Ermita de San Juan Degollado (Aulesti)

June 1, 2017 | Autor: José Ángel Fernández | Categoría: Arqueología, Alta Edad Media, Edad Media, Bizkaia, Arkeologi
Share Embed


Descripción

Lan honen bibliografia-erregistroa Eusko Jaurlaritzaren Bibliotekak sarearen katalogoan aurki daiteke: http://www.bibliotekak.euskadi.net/WebOpac Un registro bibliográfico de esta obra puede consultarse en el catálogo de la red Bibliotekak del Gobierno Vasco: http://www.bibliotekak.euskadi.net/WebOpac

ARKEOIKUSKA EUSKAL KULTURA ONDAREAREN ZENTROAK urtero buru­tzen duen argitalpena da. Bertan E.A.E.an urtean zehar egiten diren arkeologi ikerketa guztiak ager­tzen dira. Euskal Kultura Ondarearen Zentroak ez du iker­tzaileek egindako artikuluen edukiaren eran­tzunkizunik har­tzen.

ARKEOIKUSKA es una publicación anual del CENTRO DE PATRIMONIO CULTURAL VASCO. En ella se recogen todas las actividades arqueológicas realizadas en la C.A.V. anualmente. El Centro de Patrimonio Cultural Vasco no se hace responsable del contenido de los artículos elaborados por los diversos investigadores.

* * * * *

Argitaraldia: 1.a, 2014ko abendua

Edición: 1.ª, diciembre 2014

Ale Kopurua: 1.500

Tirada: 1.500

©  Euskal Autonomia Erkidegoko Administrazioa. Hezkuntza, Hizkuntza Politika eta Kultura Saila www.euskadi.net

©  Administración de la Comunidad Autónoma del País Vasco. Departamento de Educación, Política Lingüística y Cultura www.euskadi.net

Argitara­tzailea: Eusko Jaurlari­tzaren Argitalpen Zerbi­tzu Nagusia Servicio Central de Publicaciones del Gobierno Vasco Donostia-San Sebastián, 1. 01010 Vitoria-Gasteiz

Edita: Eusko Jaurlari­tzaren Argitalpen Zerbi­tzu Nagusia Servicio Central de Publicaciones del Gobierno Vasco Donostia-San Sebastián, 1. 01010 Vitoria-Gasteiz

Koordinaketa: Dona Gil Abad

Coordinación: Dona Gil Abad

Azalaleko irudiak: Tribisburuko nekropoli erromatarra. 10. barrutiaren azpiko ustrinum-erako hobia.

Imágenes portada: Necrópolis romana de Tribisburu. Fosa de ustrinum bajo el recinto 10.

Testuak, argazkiak eta irudiak: aipatutako lanen eta aztarnategien zuzendariak

Textos, fotografías e ilustraciones: directores de las excavaciones y de los trabajos referidos

I­tzulpena: LUMA, Hizkun­tza Zerbi­tzuak

Traducción: LUMA, Hizkun­tza Zerbi­tzuak

Fotokonposaketa: Miren Unzurrunzaga Schmitz

Fotocomposición: Miren Unzurrunzaga Schmitz

Inprimaketa: Graficas Dosbi, S.L.

Impresión: Graficas Dosbi, S.L.

I.S.S.N.: 0213-8921 L.G.: VI 486-1983

I.S.S.N.: 0213-8921 D.L.: VI 486-1983

B.5. AULESTI B.5.1. San Juan Buru moztuaren ermita Zuzendaritza: José Ángel Fernández Carvajal Finantzazioa: Learri S.A.

B.5.1. Ermita de San Juan Degollado Dirección: José Ángel Fernández Carvajal Financiación: Learri S.A.

Archaeological intervention which came about when Aulesti town council needed to build an industrial park around the San Juan Degollado de Murla chapel. Excavation of the southern and western ditches of the current chapel allowed us to document the different stages of occupation of the cemetery site and the existence of at least two constructions predating the one we see today. Despite the limited area excavated, the chapel’s surroundings indicate the existence of a complex past history which further studies will be able to typify and put into context.

Aulestiko San Juan Buru moztuaren ermitaren (San Juan Murlakoa izenaz ere ezaguna) ingurua urbanizatzeko lanak tarteko, esku-hartze arkeologiko bat bideratu genuen lan horien inpaktua gutxienera eramateko eta inguru honetako lehenengo okupazio aldiak hauteman ahal izateko.

Con motivo de la realización de la urbanización del entorno de la ermita de San Juan Degollado de Aulesti –también conocida como Murla–, se efectuó una actuación arqueológica que tenía como objetivos fundamentales minimizar el impacto de estas obras y posibilitar la detección de anteriores fases ocupacionales en el entorno.

Hasieran handiak ziren inguruetan hilobiak aurkitzeko itxaropenak. Izan ere, San Juan ermitaren ingurua ondorengo Aulesti sorraraziko zuen nukleotzat hartua da tradizioaren arabera, nahiz eta idatzizko lehenengo erreferentzia XVII. mendekoa den. Iturrizaren arabera San Juan ermita izan zen Murelagako lehenengo parrokia, baina zeuzkan pribilegioak galduko zituen egungo Aulestiko San Juan Bataiatzailearen tenplu berriaren boterearen onurarako. Gainera, badira inguruetan hilobiak daudela dioten erreferentziak, egungo ermita lehendik parrokia izan zela agerian uzten dutenak18.

Las expectativas de localizar enterramientos en los alrededores eran, en principio, elevadas. Y es que tradicionalmente, y pese a que la primera referencia documental data del siglo XVII, el entorno de la ermita de San Juan ha sido identificado como el núcleo originario de la posterior Aulesti. Según Iturriza la ermita de San Juan fue la primitiva parroquia de Murélaga, con lo que perdería sus privilegios a favor del actual Aulesti y del poder del nuevo templo de San Juan Bautista. Además hay referencias claras de la presencia de enterramientos en los alrededores lo que evidenciaba el origen como parroquia de la ermita actual18.

Eraikin xumea da egungoa, baina garai askotako egiturak kontserbatzen ditu hormetan. Barruan berrerabilitako elementu batzuek –esate baterako azken gotikoko trazeria–, egungo horma-atal batzuek eta tenpluaren norabideak –burualdea hegoaldean–, higiezin horren azpian aurreko okupazio aldiei atxikiriko elementuak egon zitezkeela iradokitzen zuten..

El templo actual es una sencilla construcción que conserva numerosas fábricas en sus muros. Algunos elementos reaprovechados en su interior, como una tracería tardogótica, algunos paños de la construcción actual y su orientación -con cabecera al sur- hacían pensar también en la posibilidad de localizar elementos adscritos a anteriores fases ocupacionales bajo este inmueble.

Habearte bakarreko tenplu txikia da San Juan ermita, oinplano angeluzuzena du (14,60 m bider 8,80 m) eta bi isuriko teilatua. Landu gabeko harrizko hor ma k ditu, z a r piatua k, ba ina ha r la nduzko eskantzuak ditu, nabarmenak. Fatxada nagusian sarrera buruduna du, harlanduz inguratua, agian berriro ere profitatutako piezak tartean. Eskuinaldeko ate-zangoan bi gurutze ageri dira grabatuta. Albo batean eta atearen gainean, harburu bat kontserbatu du. Ez du kanpai-hormarik, kanpaia esekita du. Barruan, Epistola aldean, turutaren formako leiho bat dago, saietera antzeko bat.

La ermita de San Juan es un pequeño templo de una sola nave, de planta rectangular (14,60 m por 8,80 m) y techumbre a dos aguas. Presenta muros de mampostería enlucida con esquineras sobrepasadas de sillería. En la fachada principal se abre un acceso adintelado recercado de sillares con posibles piezas reaprovechadas. En la jamba del lado derecho aparecen gravadas dos cruces. En un lateral y sobre la puerta se conserva un canecillo. No tiene espadaña conservándose suspendida la campana. Ya en el interior, en el lado de la Epístola, se abre una ventana abocinada a modo de saetera.

18   García Camino, I. (2002): Arqueología y Poblamiento en Bizkaia, Siglos VI-XII. La configuración de la sociedad feudal, BFA, 392. or.

18   García Camino, I. (2002): Arqueología y Poblamiento en Bizkaia, Siglos VI-XII. La configuración de la sociedad feudal, BFA-DFB, p. 392.

172

ARKEOIKUSKA 13

San Juan Buru moztuaren ermitan egindako indusketa arkeologikoaren oinplano orokorra, induskatzeko prozesuaren irudiekin.

Planta general de la excavación arqueológica realizada en San Juan Degollado con distintas imágenes del proceso de excavación.

Esku-hartze arkeologiko honetan luze-zabalean induskatu genituen obrek ukituko zituzten eremu guztiak. Honenbestez, gainazaleko geruza altxatu genuen bitarteko mekanikoak lagun, egungo lurzoruaren azpiko erregistro arkeologikoaren kalitatea ezagutu ahal izateko. Induskatutako 140 m2 baino gehixeagoan, hegoaldeko, ekialdeko eta mendebaldeko sektoreetan, hilobi asko (gutxienez lau ehorzketa aldirekin) erregistratu genituen ondoz ondo etorritako okupazio aldiei zegozkien egituren ondoan.

La intervención arqueológica se centro en la excavación en extensión de todas las zonas que iban a ser ocupadas por las obras. Por este motivo se efectuó un decapado general superficial con la ayuda de medios mecánicos que permitió conocer la calidad del registro arqueológico bajo el suelo actual. En los poco más de 140 m2 excavados, en los sectores sur, este y oeste, fueron numerosas las sepulturas (con al menos cuatro fases de inhumación) junto con diferentes estructuras pertenecientes a sucesivas fases de ocupación.

Sektoreen arabera, mendebaldekoa –lehendik Murelaga auzora iristeko bideak okupatutako espazioa– azaletik baizik ez genuen arakatu, ermitaren mendebaldeko hormaren eta aztertutako eremuaren amaieraren artean balorazioa egiteko erreten bat induskatuta. Helburua zen beste sektoreetan hautemandako nekropoliarekin lotu zitezkeen elementuak hautematea. Mendebaldeko sektore honetan guztian hilobiak egoteaz gainera, itxura batean ehorzketen gainean dauden horma egitura aski handi batzuen presentzia ere baieztatu zuen erretenak. Elementu horiek egungo ermitaren paraleloan egokituta daude, eta nekropolia amortizatzen dute. Segur asko egun ermitaren sarreraren ondoan dagoen gurutzearen zimentarriak dira. Sektore honetan aipagarria da erreten baten presentzia, izan ere, eraikuntza materialez estalita dago, eta material horiek aurreko eraikin baten hondakinetan izan dezakete jatorria.

Por sectores, el occidental -espacio ocupado anteriormente por el camino de acceso al barrio de Murelaga-, fue mínimamente intervenido con la excavación de una zanja de valoración comprendida entre la pared oeste de la ermita y el final de la zona intervenida. El objetivo era posibilitar la detección de elementos adscribibles a la necrópolis detectada en los otros sectores. La zanja no sólo corroboró la extensión de enterramientos en todo este sector occidental; sino que evidenció incluso la presencia de estructuras murarias de considerables dimensiones que parecen situarse por encima de los enterramientos. Estos elementos se asientan paralelos a la ermita actual y amortizan la necrópolis. Con toda probabilidad son la cimentación de la cruz del calvario que actualmente se encuentra junto al acceso a la ermita. Es de destacar en este sector la presencia de una zanja amortizada con material constructivo que podía corresponderse con restos de una edificación anterior.

ARKEOIKUSKA 13

173

Iparraldeko zerrendan induskatuta harrizko zoladura bat (XVIII. mendearen erdialdekoa) geratu zen agerian egungo ermitaren sarreran. Haren azpian, gune hori berdintzeko harrizko betegarri eta depositu batzuk altxa eta gero, hilerriaren espazioaren parte bat dokumentatu ahal izan genuen; bertan gutxienez 3 edo 4 ehorzketa aldi bereizten ziren, bi aldi aspaldikoenak argi eta garbi. Hilobi mota bi horietan oso bestela kontserbatzen ziren hezur hondakinak, eta burura eramandako hobi bakunen formak ere oso bestelakoak ziren (zaharrenak trapezioaren formakoak, ondorengoak bainuontziaren formakoak). Hilobiez gain, nekropoliaren aurreko aztarnen presentzia dokumentatu ahal izan genuen: kronologikoki eta funtzioaren ikuspegitik zehazten zailak diren ebakiak dira, oinarriko buztinetan eginak.

La excavación de la franja septentrional conservaba un empedrado (mediados del siglo XVIII) situado en el acceso a la ermita actual. Bajo este, y tras retirar algunos rellenos de piedras y depósitos de nivelación, se pudo documentar parte del espacio cementerial en el que se observaron al menos 3-4 fases de inhumaciones siendo claras las dos más antiguas. Y es que estas dos tipologías de sepulturas -que presentaban ordenaciones similares- evidenciaban desigualdades en el estado de conservación de los restos óseos y en las formas de las fosas simples realizadas (trapezoidales en las más antiguas frente a las de bañera en las posteriores). Además de las sepulturas se pudo documentar la existencia de evidencias anteriores a las necrópolis consistentes en cortes en la arcilla base de difícil adscripción cronológica y funcional.

Horren espazio murritzean aurreko estratigrafiari dagozkion maila eta nahaste horiek guztiak aurkituta, egun ezin ikus daitezkeen tenplu edo eraikinekin lotu litezkeen hilerriaren okupazio aldi ezberdinen aurrean egon gintezke. Eraikin horiekin lotu genitzake harrizko zoladuraren eta hilobien mailen artean betegarri gisa erabilitako harri landu gabe ugariak (harriak eta soilik eraikuntza materialez osaturiko deposituak).

La localización en este espacio tan reducido de todos estos niveles y alteraciones de la estratigrafía precedente nos situaba ante la presencia de diferentes fases de ocupación cementerial que podían corresponderse y relacionarse con templos o edificios no observables en la actualidad. Podían adscribirse a estas edificaciones el número considerable de mampuestos utilizados como relleno (piedras y depósitos formados únicamente de material constructivo) entre el suelo de piedras y los niveles de sepulturas.

Ondoren zerrenda txiki bat induskatu genuen ermitaren eta haren ekialdean berriki altxatutako eraikin baten artean, eta aurreko eraikinei dagozkien elementu batzuk dokumentatu ahal izan genituen. Egungo San Juan ermitaren azpian dauden egiturak dira, eta egungo iparraldetik hegoalderako norabidea ez baizik eta ekialdetik mendebalderakoa izango zuten. Honenbestez, aurreko bi eraikinen aitzinera garamatzate egitura horiek.

La posterior excavación de una pequeña franja comprendida entre la ermita y una construcción reciente en el lateral este permitió documentar elementos que se corresponden con construcciones anteriores. Se trata de estructuras claramente situadas bajo la ermita actual de San Juan y que contarían con una orientación acorde en contraposición con la N-S de la existente. Estas estructuras nos situarían ante dos construcciones anteriores.

Haietan lehenengoak, bietan berrienak, landu gabeko harrizko bi horma ditu egungo ermitaren azpian –gutxi gorabehera 12,60 metroko tartea dago bi hormen artean–; hein batean segida emango zieten San Juan ermitako iparraldeko eta hegoaldeko hormei. Erradiokarbonoaren bidez egiaztatzen ez den bitartean, XVI. mendean sartu arte zutik iraungo zuen tenplu gotikoaren hondakinak direla esango dugu, garai hartan hasiko baitziren Aulestiko San Juan Bataiatzailearen eliza eraikitzen (dokumentatuta dago aipatu tenplu gotikorik harriak ekarri zituztela eraikitzen ari ziren elizan berrerabiltzeko). Aldi horretakoa izan liteke barruan kontserbatu duen triforio gotikoaren zatia.

La primera de ellas, y más reciente, se caracteriza por la existencia de dos muros de mampostería situados bajo la ermita actual –separados por aproximadamente 12,60 metros- y que continuarían, en parte, los alzados Norte y Sur de San Juan. A falta de comprobación mediante analíticas radiocarbónicas podía tratarse de un templo gótico que perduraría hasta entrado el siglo XVI momento en el cual se comienzan las obras de San Juan Bautista de Aulesti (se documenta incluso el traslado de piedras de este templo gótico a la nueva iglesia en construcción). A esta fase se puede corresponder el fragmento de triforio gótico conservado en el interior.

Sek tore hori induskatuta tenplu gotikoaren barrunbean, eta beraz baita egungo ermitaren azpian ere, aurreko eraikin baten presentzia dokumentatu ahal izan genuen. 7 metroko diametroa duen egitura erdizirkular batetik partzialki arpilatutako eta ondoren amortizatutako hondakinak dira; egitura horrek gutxi gorabehera 5,7 m2-ko barne espazioa sortzen du. Mendebaldeko espazioan aurkitutako ustezko izkinarekin lotutako hondakinen luzapenak gutxi gorabehera 125 m2-ko oinplanoa izango zuen aurreko eraikinaren aurrean jartzen gaitu, gutxi gorabehera 17 metro luze eta 7,5 metro zabal izango zen muturretik muturrera. Kontserbatutako egituren neurriek, hautemandako beste elementuekiko loturek eta haien ezaugarriek tenplu xume 174

La excavación de este sector también permitió documentar en el interior del templo gótico, y por lo tanto también bajo la actual ermita, la existencia de una construcción anterior. Se trataría de los restos parcialmente expoliados y posteriormente amortizados de una estructura semicircular de 7 metros de diámetro que crea un especio interior de aproximadamente 5,7 m2. La prolongación de los restos detectados con relación a la probable esquina localizada en el sector oeste nos situaría ante un edificio anterior de una planta cercana a los 125 m2 con unas medidas aproximadas de 17 metros de largo por 7,5 metros de ancho desde sus extremos. Las medidas de las estructuras conservadas, las relaciones con los otros elementos detectados y la caracterización de las mismas nos pueden estar situando ARKEOIKUSKA 13

baten aurrera garamatzate, habearte bakarra izango zuen eta abside erdizirkularreko burualdea, baina bildutako datuak aztertuz egiaztatu behar dira alderdi horiek guztiak. Bizkaiko lurraldean badauzkagu antzeko ezaugarriak dituzten tenpluak, esate baterako Otxandioko San Martin.

ante un templo de reducidas dimensiones de una sola nave y cabecera con ábside semicircular que debe ser comprobado y contrastado en los próximos trabajos de análisis de los datos cosechados. En el propio territorio vizcaíno contamos con templos con características similares como San Martín de Otxandio.

Eraikin horiek ageriko harremana dute hilerri espazioarekin eta hartan bereizitako aldiekin. Hala eta guztiz ere, oraindik amaitu gabe dugu azterketa hau, aurkitutako hondakinen azterketa analitikoak artean egin gabe baitaude, eta hori eragozpena da okupazio aldiak argi eta garbi bereizteko. Batez ere kontuan baldin badugu indusketa-lanetan zeramikazko hondakin gutxi aurkitu ditugula, eta horiek hilerriaren espazioa estaltzeko aldietan kokatzen direla, hots, Bizkaiko Erdi Aroaren baitako aldi kronologikoan.

Estas edificaciones tienen sin duda clara relación con el espacio cementerial y con las distintas fases observadas en el mismo. Sin embargo la todavía inacabada fase estudio, análisis y realización de analíticas a los restos localizados impide aproximarnos con convicción a las distintas fases de ocupación. Sobre todo si tenemos en cuenta los escasos restos cerámicos detectados en la excavación, y adscribibles a fases de amortización del espacio cementerial que nos situarían en horquillas cronológicas amplias dentro de la Edad Media vizcaína.

J. Á. Fernández Carvajal

B.6. BARRIKA B.6.1. Aranbaltza. Paleolitoko ageriko aztarnategia I. Kanpaina Zuzendaritza: Joseba Rios Garaizar Diru-laguntza emailea: Bizkaiko Foru Aldundia

B.6.1. Aranbaltza. Yacimiento paleolítico al aire libre I Campaña Dirección: Joseba Rios Garaizar Subvención: Diputación Foral de Bizkaia

The first season of the Aranbaltza open-air site has allowed documentation of a complex sedimentary deposit with evidence of primary-positioned Palaeolithic occupation. So far levels with stone industry have been documented in two excavation sectors. Mid Palaeolithic, Châtelperronian and Gravettian periods are represented at the site. Bizkaiko Golkoaren esparruan Erdi Paleolitotik Goi Paleolitorako trantsizioan gertatutako aldaketa prozesuak behar bezala ulertzeko ikerketa-ildo zabalago baten barruan sar tzen da Aranbaltzako aztarnategiaren indusketa. Ikerketa-ildo horren baitan funtsean neandertal taldeek berezko zituzten dinamika historikoak, azken neandertalen eta gizaki modernoen arteko elkarrekintzak eta prozesu honetan inplikatutako tekno-konplexuen ezaugarriak, ezaugarri ekonomiko eta sozialak, bezalako alderdiak aztertu dira. 2005. urtean Aranbaltzako aztarnategia aurkitu eta bertan berreskuratutako multzo arkeologikoa aztertu ostean, agerian geratu zen Uribe Kostako eskualdean chatelperrondar okupazioak izan zirela (Rios-Garaizar et al., 2012), horiek XX. mendeko 50. hamarraldiaren amaieran Ollagortako hareatzan hautemandako maila batekin izan baitzezaketen zuzeneko harremana. Aranbaltzako materialen berri eman arte, ez zen Iberiar Penintsulan haize zabaleko edo ageriko chatelperrondar moldeko aztarnategien presentziaz hitz egin, nahiz eta halakoak ongi dokumentatuta zeuden Frantziaren hego-mendebaldean (esate baterako, Bergeracen) eta Ipar Euskal Herriko kostaldean, XX. mendeko 60. hamarraldian Le Basté eta Bidarteko aztarnategiak aurkitu ostean (Bachellerie, 2011; Chauchat and Thibault, 1968). ARKEOIKUSKA 13

La excavación en el yacimiento de Aranbaltza se inserta en una línea de investigación más amplia, orientada a la comprensión de los procesos de cambio que se producen en la transición del Paleolítico Medio al Superior en el área del Golfo de Bizkaia. Dentro de esta línea de investigación se han abordado fundamentalmente cuestiones como las dinámicas históricas propias de los grupos de neandertales, la interacción entre los últimos neandertales y los humanos modernos o la caracterización desde una perspectiva económica y social de los distintos tecnocomplejos implicados en este proceso. El hallazgo de Aranbaltza en el año 2005 y el posterior estudio del conjunto arqueológico recuperado demostraron la existencia de ocupaciones chatelperronienses al aire libre en la comarca de Uribe Kosta (Rios-Garaizar et al., 2012), que pudieron relacionarse con uno de los niveles detectados en el arenal de Ollagorta a finales de los 50 del s. XX (Barandiarán et al., 1960). Hasta la publicación de los materiales de Aranbaltza no se había hablado de la existencia de yacimientos chatelperronienses al aire libre en la Península Ibérica, algo que estaba bien documentado en el SW de Francia (en sitios como Bergerac), así como en la costa vasco francesa, donde en la década de los 60 del siglo XX se descubrieron los sitios de Le Basté y Bidart (Bachellerie, 2011; Chauchat and Thibault, 1968). 175

Lihat lebih banyak...

Comentarios

Copyright © 2017 DATOSPDF Inc.