Fernández Fernández, A. (2016), Cerámicas comúns e de cociña de producción oriental. In A. Fernández Fernández, P. Barciela (Eds.), Emporium. Mil anos de comercio en Vigo, Vigo, pp. 124-125.

Share Embed


Descripción

ORGANIZA

RESTAURACIÓN BIC MATERIALES Y CONSERVACIÓN

CONCELLO DE VIGO Abel Caballero Álvarez Alcalde de Vigo

REXISTRO Lola Álvarez Rey

Cayetano Rodríguez Escudero Concelleiro-delegado da Área de Cultura

AUDIOVISUAL Alicia Colmenero Fernández Magoga Piñas Azpitarte

Jesús López Moure Xefe do Servizo de Xestión e Promoción Cultural Ignacio Oliveira López Xefe do Servizo de Museos Municipais

EXPOSICIÓN PROMOCIÓN E XESTIÓN Concellería Delegada da Área de Cultura - Concello de Vigo

ILUSTRACIÓNS ILUMINART S.L. Jacobo Fernández Serrano Debuxos © Antonio de la Peña, Adolfo Fernández, Marta Díaz, Alba Antía Rodríguez Nóvoa, Mikel Díaz Rodríguez FOTOGRAFÍA DESOÑOS Nando Iglesias

DIRECCIÓN TÉCNICA José Ballesta de Diego Director do Museo Municipal de Vigo «Quiñones de León» Pilar Egea Torrón Técnica de recursos e programas do Museo Municipal de Vigo «Quiñones de León»

© José Manuel Hidalgo Cuñarro, Fernando Alonso Romero, María Jesús Iglesias Darriba (Adro Arqueoloxía S.L.), Emilio Abad, Miguel A. Sartal Lorenzo (Adro Arqueoloxía S.L.), Juan Carlos Castro Carrera (Anta de Moura S.L.), Museo Massó, Museo Arqueolóxico Provincial de Ourense, Museo Provincial de Lugo, Museo Don Diogo de Sousa, Museo Británico.

PROXECTO E COMISARIADO Adolfo Fernández Fernández Pilar Barciela Garrido

VIDEO PROMOCIONAL VERVE CREATIVE GROUP

COORDINACIÓN DE PROXECTO ILUMINART S.L. Andrea Serodio Domínguez DESEÑO EXPOSITIVO LIQE ARQUITECTURA Javier Couto Granja Alexandre Cameselle Vila DESEÑO GRÁFICO DESOÑOS MONTAXE E RECURSOS MUSEOGRÁFICOS CARPINTERÍA J. ROUCO José Álvarez Rouco ILUMINART S.L.

TRANSPORTE ARTECOM S.L. SEGUROS AXA ART COMPAÑÍA ASEGURADORA ENTIDADES PRESTADORAS Museo Municipal de Vigo “Quiñones de León”, Museo Provincial de Pontevedra, Museo Arqueolóxico Provincial de Ourense, Museo Provincial de Lugo, Museo do Mar de Galicia, Museo Massó, Museo D. Diogo de Sousa, Museo Arqueolóxico de Santa Trega, Museo Diocesano de Tui, Universidade de Vigo, Universidade de Santiago de Compostela.

CATÁLOGO EDICIÓN Concellería-delegada de Cultura COORDINACIÓN EDITORIAL Adolfo Fernández Fernández Pilar Barciela Garrido TEXTOS Adolfo Fernández Fernández Pilar Barciela Garrido © Alicia Perea, Andrea Serodio, Claudio Capelli, Cristina Toscano Novella, Eduardo Rodríguez Sainz, Emilio Abad Vidal, Enrique García Vargas, Eusebio Rey Seara, Fermín E. Pérez Losada, Javier Luaces Anca, José Suárez Otero, Josefa Rey Castiñeiras, Juan Carlos Castro Carrera, Juan Luís Naveiro López, Mª Jesús Iglesias Darriba, Marta Díaz Fernández, Marta Lago Cerviño, Michel Bonifay, Miguel Cau Ontiveros, Rafael Mª Rodríguez, Ramón Patiño Gómez, Roberto Bartolomé Abraira, Soledad Prieto Robles DESEÑO GRÁFICO DESOÑOS FOTOGRAFÍA DESOÑOS Nando Iglesias © Emilio Abad Vidal, Alicia Colmenero Fernández, Magoga Piñas Azpitarte IMPRESIÓN ARTES GRÁFICAS JADFEL ISBN 978-84-92425-32-7 Depósito Legal VG 363-2016

“EMPORIUM. MIL ANOS DE COMERCIO EN VIGO” Vigo ten unha dilatada e notable historia. Vigo falou na lingua dos petróglifos, dos metais e da cerámica; Vigo falou na lingua dos fenicios, dos castrexos e dos romanos; Vigo falou coa arquitectura románica e visigoda; Vigo cantou cos versos de Martín Códax. Vigo fixo pesca e agricultura, traballou o ferro e a pedra, construíu e fabricou, e Vigo, sobre todo, fixo comercio. A milenaria traxectoria desta cidade, cientificamente demostrada, ten no comercio o seu fío condutor. Co milenio I a. C.-IX d. C. “Emporium” explica, de xeito didáctico e rigoroso, o papel que Vigo xogou como destacado enclave no comercio marítimo, un nexo que abarcaba desde o Mediterráneo máis oriental ata o norte de Europa. Máis de duascentas pezas, na súa maioría inéditas e restauradas para a ocasión, trazan os mapas da nosa historia e, desde o pasado, revelan o Vigo dinámico e internacional do século XXI. Porque forma parte da nosa identidade. “Emporium” é a exposición de arqueoloxía de maior entidade presentada ata o momento en Vigo. É un relato excepcional que merece a visita e o recoñecemento de todos e todas, unha produción do Concello, con meses de traballo e cun equipo de máis de quince profesionais. No fondo e na forma, estamos diante dunha magnifica exposición que nos ofrece a oportunidade de reflexionar e aprender dun pasado, o noso, que nos fala do noso presente e nos sinala o camiño do noso futuro.

Abel Caballero Alcalde de Vigo

10 » EMPORIUM. UNHA EXPOSICIÓN NECESARIA Pilar Barciela Garrido

15 » 25 ANOS DE ARQUEOLOXÍA DE URXENCIA. O DESCUBRIMENTO DO VIGO ROMANO Adolfo Fernández Fernández

29 » UN PERCORRIDO POR MIL ANOS DE RELACIÓNS COMERCIAIS EN VIGO (SÉCULOS IV A. C.–VII D. C.) Adolfo Fernández Fernández e Pilar Barciela Garrido Comisarios da exposición

43 » FICHAS 136 » BIBLIOGRAFÍA 142 » ÍNDICE DE AUTORÍA

38. CERÁMICAS COMÚNS E DE COCIÑA DE PRODUCIÓN ORIENTAL por Adolfo Fernández Fernández

Unha das grandes novidades que nos achegou o rexistro cerámico da rúa Rosalía de Castro foi a identificación de numerosas cerámicas comúns e de cociña orixinarias de diferentes zonas de Oriente. Este tipo de pezas son moi abundantes nos xacementos máis importantes do mediterráneo occidental como Nápoles, Roma, Marsella, Tarragona, Benalúa…, mentres

Tixola (Exeo)

Procedente da rúa Rosalía Castro (Vigo) Finais do século VI e século VII d. C. Museo Municipal de Vigo “Quiñones de León”

que na fachada atlántica son moi escasas. De feito, o grupo de cerámicas comúns e de cociña orientais atopado ata o momento en Vigo constitúe o conxunto máis importante deste tipo de producións nos territorios atlánticos. Ademais, sitúase como o punto máis afastado dos focos produtores, o lugar máis afastado onde chegaron estas cerámicas.

En Vigo, este tipo de pezas soamente se detecta naqueles xacementos –como é o caso do extremo oriental da rúa Rosalía de Castro– onde existen niveis ocupacionais da segunda metade do século VI e dos inicios do século VII (FERNÁNDEZ FERNÁNDEZ, 2014: 353). Isto estanos a indicar que o fenómeno da importación destas categorías cerámicas non comeza ata mediados do século VI, hipótese corroborada pola total ausencia destes produtos en contextos datados entre o século IV e mediados do século VI (villa de Toralla, Marqués de Valladares… etc.). Coincide ademais co momento de cese global de importacións mediterráneas cara a outros portos e lugares de consumo da fachada atlántica, cando Vigo queda como un unicum ao continuar cos intercambios marítimos de longa distancia. Polo de agora, documentáronse cerámicas orixinarias da zona do Líbano-Palestina, do ámbito de Antioquía (norte de Siria), da cidade Licia de Lymira (sur de Turquía) e de ÉfesoSardes (na costa exea de Turquía) (Ibid.). Un dos grupos produtivos máis importantes, pola súa rareza, é o orixinario da rexión de Hatay, na zona de Antioquía, feito polo cal mereceu ser tratado de forma individualizada (vid. ficha seguinte). As tixolas, potes (do tipo CATHMA 5) e tapadeiras orixinarios da costa exea son as máis abundantes. Trátanse de formas novidosas para o noroeste, o que significa que con elas tamén viaxa outra maneira de cociñar e probablemente outro tipo de comida. As tixolas presentan un mango curto adaptado ás dimensións dunha man –como as actuais– mentres que os potes son de fondo globular, o que non permite un apoio directo na lareira, facendo necesario para poder cociñar utilizar un soporte (trespés) ou pendurar o pote sobre o lume utilizando como amarre as súas asas. De Lymira tamén chegan tixolas (Reynolds 1993 Ware 11g.1) e potes coas paredes

Ola da Forma 5 da Reynolds Ware 11g (Lymira, costa sur de Turquía)

Procedente da rúa Rosalía Castro (Vigo) Finais do século VI e século VII d. C. Museo Municipal de Vigo “Quiñones de León”

acanaladas (Reynolds 1993 Ware 11g.5), fondo globular e dúas asas. O repertorio libanés é diferente, detectándose cazolas estriadas de asas horizontais e fondo globular (do tipo CATHMA 4a) coas súas tapadeiras (CATHMA 4b), amais de xerras e vasiños (FERNÁNDEZ FERNÁNDEZ, 2014: 360-363). Non só se documentan cerámicas de cociña orientais, tamén se teñen atopado nos mesmos contextos vigueses outras pezas orixinarias do mundo mediterráneo como as cerámicas comúns norteafricanas ou as cazolas “modeladas” das illas de Lípari e Cerdeña (Ibid.). A súa presenza –en menor cantidade que as orientais– hai que entendela no contexto dunha viaxe de longa distancia desde oriente ata Vigo, con numerosas escalas técnicas que eran aproveitas para compra-venda e intercambios de produtos.

127

BIBLIOGRAFÍA ABASCAL PALAZÓN, J.M., 2014, Oficinas y estilos en el hábito epigráfico de la Hispania romana, en M. BUSTAMANTE, D. BERNAL CASASOLA (eds.), Artífices idóneos: artesanos, talleres y manufacturas en Hispania, Anejos de AEspA LXXI, pp. 143-167. ABOAL, R, CASTRO, V., 2006, O castro de Montealegre, Noia. ALCORTA IRASTORZA, E.J., 2001, Cerámica común romana de cocina y mesa hallada en las excavaciones de la ciudad. Lucus Augusti, vol. II, Fundación Pedro Barrié de la Maza, A Coruña. ALCORTA IRASTORZA, E. J., BARTOLOMÉ ABRAIRA, R., 2012, Muestras de cerámica engobada romana de producción local de Lucus Augusti (Lugo), en D. BERNAL CASASOLA, A. RIBERA I LACOMBA, (eds.), Cerámicas hispanorromanas II. Producciones regionales, Universidad de Cádiz, pp. 699-724. ALCORTA IRASTORZA, E. J., BARTOLOMÉ ABRAIRA, R., FOLGUEIRA CASTRO, A. 2015, Producciones cerámicas engobadas lucenses y su distribución, en A. MARTÍNEZ SALCEDO, M. ESTEBAN DELGADO, E. ALCORTA IRASTORZA (eds.), Cerámicas de época romana en el norte de Hispania y Aquitania: Producción, comercio y consumo entre el Duero y el Garona, EX OFFICINA HISPANA, Cuadernos de la SECAH, 2, 2015, Tomo I, pp. 77-96. ALONSO ROMERO, F., 1993, La embarcación del petroglifo Laxe Auga dos Cebros. (Pedornes, Santa María de Oia, Pontevedra), Actas del XXII Congreso Nacional de Arqueología, Vigo, vol. II, pp. 137-145. ALFARO C., 1993, Catálogo de monedas antiguas de oro del Museo Arqueológico Nacional, MAN, Madrid. ALMAGRO GORBEA, M. J., ALONSO CEREZA, E., 2009, Vidrios Antiguos del Museo Nacional de Artes Decorativas, Real Academia de la Historia, pp 60-64. ALMEIDA, R., 2009, Ánforas del Guadalquivir en Scallabis (Santarém, Portugal): una aportación al conocimiento de los tipos minoritarios, Col.lecció Instrumenta 28, Universidad de Barcelona. ARANEGUI GASCÓ, C. 2005, Lixus-2. Ladera sur. Excavaciones arqueológicas marroco-españolas en la colonia fenicia. Campañas 2000-2003. Saguntum, Extra 6. Valencia.

ARRUDA, A. M., 2002, Los fenicios en Portugal. Fenicios y mundo indígena en el centro y sur de Portugal (siglos VIII-VI a. C.). Cuadernos de Arqueología Mediterránea 5-6. (1999-2000). Publicaciones del Laboratorio de Arqueología de la Universidad Pompeu Fabra de Barcelona. Barcelona. ATLANTE II, (CARANDINI A. dir., ANSELMINO L., PAVOLINI C., SAGUÍ L., TORTORELLA S., TORTORICI E.) 1981, Atlante delle forme ceramiche, I. Ceramica fine romana nel Bacino mediterraneo, Enciclopedia dell’arte antica. Suppl.1 e Suppl.2, Roma, pp. 9-227. AYÁN, X, RODRíGUEZ, R. GONZÁLEZ, L. E GONZÁLEZ, A., 2008, Arrecendos púnicos: un novo anaco de aríbalos no Castro Grande de O Neixón (Boiro-A Coruña), Cuadernos de Estudios Gallegos, nº 121, pp. 73-92. BERNAL, D., ARÉVALO, A., MUÑOZ, A., EXPÓSITO, J.A., DÍAZ, J.J., LAGÓSTENA, J., VARGAS, J., LARA, M., MORENO, E., SÁEZ, A., BUSTAMANTE, M., 2013, Las termas y el suburbium marítimo de Baelo Claudia. Avance de un reciente descubrimiento, ONOBA, 01. Revista de Arqueología y Antigüedad, 0 (1), pp. 115-152. BONIFAY, M., 2004, Etudes sur la céramique romaine tardive d’Afrique. Oxford (BAR IS 1301). BONIFAY, M., GARNIER, N., 2007, Que transportaient donc les amphores africaines? Analyse du contenu d’amphores africaines (annexe), en E. PAPI, B. SCARDIGLI (Eds.), Supplying Rome and the Roman Empire. Actes du séminaire international (Certosa di Pontignano, 3-4 mai 2004), Porthmouth. Journal of Roman Archaeology, Supplement, pp. 117-122. BURGER, A. Sz., 1966, The Late Roman Cemetery at Ságvár, Acta Archaeologica Hungarica XVIII, pp. 99-234, fig. 97, 47-9. CARBALLO ARCEO, X.; LUACES ANCA, J.; TOSCANO NOVELLA, Mª C., 1998, Arqueoloxía de Vigo e a súa História. Catálogos do patrimonio: Arqueoloxía. Concello de Vigo. CARDOSO, G., 2014, Duas fortificações do final da Idade do Ferro/ início da romanização: São Salvador (Cadaval) e sítio do Castelo (Arruda dos Vinhos), Cira Arqueologia 3, Atas Congresso Conquista e Romanização do Vale Do Tejo, Vila Franca de Xira: 200-241.

CASAL GARCÍA R., PAZ LOBEIRAS R., 1997, Un collar de ámbar suévico en Vigo, Gallaecia 16, pp. 315-322

DELGADO, M., MORAIS, R., 2009, Cerâmica pintada, en Guia das cerâmicas de produção local de Bracara Augusta, CITCEM, Braga, pp. 37-46.

C.A.T.H.M.A. Asociación (M. Bonifay, Cl. Raynaud, J. et Y. Rigoir, L. Rivet, L. Vallauri) 1991, Importations de céramiques communes méditerranéennes dans le Midi de la Gaule (Ve-VIIe s.), en A cerâmica medieval no Mediterrâneo Ocidental, IV Congresso Internacional A cerámica medieval no Mediterrâneo ocidental, Lisboa - Mértola, 1991, p. 27-48.

DÍAZ ÁLVAREZ, P., VÁZQUEZ VÁZQUEZ, M. 1988, Noticia preliminar del primer horno y alfar de ánforas gallegas, Bueu (Pontevedra).

CHIC GARCÍA, G., 1982, Consideraciones en torno a un ánfora encontrada en la Punta del Nao (Cádiz), en Homenaje al Dr. Hernández Díaz, Sevilla. Tomo 1: 51-56.

ELVIRA BARBA, M. A., 2008, Arte y Mito: Manual de iconografía clásica, Madrid.

CHIC GARCÍA, G., 1995, Roma y el mar: del Mediterráneo al Atlántico, en Guerra, exploraciones y navegación: del mundo antiguo a la edad moderna: curso de verano (U.I.M.P., Universidade de A Coruña): Ferrol, 18 a 21 de julio de 1994 / coord. Por V. Alonso Troncoso: 55-90 COELHO FERREIRA DA SILVA, A., REY CASTIÑEIRA, J. 2005, Arte e Cultura de Galicia e Norte de Portugal, vol. 2. Nova Galicia Edicions. A Coruña. CORTEGOSO COMESAÑA, M, 2009, Intervención arqueológica en la prolongación del túnel del Arenal en Vigo: un contexto para un ungüentario. Glaucopis, Boletín do Instituto de Estudios Vigueses, nº 14, pp. 305-324. CRUZ, M. DA. 2009a, O Vidro Romano do Noroeste Peninsular. Um olhar a partir de Bracara Augusta, Vol. I. Braga, pp 213-215 e 275-276. CRUZ, M. DA. 2009b, O Vidro Romano do Noroeste Peninsular. Um olhar a partir de Bracara Augusta, Vol. II. Braga, pp. 129-130. CRUZ, M. DA. 2014, Campanulate bowls from Gallaecia: evidence for regional glass production in late antiquity, KELLER, D. PRICE, J, JACKSON, C. (eds) Neighbours and successors of Rome, Oxbow Books. United Kingdom, pp. 58-67. CUNLIFFE, B. (2001): Facing the Ocean. The Atlantic and its people, 8000 BC to AD 1500. London. DEL OLMO, G., AUBET, M.E. (dirs.), 1986, Los fenicios en la Península Ibérica, 2 vols., ed. Ausa, Sabadell.

DÍAZ GARCÍA. F. 2015, O mundo antigo no Museo Massó e a romanización en Bueu, Museo Massó, Xunta de Galicia.

FERNÁNDEZ FERNÁNDEZ, A., 2011, El Comercio tardoantiguo (ss.IV-VII) en el noroeste peninsular a través del registro cerámico de la ría de Vigo, Tesis doctoral, Universidad de Vigo, Vigo, Inédita, pp. 28-221. FERNÁNDEZ FERNÁNDEZ, A., 2014, El comercio tardoantiguo (ss.IV-VI) en el noroeste peninsular a través de los conjuntos cerámicos de la Ría de Vigo, Roman and Late Antique Mediterranean Pottery 5, Archaeopress, Oxford. FERNÁNDEZ FERNÁNDEZ, A. 2016, La producción y comercialización de ánforas tardoantiguas del alfar de San Martiño de Bueu (Galicia, España), en N. CUCUZZA (a cura di), Le produzioni ceramiche nel mondo antico, Roma, pp. 269-292. FERNÁNDEZ FERNÁNDEZ, A., SOTO ARIAS, P., 2007, Cerámicas finas tardorromanas orixinarias de África e de Medio Oriente atopadas na intervención da rúa Rosalía de Castro 1992 (Vigo), en Castrelos 13, p. 26–51. FERNÁNDEZ FERNÁNDEZ, A., PÉREZ LOSADA, F., 2010, Una gran crátera tardorromana con decoración pintada aparecida en la villa de Toralla (Vigo, Galicia, España), en MENCHELLI, SANTORO, PASQUINUCCI, GUIDUCCI (Eds.): LRCW3 Late Roman Coarse Wares, Cooking Wares and Amphorae in the Mediterranean, BAR IS2185, Oxford, vol. I, pp. 149-156. FERNÁNDEZ FERNÁNDEZ A., MORAIS, R. 2012, Terra Sigillata Bracarense Tardía (TSBT), en D. BERNAL e A. RIBERA (Eds.), Cerámicas hispanorromanas II. Producciones regionales, Universidad de Cádiz, pp. 131-174.

139

FERNÁNDEZ FERNÁNDEZ, A., BARTOLOMÉ ABRAIRA, R., 2016, Cerámicas tardoantiguas en el NW de la Península (Galicia y el Norte de Portugal): entre la importación y el artesanado local (ss. V-VII), en VIGIL-ESCALERA, A., QUIRÓS CASTILLO, J.A. (dirs.), La cerámica de la Alta Edad Media en e cuadrante noroeste de la Península Ibérica (siglos V-X). Sistemas de producción, mecanismos de distribución y patrones de consumo (DAM 9), Universidad del País Vasco. FERNÁNDEZ FERNÁNDEZ, A., PÉREZ LOSADA, F., VIEITO COVELA, S., 2007, Influencias mediterráneas sobre producciones tardías regionales en el noroeste peninsular: la cerámica de engobe rojo de la villa de Toralla (Vigo), en LRCW 2. Late Roman Coarse Wares, Cooking Wares and Amphorae in the Mediterranean. Archaeology and Archaeometry, BAR International Series 1662 (I), 2007, p. 99-108. FERNÁNDEZ OCHOA, C., MORILLO CERDÁN, A., 1994, De Brigantium a Oiasso. Una aproximación al estudio de los enclaves marítimos cantábricos en época romana, FORO, Arqueología, proyectos y publicaciones, S.L., Temas de arqueología nº 3. FONQUERLE. D. 1971. Les instruments d´ancrage en pierre au musee d´Agde. Revue Arquelogique Narbonnaise. Vol 4. 466. FONTES, L., MARTINS, M., SENDAS, J. e CATALÃO, S., 2010, Salvamento de Bracara Augusta. Ampliação do Túnel da Avenida da Liberdade (BRA 08-09 TAVL). Relatório Final, Trabalhos Arqueológicos da U.A.U.M. / MEMÓRIAS, 7, Braga: Unidade de Arqueologia da Universidade do Minho, pp. 62 e 180 foto 327. FROST. H. 1997. Stone Anchors: the need for methodical recording. Indian Journal of History of Science 32. GARCÍA VARGAS, E., 1996, La producción anfórica en la bahía de Cádiz durante la República como índice de romanización, Habis 27: 49-57. GARCÍA VARGAS, E., 1998, La producción de ánforas en la bahía de Cádiz en época romana (siglos II a. C. – IV d. C.), Écija. GARCÍA VARGAS, E., BERNAL CASASOLA, D., 2008, Ánforas de la Bética, en D. BERNAL, A. RIBERA eds., Cerámicas hispanorromanas. Un estado de la cuestión, Universidad de Cádiz, Cádiz, pp. 661687.

GARCÍA VARGAS et al., 2011, Los tipos anfóricos del Guadalquivir en el marco de los envases hispanos del siglo I a. C. Un universo heterogéneo entre la imitación y la estandarización, Spal 20: 185-284. GARRIDO RODRÍGUEZ, J., 2011, El origen de Vigo: el monte de O Castro y su castillo, Ed: Pontevedra. Diputación Provincial de Pontevedra. GHALIA, T., BONIFAY, M., CAPELLI, C., 2005, L’atelier de Sidi-Zahruni: mise en evidence d’une production d’amphores de l’Antiquité tardive sur le territoire de la cité de Neapolis (Nabeul, Tunisie), J. M. GURT I ESPARRAGUERA, J. BUXEDA I GARRIGÓS, M. A. CAU ONTIVEROS (dir.), LRCW1. Late Roman Coarse Wares, Cooking Wares and Amphorae in the Mediterranean: Archaeology and Archaeometry, Oxford (BAR Int. Series 1340), pp. 495-516 . GONZÁLEZ RUIBAL, A, 2004, Facing two seas: mediterranean and atlantic contacts in the NorthWest of Iberia in the first millennium BC, Oxford Journal of Archaeology, 23(3), pp. 287-317. GONZÁLEZ RUIBAL, A., 2006-07, Galaicos. Poder y comunidad en el Noroeste de la Península Ibérica (1200 a. C.-50 d. C.), Tomo II, Brigantium 19. GONZÁLEZ RUIBAL, A., RODRÍGUEZ MARTÍNEZ, R., ABOAL FERNÁNDEZ, R., CASTRO HIERRO, V., 2007, El comercio mediterráneo en el castro de Montealegre (Pontevedra, Galicia) siglos II a. C. – inicios del siglo I d. C., en Archivo Español de Arqueología, vol. 80, pp. 43-74. GONZÁLEZ RUIBAL, A., RODRÍGUEZ MARTÍNEZ, R., AYÁN VILA, X. M., 2010, Buscando a los púnicos en el Noroeste, en Mainake, XXXII(I), pp. 577-600. GRANJA, H. 2013, Reconstituiçao paleoambiental do holocénico final, en O Irado mar Atlántico. O naufragio bético augustano de Esposende (norte de Portugal), Braga, pp. HAYES, J.W. 1972, Hayes 1972: HAYES (J.W.) – Late Roman Pottery. A catalogue of Roman Fine Wares. Londres, British School at Rome, 1972. HIDALGO CUÑARRO, J. M., 1985, Aproximación a la prehistoria de Vigo, España, Trabalhos de Antropologia e Etnologia XXV, 2-4, 253-574. HIDALGO CUÑARRO, J. M., VIÑAS CUE, R. (19921993), Nuevas cerámicas romanas de importación del castro de Vigo (Campaña de 1987), Castrelos 5-6: 41-70.

IGLESIAS DARRIBA, M.J., 2011, Memoria Técnica. Excavación arqueológica en aparcamiento subterráneo de la calle Policarpo Sanz, Vigo (Pontevedra). Inédito. IGLESIAS DARRIBA, M.J., 2013, Memoria Técnica. Fase II Evaluación patrimonial de la Unidad de Actuación I-06 Rosalía de Castro II, Vigo (Pontevedra). Inédito. IGLESIAS DARRIBA, M.J., 2015, Memoria Técnica. Evaluación arqueológica Parcelas 6,10, 6 Anexo y 3 Anexo de la Unidad de Actuación I-06 Rosalía de Castro II, Vigo (Pontevedra). Inédito. JÖKENHOVEL, A., 1976, Zum Beginn der Jungbronzezeitkultur in Westeuropa, Jahresbericht des Insitututs für Vorgeschichte der Universität Frankfurt A.M. 1975, 134-182. JULIÁ, D., 1971, Étude épigraphique et iconographique des stèles funèraires de Vigo. Heidelberg. KEAY, S.J., 1984, Late Roman Amphorae in the Western Mediterranean. A typology and economic study: the Catalan evidence, BAR International Series 196, Oxford. LADRA, L., VIDAL, X., 2009, Intervención arqueolóxica no Castro de Chandebrito: avance de resultados, Anuario Brigantino, nº 32, pp 93-108. LAGO CERVIÑO M., RIVAS BREA T., MILLOS ALFEIRÁN J., LANTES SUÁREZ O. Y FERNÁNDEZ FERNÁNDEZ A., 2014, Una aproximación arqueométrica al estudio de la cerámica común y de cocina local/regional de los contextos tardoantiguos de la UARC II (Vigo), R. MORAIS, A. FERNÁNDEZ FERNÁNDEZ, M.ª. J. SOUSA (eds.): As produçoes cerámicas de imitaçao na Hispania. Actas do II congreso Internacional da SECAH, Monografías EX Officina Hispana II, Vol. 2, pp. 369380, Braga. LONG, L., VOLPE, G., 1998, Le chargement de l’épave de la Palud (VIe s.) à Port-Cros (Var). Note préliminaire, M. BONIFAY, M.-B. CARRE, Y. RIGOIR (dir.), Fouilles à Marseille,.Les mobiliers (Ier-VIIe s.), Paris,(Etudes Massaliètes 5), pp. 317-342. LÓPEZ QUIROGA J.,2001, Elementos “foráneos” en las necrópolis tardorromanas de Beiral (Ponte de Lima, Portugal) y Vigo (Pontevedra, España): de nuevo la cuestión del siglo V d. C. en la Península Ibérica. Cuadernos de prehistoria y arqueología 27, pp. 115-124

LÓPEZ PÉREZ C., CÉSAR VILA M., CARREÑO GASCÓN, M.,2013, Las producciones de TSHT en el área galaica: Difusión, tipología y decoración, Ex Officina Hispana, Cuadernos de la SECAH, vol. 1, Madrid, pp.125-138. MACZYNSKA, M., 1985, Die Perlen der römischen Kaiserzeit und der ffrühen Phase del Völkerwanderungszeit im mitteleuropäischen Barbaricum.Römisch-Germanische Kommission des deutschen archäologischen Instituts zu Frankfurt A.M. MAGS MANNION, 2015, Glass beads from Early Medieval Ireland. Classificatión, dating, social performance. Archaeopress Archaeology. MAROT T., 1994, Monedas procedentes de la Porta Decumana de Barcino: Un ejemplo de circulación monetaria tardorromana, Actas del IX Congreso Nacional de Numismática, Elche, pp. 203-214. MARTÍNEZ MURGUÍA, M., 1888, Historia de Galicia. Tomo III, Libr. de A. Martínez Salazar, A Coruña. MASTYKOVA, A., 2010, Les perles en Espagne et en Gaule méridionale á l´époque wisigothique (s.V-VII) en El tiempo de los “Bárbaros”. Pervivencia y transformación en Galia e Hispania (ss.V-VI d. C.). Pag. 461-474. Zona Arqueológica, 11. MAYET, F. 1984, Les céramiques sigillées Hispaniques. Contribution à l’histoire économique de la Péninsule Ibérique sous l’Epire romain, Paris, 1984. MAYET, F., PICON, M., 1986, Une sigillée phocéennetardive (« Late Roman C ware ») et sa diffusionen occident”, Fligina, 7, 129-143. MONTEAGUDO, L., 1977, Die Beile auf der Iberischen Halbinsel, Prähistorische Bronzefunde IX, 6 (München). MORAIS, R. 2010, Ânforas, en ALARCÃO et al. (Coords.), Castelo da Lousa. Intervenções arqueológicas de 1997 a 2002. Studia Lusitana 5, Mérida: 181- 218. MORAIS, R., 2010, Looking towards the North, en The Western Roman Atlantic Façade. A study of the economy and trade in the Mar Exterior from the Republic to de Principate, ed. By C, Carreras ans R. Morais, BAR Int. Series 2162, Oxford, 2010.

141

MORAIS, R., FERNÁNDEZ FERNÁNDEZ, A., 2013, La difusión y el comercio de TSHT. Nuevos yacimientos, estructura comerciaql y evolución de la misma, expansión y contracción de mercados, Ex Officina Hispana, Cuadernos de la SECAH, vol. 1, Madrid, pp.47-64. MORAIS, R., SOEIRO, T., FERNÁNDEZ, A., SOUSA, M.J., 2014, As cerâmicas de engobe branco de época imperial no Noroeste Peninsular”, en Morais, Fernández e Sousa (Eds.): As produções cerâmicas de imitação na Hispania, SECAH-FLUP, Porto, tomo II, pp. 361-368. NAVEIRO LÓPEZ, J.L., 1991, El comercio antiguo en el N.W. peninsular, Monografias urxentes do museu arqueolóxico, 5, A Coruña; pp. 23-73. O’KELLY SENDRÓS, J. 2012, Las ánforas onubenses de época tardorromana, en D. Bernal e A. Ribera, A. (eds.), Cerámicas Hispanorromanas II. Producciones regionales, Cádiz, p. 279-295. O’KELLY SENDRÓS, J. 2013, La Orden (Costa de Baetica), Amphorae ex Hispania. Paisajes de producción y de consumo (http://amphorae.icac. cat/tipol/view/61), xuño 15, 2013. PAZ PERALTA, J. A. 1991, Cerámica de mesa romana de los siglos III al VI d. de C. en la provincia de Zaragoza, Zaragoza, 1991. PEREA, A.(ed.) 2001, El Tesoro visigodo de Guarrazar. CSIC, Universidad de Castilla-La Mancha, Diputación de Toledo, MAN. Madrid. PEREA, A. (ed.) 2009, El Tesoro visigodo de Torredonjimeno. CSIC, Ed. Polifemo. Madrid. PÉREZ LOSADA, F, 2002, Entre a cidade e a aldea. Estudio arqueohistórico dos “aglomerados secundarios” romanos en Galicia, Brigantium 13, A Coruña, 2002. PÉREZ LOSADA, F., VIEITO COVELA, S., FERNÁNDEZ FERNÁNDEZ, A., 2007, Resultados preliminares das escavacións arqueológicas na villa romana de Toralla (Oia, Vigo), en Castrelos 13, pp. 12–25. PÉREZ LOSADA, F., FERNÁNDEZ FERNÁNDEZ, A., VIEITO COVELA, S., 2008, Toralla y las villas de la Gallaecia atlántica, en C. FERNÁNDEZ OCHOA, F. GIL SENDINO (Eds.), Las villae tardorromanas en el occidente del Imperio: arquitectura y función. IV Coloquio Internacional de Arqueología en Gijón, Gijón, pp. 479-504.

PIERI, D. 2005, Le commerce du vin oriental à l’Époque byzantine (V-VII siècles), Beirut, 2005. PIMENTA, J., 2013, Catálogo Exposição Monte dos Castelinhos (Castanheira do Ribatejo) Vila Franca de Xira e a conquista romana no Vale do Tejo. Museu Nacional de Arqueologia e Museu Municipal de Vila Franca de Xira, Lisboa. PIMENTA, J., MENDES, H., HENRIQUES, E., 2014, Acampamento romano de alto dos cacos – Almeirim, Cira Arqueologia 3, Atas Congresso Conquista e Romanização do Vale Do Tejo, Vila Franca de Xira, pp. 256-292. RAMON, J., 2008, La cerámica ebusitana en la Antigüedad Tardía, en D. BERNAL CASASOLA, A. RIBERA I LACOMBA (Eds.), Cerámicas hispanorromanas. Un estado de la cuestión, pp. 413-433. REY CASTIÑEIRA, J., 1992, Yacimientos castreños de la Vertiente Atlántica: análisis de la cerámica indígena, Revista Castrelos. Vol. III-IV (1990-91), pp. 141-163. REY CASTIÑEIRA, J., 2011, Cerámica castreña y alfarería tradicional. Comparaciones, XIV Congreso de Ceramología (2-4 octubre 2009, Santa Cruz, Oleiros), vol. 1, A Coruña, pp.19-44. REYNOLDS, P. 1993, Settlement and Pottery in the Vinalopó Valley (Alicante, Spain) A. D. 400-700, BAR International Series 588, 1993. RIGOIR, J. 1968, Les sigillées paléochrétiennes grises et oranges, en Gallia 26, 1968, p. 177-244. RIHA, E. 1990, Der römische Schmuck aus Augst und Kaiseraugst, Forschungen in Augst, 10, Augst, pp. 84 e 185, Taf. 66 nº 2804. RILEY, J.A. 1979, The Coarse Pottery from Berenice, en LLOYD, J.A. dir., Excavations at Sidi KhrebishBenghazi (Berenice), II. Libya Antiqua, Suppl. V, Tripoli, 1979, p. 91-467. RILEY, J.A., 1981, The pottery from the cistern 1977.1, 1977.2 and 1977.3, en HUMPHREY, J.H. dir., Excavations at Carthage 1977 conducted by the University of Michigan, VI. Ann Arbor, Kelsey Museum, 1981, p. 85-124. RILEY, J.A., 1982, New light on relations between the eastern mediterranean and Carthage in the vandal and byzantine periods: The evidence from University of Michigan excavations, en Actes du colloque sur la céramique antique de Carthage, CEDAC, 1982, p. 111-122.

ROBINSON, H.S., 1959, The Athenian Agora. Results of excavations conducted by the american school of classical studes at Athens. Volume V. Pottery of the roman period. Chronology, Princeton, New Jersey, 1959. RODRÍGUEZ PAZ, J., HIDALGO CUÑARRO, J.M., 1987, Nuevos hallazgos de la Edad del Bronce en Vigo: El depósito de hachas de Estea- Saiáns, Castrelos 3-4, 65- 84. SAEZ ROMERO, A., 2014. T.7.4.3.3. Amphorae Ex Hispana. Amphora.icac.cat. SÁEZ ROMERO, A., LUACES, M. 2014, Una posible Ovoide Gaditana en la rada de Marsella (Francia), Ex Officina Hispana, Boletín 15: 40-41. SANCHEZ DE PRADO, M. D., CRUZ, M. DA. 2014, La producción de vidrio en Hispania. Una versión actualizada, Actas del XVIII Congreso Internacional de Arqueología Clásica. Vol. II, Mérida, pp. 13931397. SERRANO E.,1977, Motivos cristianos en la cerámica tardorromana, Jáberga 17, Málaga, pp.69-79. SUÁREZ OTERO, J., 2000, Las hachas de talón sin anillas y la introducción del Bronce Atlántico en Galicia, Boletín Auriense XXX, 9-36. SUÁREZ OTERO, J., 2002a, Die Bronzezeit in Galicien, Madrider Mitteilungen 43, pp. 1-21. SUÁREZ OTERO, J., 2002b, El puñal de Mesa de Montes. Metalurgia y cultura en el Bronce Atlántico del NO hispánico, Gallaecia 21, 87-114. SUÁREZ OTERO, J., 2004, Depósito de machados de Alcabre, in F. Singul y J. Suárez ed., Ata os confins do Mundo. Diálogos entre Santiago e o Mar (Vigo), pp. 21-23. SUÁREZ OTERO, J., 2007, Hachas de talón decoradas: un fósil de la ritualidad en torno a la producción metalúrgica del Bronce Final gallego, in J. Celis, G. Delibes, J. Fernández y L. Grau ed., El hallazgo leonés de Valdevimbre y los depósitos del Bronce Final Atlántico en la Península Ibérica, Diputación de León: Estudios y Catálogos 17 (León). TABOADA Y LEAL, N., 1840, Descripción topográfico-histórica de la ciudad de Vigo, su ría y alrededores, Vda e hijos de Compañel, Santiago de Compostela.

TOFIÑO DE SAN MIGUEL, V., 1789, Derrotero de las costas de España en el Océano Atlántico, y de las Islas Azores ó Terceras, para inteligencia y uso de las cartas esféricas. TOTH. A. 2002. Composite stone anchor in the ancient mediterranean. Acta Archaeologica Academiae Scientiarum Hungaricae n 53. VÁZQUEZ MARTÍNEZ, M. A., CAAMAÑO GESTO, J. M., 2004, Estudio del vidrio hallado en la villa romana de Toralla (Coruxo, Pontevedra) durante las campañas de 1992 y 1993. Catálogo de piezas, Gallaecia, nº 23, pp 85-116. VIVES Y ESCUDERO, A., 1917, Estudio de Arqueología Cartaginesa. La necrópoli de Ibiza, Madrid. VEGA T., 1993, Hallazgo de un depósito de Solidi de Honorio y Arcadio en la villa romana de Seadur (Ayuntamiento de Larouco, provincia de Ourense), Galicia: Da Romanidade á Xermanización: Problemas históricos e culturais, Actas do encontro científico en homenaxe a Fermín Brouza Brey (1901-1973), Santiago, Outubro 1992, Museo do Pobo Galego, Santiago, pp. 381-383. VV.AA., 2006, A fraxilidade no tempo. O vidrio na antigüidade. Xunta de Galicia.

143

ÍNDICE DE AUTORÍA ADOLFO FERNÁNDEZ FERNÁNDEZ Contratado Posdoutoral Marie Curie Talent. Campus do Mar da Universidade de Vigo. GEAAT. ALICIA PEREA CAVEDA Investigadora Científica de OPIS. Instituto de Historia. Departamento de Arqueoloxía e Procesos Sociais. CSIC.

JOSÉ SUÁREZ OTERO Doutor en Arqueoloxía. JOSEFA REY CASTIÑEIRAS Profesora Titular de Prehistoria da Universidade de Santiago de Compostela. GEPN. JUAN CARLOS CASTRO CARRERA Arqueólogo. Anta de Moura SL.

ANDREA SERODIO DOMÍNGUEZ Historiadora da Arte. Museóloga.

JUAN LUÍS NAVEIRO LÓPEZ Doutor en Arqueoloxía. Ceramólogo.

CLAUDIO CAPELLI Dipartimento di Scienze della Terra, dell’Ambiente e della Vita (DISTAV), Università degli Studi di Genova.

MARÍA JESÚS IGLESIAS DARRIBA Arqueóloga da Deputación Provincial de Pontevedra.

CRISTINA TOSCANO NOVELLA Arqueóloga do Concello de Vigo e mergulladora profesional. Directora da prospección arqueolóxica subacuática na ría de Vigo (1987). DARÍO BERNAL CASASOLA Profesor Titular de Arqueoloxía. Departamento de Historia, Xeografía e Filosofía da Universidade de Cádiz. EDUARDO RODRÍGUEZ SAIZ Arqueólogo. EMILIO ABAD VIDAL Técnico superior en sistemas de información xeográfica do Centro de Supercomputación de Galicia (CESGA). Arqueólogo membro do GEPNUSC. ENRIQUE GARCÍA VARGAS Profesor Titular de Arqueoloxía. Departamento de Prehistoria e Arqueoloxía da Universidade de Sevilla. EUSEBIO REY SEARA Arqueólogo. FERMÍN E. PÉREZ LOSADA Profesor Titular de Arqueoloxía da Universidade de Vigo. GEAAT. JAVIER LUACES ANCA Arqueólogo da Deputación Provincial de Pontevedra e mergullador profesional. Director da prospección arqueolóxica subacuática na ría de Vigo (1987).

MARTA DÍAZ FERNÁNDEZ BIC, Materiales y conservación, SLL. MARTA LAGO CERVIÑO. Conservadora-restauradora da Deputación Provincial de Pontevedra. MICHEL BONIFAY Director de Investigación do CNRS. Centre Camille Jullian. Aix-en-Provence (Francia). MIGUEL CAU ONTIVEROS Institució Catalana de Recerca i Estudis Avançats (ICREA). Equip de Recerca Arqueològica i Arqueomètrica (ERAAUB), Universitat de Barcelona. PILAR BARCIELA GARRIDO Museóloga e arqueóloga. RAFAEL Mª RODRÍGUEZ Arqueólogo da Deputación Provincial de Pontevedra. RAMÓN PATIÑO GÓMEZ Arqueólogo e historiador. ROBERTO BARTOLOMÉ ABRAIRA Arqueólogo (Engobe Arqueología) e investigador da Universidade de Santiago de Compostela. SOLEDAD PRIETO ROBLES Arqueóloga. Anta de Moura SL.

Lihat lebih banyak...

Comentarios

Copyright © 2017 DATOSPDF Inc.