega tambe? Si mi mira investigadónan hóben ku ta konsiente di su trabou, muchanan di skol ku ta inspirá pa su trabou via Arte di Palabra, kantidat di hende ku a atendé su risibimentu di doktorado honirífiko mi por konkluí ku por lo ménos algu a yega serka pueblo. Pero si mi por sigui tradishon di Juliana mes, lo mester wak den dos otro direkshon tambe. Unu ta ku no ta bai pa loke a sosodé kaba, sino pa kon bo ta sigui karga loke ta fuerte i eliminá loke ta limitante. Juliana a indagá den orígen di tambú i Nanzi pa demostrá ku pueblo su kultura tin su historia i no tabata payasada, spetakel. E otro direkshon den kua mester mira resultado di Juliana su trabou ta ku nada no ta superfisial: loke Juliana a haña bèk ta kompliká. Na fin di su bida e tabatin dos pregunta grandi: Ken nos ta? Unda nos ta bai? Den sierto sentido el a kaba kaminda el a kuminsá: buskando e identidat di e kurasoleño. Un búskeda ku a dun'é mil i un 2E kronista ta un historiadó komunitario. Pero e no ta bai studia pasado i skirbi tokante pasado den un bashí. Su meta ta pa mustra kon desaroyonan den komunidat ta loke nan ta awendia.

kaminda di kana, mil i un birada, mil i un kontesta parsial ku a keda pa esnan ku sigui su siñansa. Esnan ku, manera Polis di Muskita, lo bòrdá un spenrá di konosementu di pasado i bista krítiko riba presente pa krea un mihó futuro. Resumiendo Elis su karera por bisa ku na fin el a kosechá un perplehidat: e preguntanan kiko/ken ta e yu di kòrsou i kiko nos ke? Elis a sakrifiká siguridat. El a evitá di hasi komo si fuera el a komprondé loke tabatin su dilanti, loke el a traha kune tur tempu i loke el a traha p'e: un mihó Kòrsou, konsiente, krítiko i dinámiko. El a keda ku preguntanan ku el a kuminsá kuné, pero awor na un manera mas profundo.

Juliana, E. (1980). Nanzi, su origin i su influensia riba desaroyo di nos komunidat. Kristòf Kristòf, 5(5), 4–17. Juliana, E. (1981). Origen di baile di tambu na Kòrsou. Kristòf Kristòf, 6(4), 5–28. Juliana, E. (1996). Enseñansa. Kristòf Kristòf, 10(2), 35–39.

Lihat lebih banyak...

Comentarios

Copyright © 2017 DATOSPDF Inc.