Euskal testuen edizioa
RICARDO GÓMEZ (UPV/EHU) L E T R E N F A K U LTAT E A 2015/12/04
Sarrera Hizkuntzalaria: “Nunca he ocultado que soy, en el fondo y hasta en la superficie, una especie de neogramático nacido con retraso” (FHV2, 460) Gaurko euskalkien konparaketa eta maileguen
azterketa ez nahikoa → testu zaharren lekukotasunak
euskal testuen edizioa
2
Sarrera Filologo bihurtua: testu zaharrak ezagutu eta
aztertu → euskararen historia → historiaurrearen berreraiketa “La idea de que la historia propiamente dicha de una lengua, de la vasca como de cualquier otra, sólo puede edificarse sólidamente sobre documentos fechados y localizados con la mayor precisión posible, no ofrece ninguna novedad. A lo sumo, acaso no esté difundida entre nosotros como fuera necesario (“Descubrimiento y redescubrimiento de textos antiguos vascos”, 1971; OC XI, 327)
euskal testuen edizioa
3
Bibliografia Bilbao, G., 2013, “Textos Arcaicos Vascos 50 urte geroago”, in R. Gómez et al. (arg.), Koldo Mitxelena Katedraren III. Biltzarra, Gasteiz: UPV/EHU, 717-728. Bilbao, G. & R. Gómez, 2014, “Textos antiguos vascos en Internet”, Janus, Anexo 1, 111-121. . Urgell, B., 1987, “Mitxelena eta euskal testu zaharrak”, Egan 3, 133-139. Urgell, B., 2013, “Euskal Filologia: zer (ez) dakigu 25 urte beranduago?”, in R. Gómez et al. (arg.), Koldo Mitxelena Katedraren III. Biltzarra, Gasteiz: UPV/EHU, 533-570. euskal testuen edizioa
4
Mitxelenaren ediziogintza zenbakitan urtea
art.
gaiak
urtea
art.
gaiak
1953
3 RS, Oih
1965
5 RS, Gç, ES, Aizp
1954
5 RS, Andr, Ax, VJ
1966
5 baladak, Mad, Lar
1955-57
5 Etx, Bet, PAb, Lard
1967-68
5 Oih, Milia, Etx
1958
4 PNTxikia, dotr.galdua(k), XIX.eko gutuna
1971
1 Oih
1959
6 PNTxikia, ArrErr, Land, Lar
1974
1 Ax
1978
6 Leiz, Bar, ort., PAb, Izt
1960
4 Etx, Andr, Mogel
1979
5 ArrErr, Etx, RS, Bar
1961
4 IacobGeb, “adarrak”, GavS, hiztgg.
1981
2 fJZ, Etx
1962
3 Leiz, msOch, Bilintx
1982
2 Mb, ZarDot
1963
6 Vulc, Ax, Egiat, Añ, It, VMg
1983
3 Mb+Lar, Gamiz
1984-86
3 BBizk, RG, Lelo
†1989
2 Ub, It
1964
7 RS, Ax, gut, Kard
euskal testuen edizioa
Landucciren hiztegia (1958) 1958: K. Mitxelena & M. Agud (arg.), Nicolao Landucci. Dictionarium Linguae Cantabricae (1562), (ASJUren gehigarriak, 3), Donostia: Gipuzkoako Foru Aldundia. 1998: H. Knörr & K. Zuazo (arg.), Arabako euskararen lekukoak: ikerketak eta testuak - El euskara alavés: estudios y textos, Gasteiz: Eusko Legebiltzarra. 2011: OC XII, 199-378.
euskal testuen edizioa
6
Landucciren hiztegia (1958) Mitxelenaren sarrera: Landucci: hainbatek aipatua, ordu arte argitaragabea (garbizalekeriagatik, Lar →). hiru esku hegoaldeko euskalkia Edizioa egiteko eskuizkribuaren argazkiak erabili: “Trasladamos aquí su detallada descripción del ms. que no hemos examinado directamente” (OC XII, 208) “Las anotaciones, aunque hay cuentas tachadas, se leen bien en general, incluso en las fotografías” (OC XII, 209) Edizio ia paleografikoa. B eta C eskuak markatu. euskal testuen edizioa
7
Landucciren hiztegia (1958) Mitxelenaz geroztik: Gallina 1959: eredua Nebrixaren Vocabulario españollatino (c. 1495) Urgell 2008: Berriemaileen gaitasuna eta ereduaren eragina Mitxelena eta Aguden edizioaren akatsak
Urgell 2013, 2015: Landucciren hiru hiztegien ordena
VRL → GI → GF → GE
Urgell: edizio berria prestatzen
euskal testuen edizioa
8
Textos arcaicos vascos (1964) 1964: L. Michelena, Textos Arcaicos Vascos, Madril: Minotauro. 1990: [ConTAVekin batera.] (ASJUren gehigarriak, 11), Donostia: Gipuzkoako Foru Aldundia & UPV/EHU. 2011: OC XII, 1-197.
euskal testuen edizioa
9
Textos arcaicos vascos (1964)
Testuek berezko garrantzia dute: “La idea que inspira estas páginas es que una muestra de lengua de una época determinada vale como tal, sin necesidad de apoyos externos, independientemente de que posea otros valores o de que carezca de ellos en absoluto. Y esas muestras, naturalmente, son tanto más valiosas cuanto más escasas” (TAV, 5)
euskal testuen edizioa
10
Textos arcaicos vascos (1964) Kronologia: 1700 arte (akit., EA) Testu motak: testu idatzi, labur eta osoak (hitz eta
perpaus solteak barne) Makroegitura: “Irakurleari”, laburdurak eta
bibliografia; 1. akitaniera, 2. Erdi Aroa, 3. XVI-XVII. mendeetako testuak; glosarioa. Mikroegitura: aurkezpena (iturriak, bibl.),
testuaren edizioa (ia paleografikoa), [irakurketa arazoak, hutsak, aldaerak], iruzkin linguistikoa euskal testuen edizioa
11
Textos arcaicos vascos (1964) Irizpide filologiko sendoen arabera editatuak: “[L]iburuaren garrantzirik handiena erizpideetan, oinarrietan datza; hots, liburu hau da euskalaritzan testukritika lehendabizikoz aldarrikatzen eta gauzatzen duena eta horrelatsu jokatu beharra dute nahita nahitez – besterik frogatzen ez den bitartean, behintzat– ondoren etorri ziren lanak, datozenak eta datozkeenek ere” (Urgell 1987: 138)
euskal testuen edizioa
12
Textos arcaicos vascos (1964) Testu-kritikaren metodo orokorrak erabili behar:
“Naturalmente, no todo el mundo tiene afición por estos temas ni obligación de dedicarse a ellos. Pero el que los aborda sí tiene el deber de conducirse como filólogo, puesto que se trata de tareas filológicas. Lo mismo da que se trate del cantar de Pedro de Avendaño o de las endechas por la muerte de Martín Báñez que de fragmentos de Heráclito o de Menandro: los problemas para fijar e interpretar los textos son en el fondo los mismos y los mismos tendrán que ser en esencia los métodos para plantearlos y resolverlos” (“Judíos de Guevara y vascos de Oñate”, 1961; OC XI, 57) euskal testuen edizioa
13
Textos arcaicos vascos (1964) Jatorrizko iturrietara jo beharra aldarrikatu:
“comprobar la lectura por inspección directa, comprobación más necesaria en nuestro caso en que las erratas de imprenta se suman a los errores del lector y del copista” (“Judíos de Guevara y vascos de Oñate”, 1961; OC XI 55) Hala ere, TAVen maiz aurreko edizioetan oinarritu:
“una muestra, casi siempre de segunda mano” (TAV, 5)
euskal testuen edizioa
14
Textos arcaicos vascos (1964) Akatsak: Milia Lasturkoa: 32 Arren diguela gure andrea
Zannettoren Kredoa: TAV, 162: “publicada en Roma, B. Zannetto, 1614” Vinson 1898, 731: “Rome, B. Zannetto, 1614” Symbolum: “Romæ, Apud Bartholomæum Zannettum. 1614”
euskal testuen edizioa
15
Textos arcaicos vascos (1964)
Mitxelenaren bidetik. 1983: Sarasolaren ConTAV TAVen makroegiturari jarraitu (4-5 atalak) eta mikroegitura bera erabili. Tamaina bertsua 1964-1980 artean aurkitu testuetarako.
euskal testuen edizioa
16
Testurik gabeko ediziogintza K. Mitxelena, 1978, “Xocudi y otros en Barrutia. Miscelánea filológica vasca (II)”, FLV 30, 398-406. Berrargti. in OC, XI, 411-422.
Guerra (1896) xocudi beatu
euskal testuen edizioa
Mitxelena (1978) xoıııdi → xouidi ucatu
Barrutiaren esk.
17
2. Mitxelenaren ondoren
1. Gogoeta metodologikoak 2. Faksimileen aroa 3. Paperezko edizioak 4. Edizio digitalak 5. Egitasmoak
euskal testuen edizioa
18
2.1 Gogoeta metodologikoak J.A. Lakarra, 1989, “Testukritikaz: I. Stemmarantz”, in J.A. Lakarra (arg.), Hiztegiak eta testuak, Donostia: UPV/EHU, 101-139. B. Urgell, 2013, “Euskal Filologia: zer (ez) dakigu 25 urte beranduago?”, in R. Gómez et al. (arg.), Koldo Mitxelena Katedraren III. Biltzarra, Gasteiz: UPV/EHU, 533-570.
Lakarra (1989) ← Blecua (1983) Urgell (2013):
1991-2011 bitarteko 8 edizio aztertu
Ediziogintzaren prozesua nola egin duten, urratsez urrats
Euskal Filologiaren aurrerapenen birpasa zehatza
euskal testuen edizioa
19
2.2 Faksimileen aroa
euskal testuen edizioa
20
2.3 Paperezko edizioak: Ulibarri (2010) K. Ulibarri, 2009, ”Viva Jesus dotrinaren azterketa bibliografia materialaren arabera”, ASJU 43:1/2, 861-872. _, 2010, “Viva Jesus dotrina: edizioa eta azterketa”, ASJU 44:2, 41-154.
Lehen edizio kritikoa, jatorriko inprimatua erabiliz Bibliografia materiala baliatu:
Elementu grafikoen azterketa: VJ eta Bet inprenta beretik Inprimategiak testuaren grafian duen garrantzia Testuaren datazioa
euskal testuen edizioa
21
2.3 Paperezko edizioak: Urgell (2015) B. Urgell, 2015, Gero. Axular, Iruñea: Nafarroako Gobernua & Euskaltzaindia.
Euskal klasiko nagusiaren lehen edizio kritikoa Abiapuntua Villasanteren edizioa (1976) Irakurketarako testua + zorroztasun filologikoa
Testu fidagarria, zuzendua Ohar azalgarriak: V + M + Uenak Testu-oharrak: ap. positiboa
euskal testuen edizioa
22
2.4 Edizio digitalak: Klasikoen gordailua Klasikoen Gordailua, Zarautz, Susa, 2013,
Euskal testuen corpus handiena sarean (1936 arte) Gehienak “bigarren eskukoak” Loturak, PDF, faksimileak… Bilatzailea: Euskal Klasikoen Corpusa (1975 arte) Arazoak:
transkripzio soilak; ez sarrerarik ez oharrik gehienetan, grafia (erdi)automatikoki gaurkotua ezin bilatu corpus osoan
euskal testuen edizioa
23
2.4 G. Bilbao, R. Gómez, J.A. Lakarra, J. Manterola, C. Mounole & B. Urgell, 2010 [c. 1602], Lazarraga eskuizkribua: edizioa eta azterketa, Gasteiz: UPV/EHU. .
Testu bakar baten edizio filologikoa, sarean eta
work in progress bezala argitaratzeko pentsatua Sarrera, gramatika, hiztegia, bibliografia Edizio kritikoa, grafia modernizatua, itzulpena eta faksimilea Online, PDF eta laster paperean euskal testuen edizioa
24
2.5 Egitasmoak: Krestomatia M. Padilla, K. Ulibarri & B. Urgell [prestatzen], Krestomatia. Euskara Arkaikoa eta Zaharra ezagutzeko 50 testu.
Euskara Arkaikoa eta Zaharra (1745 arte) Testu hautatuak: genero, maila eta euskalkiak Ikasleentzat pentsatua; ikertzaileentzat ere
baliagarria Mikroegitura: sarrera, bibliografia, testua, oharrak
euskal testuen edizioa
25
2.5 Egitasmoak: ETZBB R. Gómez, B. Ariztimuño, G. Bilbao, I. Camino, D. Krajewska, J.A. Lakarra, J. Manterola, C. Mounole, U. Reguero & E. Zuloaga [prestatzen], Euskal Testu Zaharren Bilduma Berria. .
Helburua: TAV berritu eta osatzea 1745 arteko euskal testu zahar labur guztiak Edizioa eta iruzkina: sarean eta paperean Talde-lana Mikroegitura: sarrera, testua, ohar paleogr., ohar
azalgarriak, iruzkina, bibliografia; testu modernizatua itzulpenak, faksimilea Webgunean: aurkibideak, bilatzailea euskal testuen edizioa
26
3. Aurrera begira
Bidean dauden edizioak amaitzea Irizpide filologiko sendoetan oinarritzea Edizio digitalak → XML/TEI markatzea Disziplinarteko taldeak
euskal testuen edizioa
27
XML/TEI markatzea
euskal testuen edizioa
28
eskerrik asko!!
[email protected]
