,,Czas Świecia\" z 27 listopada 2015 r.

H I S T O R I A

Halicki o Policji Politycznej KRZYSZTOF PARDO: Cieszę się, że możemy się spotkać kolejny raz. To mój drugi wywiad z tobą (po trzech latach). Od tego czasu wiele się zmieniło. Wydałeś dwie interesujące książki. KRZYSZTOF HALICKI: Tak, ten rok był prze-

KP

Krzysztof Halicki jest autorem książek oraz wielu artykułów dotyczących historii regionu. Jego ostatnio wydana książka nosi tytuł „Policja Polityczna w województwie pomorskim w latach 1920-1939”. Znajdziemy w niej również opis wydarzeń z naszego powiatu.

łomowy. Zakończyłem pracę nad dwoma projektami naukowymi, których rezultatem były dwie publikacje książkowe. Wiosną ukazała się książka „Dzieje Policji wGniewie iregionie wlatach 1920-2013”, natomiast jesienią książka „Policja Polityczna w województwie pomorskim w latach 1920-1939”. Obie są nowatorskie. Książka o policji w Gniewie to pierwsza tego typu monografia w Polsce omawiająca historię służb stojących na straży bezpieczeństwa na przestrzeni kilkudziesięciu lat. Zaprezentowano w niej przeobrażenia, jakie przechodziła gniewska policja od 1920 roku aż po czasy współczesne. Druga książka to podsumowanie moich wieloletnich badań naukowych przeprowadzonych wkraju oraz za granicą. Monografia jest pierwszym w kraju całościowym ujęciem funkcjonowania Policji Politycznej w województwie pomorskim. Przedstawiam w niej przebieg tworzenia, zasady funkcjonowania, wewnętrzną organizację oraz rolę Policji Politycznej wżyciu państwowym i politycznym II Rzeczypospolitej. Prezentuję działalność, przemiany oraz rolę Policji Politycznej wstrukturze Policji Państwowej oraz organach administracji publicznej na Pomorzu. Wksiążce zostały omówione metody pracy operacyjno-wywiadowczej (sposoby pozyskiwania materiałów informacyjnych) oraz współpraca Policji Politycznej ze Strażą Graniczną i Oddziałem II Sztabu Głównego Wojska Polskiego na terenie kraju i województwa pomorskiego (działania szpiegowskie, funkcjonowanie organizacji antypaństwowych, inwigilacja mniejszości narodowych).

Krzysztof Halicki, autor opracowań o regionie i między innymi książki: „Policja Polityczna w województwie pomorskim w latach 1920-1939 r.”

runiu, a także w Archiwum Akt Nowych w Warszawie oraz Centralnym Archiwum Wojskowym w Rembertowie. Przeprowadziłem także poszukiwania w archiwach zagranicznych. Wielokrotnie byłem w Centralnym Państwowym Archiwum Historycznym Ukrainy we Lwowie, w Litewskim Centralnym Archiwum Państwowym w Wilnie, a także w Londynie, gdzie na przestrzeni kilku lat zebrałem dokumentację przechowywaną w Instytucie Józefa Piłsudskiego w Londynie, w Instytucie Polskim i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie. Pobyt za granicą to nie tylko naukowe wydarzenie?

– Oczywiście, że nie. Mając możliwość wyjazdów z programów stypendialnych, które otrzymałem, zebrałem przede wszystkim ogromną ilość dokumentów. Miałem również okazję poznać historię, zabytki i kulturę miejsc, w których bywałem. Piękny i niezwykły jest Lwów, wspaniała jest tamtejsza kuchnia. Ciekawie prezentuje się Wilno i tamtejsze zabytki. Jednak największe wraże-

Skąd czerpałeś materiał do tych książek?

– Podstawą opracowania były materiały źródłowe znajdujące się w polskich i zagranicznych archiwach. Zasadniczą grupę materiałów archiwalnych tworzy dokumentacja zgromadzona w Archiwum Państwowym w Bydgoszczy. Oprócz tego wiele materiałów odszukałem w Archiwach Państwowych w Gdańsku i To-

Podziękowanie Wszystkim krewnym, sąsiadom, znajomym oraz OSP w Przechowie, którzy łączyli się z nami w smutku, wspierali modlitwą w czasie różańca i mszy świętej, za kwiaty, znicze oraz uczestnictwo w pogrzebie

Henryka Dobrowolskiego serdeczne podziękowania składa

nie zrobił na mnie Londyn. To miejsce, do którego lubię wracać i za każdym razem odkrywać coś nowego. Londyn jest, jak wiadomo, wielokulturowy, ma wspaniałe zabytki oraz różnorodną kuchnię. Opowiedz o najciekawszych wątkach, które opisujesz w swojej najnowszej książce.

– Różnorodność organizacji wywiadowczych w momencie tworzenia zrębów organizacji państwowej powodowała brak spójności w działaniach zmierzających do wykrycia szpiegów. W tym okresie znaczące miejsce na polu kontrwywiadu wewnętrznego zajmowały instytucje wojskowe, do których zaliczano przede wszystkim Oddział II Sztabu Generalnego WP, specjalne organy Żandarmerii Krajowej i Polowej oraz dział inwigilacyjny w powstałej 8 kwietnia 1919 roku Generalnej Ekspozyturze Żandarmerii Polowej przy Naczelnym Dowództwie. Dlatego też utworzenie scentralizowanej Policji Politycznej było niezbędne w nowej rzeczywistości. Początkowo istnienie Policji Politycznej było ukrywane, jako coś, co mogłoby wywrzeć ujemne wrażenie zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz kraju. W późniejszym okresie przyznawano otwarcie, że policja taka musiała istnieć. Po powołaniu w lipcu 1919 roku Policji Państwowej przystąpiono do organizacji Policji Politycznej, pozyskując doświadczenia wcześniejszych tego typu organizacji. Następowało to jednak w pełnej tajemnicy. Funkcjonariusze tworzonej Policji Politycznej wybierani byli spośród policjantów zatrudnionych w urzędach śledczych. Założeniem twórców było ustanowienie elitarnego charakteru tego pionu policji. Dlatego do służby w policyjnej defensywie kierowano zdolnych i mających dobre przygotowanie zawodowe policjantów. Na Pomorzu duże znaczenie miała mniejszość niemiecka.

żona i córka z rodziną oraz siostra

– Tak, to prawda. Szczególne miejsce w działalności Policji Politycznej zajmowały sprawy mniejszości narodowych, które często wykorzystywane były przez organizacje separatystyczne i nacjonalistyczne oraz przez służby wywiadowcze państw obcych przeciwko II Rzeczypospolitej. Wykorzystanie osób narodowości niemieckiej do działań szpiegowskich i sabotażowych na rzecz Niemiec spowodowało, że organy policyjnej defensywy kładły duży nacisk na wykrywanie tego rodzaju przestępstw. W związku z tym we wrześniu 1922 roku utworzono w Toruniu Centralę do spraw Niemieckich, której kierownikiem został komisarz Mieczysław Lissowski. Centrala obejmowała swym zasięgiem sześć województw: pomorskie, łódzkie, poznańskie, krakowskie, śląskie i warszawskie. Do jej głównych zadań należało gromadzenie i analiza materiałów oraz opracowywanie sprawozdań dotyczących sytuacji społecznopolitycznej mniejszości niemieckiej. Jaką rolę w strukturach Policji Politycznej pełnił powiat świecki?

– Między innymi na obszarze powiatu świeckiego krzyżowały się drogi szpiegów. To właśnie tam zatrzymano wiele osób przemycających tajne akta. Z Nowego nad Wisłą pochodziła Paulina Tyszewska, która oddała wiele usług wywiadowczych dla II RP. Tuż po rozpoczęciu II wojny światowej została aresztowana. Jej proces odbył się w Berlinie, gdzie została skazana na śmierć i ścięta. Co działo się z policjantami podczas II wojny światowej?

– Problematyka funkcjonowania Policji Państwowej, a także administracji państwowej podczas wojny obronnej 1939 roku wymaga pogłębionych badań. Licznie zgromadzone materiały w Instytucie Polskim iMuzeum im. gen. Sikorskiego wLondynie pozwoliły mi przedstawić w głównych punktach działalność i zadania Policji Państwowej wwojnie obronnej 1939 ro-

ku. Dzięki zachowanym relacjom świadków tamtych wydarzeń oraz osób, które bezpośrednio brały udział w walkach, możliwe było przedstawienie dalszych losów funkcjonariuszy Policji Państwowej po przekroczeniu granicy II Rzeczypospolitej. Ocalone oddziały Wojska Polskiego, Policji Państwowej oraz innych formacji, które przedostały się na tereny Rumunii lub Węgier, zostały internowane iosadzone wtworzonych pospiesznie specjalnych obozach. Klęska wrześniowa szczególnie dotknęła kadrę Policji Państwowej. We wrześniu 1939 roku jednostki te liczyły około 33 tys. funkcjonariuszy. Trudno jest określić bilans strat Policji Państwowej w 1939 roku. Liczbę zamordowanych i poległych w walkach szacuje się obecnie na mniej więcej 2,5-3 tys. Największa grupa, bo blisko 12 tys. osób, dostała się do sowieckiej niewoli, z czego prawie 6 tys. przebywających w obozie w Ostaszkowie zostało zamordowanych. Odmienna była sytuacja około 10 tys. funkcjonariuszy Policji Państwowej, którzy pozostali na terenach zajętych przez Niemców. Stanęli oni przed trudną decyzją służby w polskich organach policyjnych (tzw. Policja Granatowa) działających w Generalnym Gubernatorstwie, będących częścią składową niemieckiej służby bezpieczeństwa. Nieliczni tylko przedostali się później z terenów Rumunii i Węgier do Francji i Anglii, jednak w wielu przypadkach nie mieli oni szansy powrotu do ojczyzny. Jaki był los policjantów po wojnie?

– Budowana od podstaw Milicja Obywatelska ze zrozumiałych względów nie miała możliwości skutecznej walki z wszelkiego rodzaju przestępczością. Brakowało bowiem młodym milicjantom właściwej wszechstronnej wiedzy i przeszkolenia. Dlatego też w 1945 roku przyjęto do Milicji Obywatelskiej około tysiąca byłych policjantów, których zatrudniono przede wszystkim w miejscach wymagających specjalnych kwalifikacji. Liberalne podejście do funkcjonariuszy Policji Państwowej trwało niespełna dwa lata. Kadra Policji Państwowej stawała się już mniej użyteczna, bowiem posiadaną wiedzę przekazała nowo tworzonej formacji bezpieczeństwa. W związku z tym proces zwalniania rozpoczął się w 1946 roku i potrwał do 1948 roku. W 1947 roku funkcjonariusze aparatu bezpieczeństwa przystąpili do przeprowadzenia rozpracowania obiektowego pod kryptonimem „Targowica”, którego celem było zbieranie informacji o „wrogiej działalności służb informacyjno-wywiadowczych II RP”. Rozpracowanie to prowadziły wojewódzkie i powiatowe Urzędy Bezpieczeństwa Publicznego w całej Polsce. Oprócz pracowników Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego inwigilacją objęto policjantów oraz funkcjonariuszy Korpusu Ochrony Pogranicza i Straży Granicznej, pracowników Departamentu Społeczno-Politycznego MSW, wydziałów społeczno-politycznych urzędów wojewódzkich oraz starostw. Dziękuję za rozmowę. n KP

33301307

R

E

K

L

A

A

ZAKŁAD POGRZEBOWY

PROFESJONALNE USŁUGI

W ROZSĄDNEJ CENIE.

Biuro Usług Pogrzebowych

D&A Żurek

Czynne 24h

Świecie, ul. 10 lutego 7 Tel. 52 331 17 22 kom. 502 793 677

B pełna organizacja pogrzebów B bezpłatna eksportacja zmarłych z mieszkania Demontaż nagrobka do pogrzebu oraz krzyż - BEZPŁATNIE

B administrator cmentarza w Sartowicach i Dólsku Świecie, ul. Wojska Polskiego 167 (naprzeciw UMiG) tel. 52 331 20 14, kom. 608 442 139 33286179

8

M

CZAS ŚWIECIA Piątek 27 listopada 2015

www.zakladpogrzebowyzurek.pl 33181901

PODZIĘKOWANIE Wszystkim, którzy w bolesnych dla nas chwilach dzielili z nami smutek, okazali współczucie i życzliwość oraz wzięli udział we mszy świętej, a także odprowadzili na miejsce wiecznego spoczynku

Zygfryda Jaszczerskiego rodzinie, delegacjom, sąsiadom i znajomym za modlitwę serdeczne podziękowania składa rodzina 33302605

BY