La cerámica de la Edad del Bronce del yacimiento de San Adrian

Share Embed


Descripción

san adrian-febrero:Maquetación 1

5/2/16

14:46

Página 1

san adrian-febrero:Maquetación 1

5/2/16

14:46

Página 2

SAN ADRIAN-LIZARRATE Argitalpenaren Zuzendaria: Juantxo Agirre-Mauleon Edukiaren koordinazioa: Eider Conde, Aranzadiko Komunikazio Saila Testuak: Esteban Álvarez-Fernández, Arantza Aranburu, Pablo Areso, Angel Armendariz, Martín Arriolabengoa, Pedro Castaños, Jone Castaños, Manu Ceberio, Miriam Cubas, Miren del Val, Francisco Etxeberria, Joseba Garmendia, Lourdes Herrasti, Maria José Iriarte-Chiapusso, Eneko Iriarte, Alfredo Moraza, Jexux Tapia, Ana Uriz eta Lydia Zapata. Maketazioak: Tamtam S.L. Azalaren argazkia: Kutxateka / Fondo Alday. Imprimaketa: Gráficas Lizarra, S.L. Itzulpenak: Saretik

ARANZADI zientzia elkartea Aranzadi Bilduma 02 ISBN 978-84-944251-3-4 ISSN 2255-0437 D.L. SS 134-2016

Zorroagagaina 11 20014 Donostia - San Sebastián Tel.: 943 466142 • Fax: 943 455811 e-mail: [email protected] www.aranzadi-zientziak.org

san adrian-febrero:Maquetación 1

5/2/16

14:46

Página 3

San Adrian-Lizarrate

Gipuzkoako Historiaren igarobidea La Historia de Gipuzkoa a través del túnel de San Adrian

San Adrian - Lizarrate 2016

san adrian-febrero:Maquetación 1

AURKIBIDEA

5/2/16

14:46

Página 4

orr.

1. AURKEZPENA ................................................................................................................................................................6 2. AIZKORRI: Geologia, flora eta fauna ............................................................................................................................9 2.1 Geografia fisikoa. Haitzuloa eta haren jatorri karstikoa ........................................................................................10 2.2 Flora eta fauna San Adrianen ............................................................................................................................21 3. AURREKARI ZIENTIFIKOAK ........................................................................................................................................25 4. PALEOLITOA. Lehen aztarnak ....................................................................................................................................47 4.1 San Adrian: okupazioa 1000 metroko garaieran, glaziazioaren amaierako testuinguruan ....................................48 5. BRONTZE AROA. Nekazariak eta abeltzainak ............................................................................................................51 5.1 San Adrian: Brontze Aroan mendi inguruetan zeuden populazioen adibide bat ....................................................52 5.2 Natura-ingurunea Brontze Aroan........................................................................................................................55 5.3 San Adrian aztarnategiko Brontze Aroko zeramika ..............................................................................................57 5.4 Brontze Aroko harrizko eta hezurrezko tresnak San Adrianen ..............................................................................63 5.5 Gizon-emakumeak eta umeak Aizkorriko mendilerroan. San Adriango leizean aurkitutako giza hondakinak ........70 5.6 San Adriango faunaren ekarpen arkeologikoak ..................................................................................................74 6. ERDI AROA ..................................................................................................................................................................79 6.1 San Adrian Historian sartzen da: Gaztelua ..........................................................................................................80 7. ARO MODERNOA ETA XIX MENDEA ..........................................................................................................................93 7.1 Galtzada Aro Modernoan....................................................................................................................................94 8. BIDE ABANDONATUA ..............................................................................................................................................107 9. SAN ADRIANEN EGINDAKO LANA ARGAZKIETAN....................................................................................................119 10. BIBLIOGRAFIA ..........................................................................................................................................................131

san adrian-febrero:Maquetación 1

ÍNDICE

5/2/16

14:46

Página 5

pag.

1. PRESENTACIÓN..............................................................................................................................................................6 2. AIZKORRI: Geología, flora y fauna ....................................................................................................................................9 2.1 Geografía física. La cueva y su origen kárstico....................................................................................................10 2.2 Flora y fauna en San Adrian ..............................................................................................................................21 3. ANTECEDENTES CIENTÍFICOS....................................................................................................................................25 4. PALEOLÍTICO. Primeros vestigios ..............................................................................................................................47 4.1 San Adrian: una ocupación a 1000 metros de altitud en el contexto de la última glaciación ................................48 5. EDAD DEL BRONCE. Agricultores y ganaderos ........................................................................................................51 5.1 San Adrian: un ejemplo de las poblaciones en zonas de montaña durante la Edad del Bronce ............................52 5.2 El medio natural en la Edad del Bronce ..............................................................................................................55 5.3 La cerámica de la Edad del Bronce del yacimiento de San Adrian ......................................................................57 5.4 El utillaje en piedra y en hueso de la Edad del Bronce en San Adrian ..................................................................63 5.5 Hombres, mujeres y niños en la sierra de Aizkorri. Los restos humanos localizados en la cueva de San Adrian ....70 5.6 Aportaciones arqueológicas de la fauna de San Adrian ......................................................................................74 6. EDAD MEDIA ..............................................................................................................................................................79 6.1 San Adrian entra en la Historia: el castillo ..........................................................................................................80 7. EDAD MODERNA Y SIGLO XIX....................................................................................................................................93 7.1 La calzada en la Edad Moderna y hasta 1820 ....................................................................................................94 8. EL ABANDONO DEL CAMINO ..................................................................................................................................107 9. EL TRABAJO REALIZADO EN SAN ADRIAN EN FOTOS............................................................................................119 10. BIBLIOGRAFÍA ..........................................................................................................................................................131

san adrian-febrero:Maquetación 1

5/2/16

14:46

Página 57

5. BRONTZE AROA. NEKAZARIAK ETA ABELTZAINAK / EDAD DEL BRONCE. AGRICULTORES Y GANADEROS

5.3. San Adrian aztarnategiko Brontze Aroko zeramika La cerámica de la Edad del Bronce del yacimiento de San Adrian Zeramika, hainbat ezaugarrigatik, dokumentu historiko bikaintzat har daiteke. Asmatu zenetik, ia mundu osoan erabili eta erabiltzen da. Fantasiarako tartea uzten duen materiala da: erraz moldatzen denez, askotariko formak, tratamenduak eta dekorazioak egiteko aukera ematen du, giza talde bakoitzaren gustuen eta beharren arabera. Horrez gain, material hauskorra den arren, zatiak milaka urtez kontserba daitezke. Bestalde, hauskortasun hori bera abantaila bat da arkeologoentzako; izan ere, erabilerak iraupen mugatua du eta behin eta berriro jarri behar dira berriak. Horren ondorioz, aldi laburrak igaro ahala, aldaketa asko izaten ditu itxuran. Hori guztia kontuan hartuta, kronologiak eraikitzeko eta “kultura-eremuak” bereizteko erabili izan dute ikertzaileek zeramika. Gaur egun, ikusmolde berriei eta azterlanerako teknika modernoak aplikatzeari (pasta zeramikoen analisi mineralogikoa eta ontzien barruan egon daitezkeen hondakinen analisia) esker, arkeologoak harago joan ahal izan dira eta gertuagotik beha ditzakete zeramika egindako gizarte haiek, hala, haien eguneroko bizimoduari, elikadurari, ekonomiari, salerosketari edo ikusmolde erlijioso eta sinbolikoei buruzko alderdi garrantzitsuak ulertzeko. Zeramika erabiltzeak, harriz, egurrez, larruz, hezurrez edo adarrez eginiko objektuekin ez bezala, naturan lehendik ez zegoen elementu artifizial bat eskuratzea dakar. Gizateriaren historiako lehen produktu artifiziala da, beraz, eta hura azaldu eta handik milurteko batzuk geroago, teknologia metalurgikotik eratorritako produktuak ere azaldu ziren. Historiaurreko edo garai historikoko bizileku askotan ohikoa izaten den bezala, San Adriango aztarnategian ere, zeramika da aurkitutako industria-multzorik ugariena. 1.500 zati berreskuratu dira, hainbat morfologiatako dozenaka ontzirenak (oso zatituta eta sakabanatuta zeudenez, ezin izan da zenbat diren zehaztu). Zeramikaren presentzia hori interpretatzeko esan daiteke teknologia hark toki hartan bizi izandako gizarteetan zuen garrantziaren isla dela. Zatirik gehienak Brontze Aroko okupazioari dagozkio (gutxi gorabehera, K. a. 1800-1600). ZERAMIKA-TEKNOLOGIA Zeramikazko ontziak hainbat lanez osatutako lanketa-prozesu baten (manufaktura-sekuentzia) emaitza dira. Lan horien artean daude, hurrenkera honetan, lehengaiak eskuratzea (buztina eta koipegabetzaileak), orea prestatzea, forma ematea, akabera, apaintzea eta, azkenik, erreketa. Lehen urratsa lehengaiak eskuratzea da, buztina eta koipegabetzaileak, horiekin orea prestatzeko. Koipegabetzaileak partikula txiki inorga-

M. CUBAS, A. ARMENDARIZ

La cerámica presenta diversas características que la convierten en un excelente documento histórico. Desde su invención, se ha utilizado –y se utiliza- casi universalmente. Es un material que se presta a la fantasía: la facilidad de su modelado permite crear infinitas formas, tratamientos y decoraciones, que varían según los gustos y necesidades de los diferentes grupos humanos. Además, aunque se trata de un material frágil, sus fragmentos pueden conservarse a lo largo de miles de años. Por otra parte, esa misma fragilidad se convierte en una ventaja para los arqueólogos, dado que su uso tiene un periodo limitado y ha de reponerse continuamente, lo que suele implicar sucesivas modificaciones en su aspecto en el transcurso de periodos de tiempo relativamente cortos. Por todo ello, la cerámica ha sido tradicionalmente utilizada por los investigadores para construir cronologías y diferenciar “áreas culturales”. Actualmente, nuevas concepciones y la aplicación de modernas técnicas de estudio (como el análisis mineralógico de las pastas cerámicas o el análisis de posibles residuos en el interior de los recipientes) permite a los arqueólogos ir más allá y acercarse de un modo más íntimo a las sociedades que la elaboraron, para comprender aspectos importantes sobre su vida cotidiana, su alimentación, su economía, su comercio o sus concepciones religiosas y simbólicas. La aparición de la cerámica implica, a diferencia de los objetos elaborados en piedra, madera, piel, hueso o asta (que suponen meras transformaciones formales de esas materias primas), la obtención de un elemento artificial que previamente no existía en la Naturaleza. Se trata, por tanto, del primer producto verdaderamente artificial de la historia de la Humanidad, al que, unos milenios más tarde, se añadirán los procedentes de la tecnología metalúrgica. Como suele ser frecuente en muchos lugares de habitación de época prehistórica o histórica, la cerámica es el conjunto industrial más abundante en el yacimiento de San Adrian, donde se han recuperado unos 1500 fragmentos, correspondientes a varias decenas de vasijas (dada su gran fragmentación y dispersión, no es posible determinar su número) de variada morfología. Esto puede interpretarse como un reflejo de la importancia de esta tecnología en el seno de las sociedades que habitaron el emplazamiento. El mayor número de fragmentos corresponde a la ocupación de la Edad del Bronce (datada, aproximadamente, hacia 1800-1600 cal BC).

57

san adrian-febrero:Maquetación 1

5/2/16

14:46

Página 58

SAN ADRIAN-LIZARRATE

Gipuzkoako historiaren igarobidea

nikoak edo organikoak dira (harkaitz edo mineral birrinduak, txamota –zeramika birrindua–, hezurra, maskorrak, landare-izpiak...) eta buztinari gehitzen zaizkio kohesioa errazteko. San Adrianen, oraingoz, kaltzita eta txamota izan dira gehien identifikatutako koipegabetzaileak. Historiaurreko lehenagoko beste garai batzuetan bezala, Brontze Aroko zeramika-teknologian eskuzko manufaktura soila erabiltzen zuten. Seguru asko, buztin-biribilkiak bata bestearen gainean jarri eta, ondoren, berdindu egiten zituzten ontziari itxura homogeneoa eman arte. Gainera, gainazalean, hainbat tratamendu funtzional ere egiten zizkieten; hala nola leuntzea, arraspatzea edo distiraraztea. Eskuzko lan haren emaitza dira simetrikoak ez diren ontziak eta batetik bestera alde handia dago hormen lodieran eta diametroan. Antzinako garai haietan, oraindik eltzegileen tornurik ez zenean, pentsa daiteke etxe giroan egiten zituztela zeramikak. Asko aldatu ziren gauzak handik mende batzuetara, K. a. I. milurtekoaren bigarren erdian (Burdin Aroa jada aurreratua zenean), Europako mendebalde osoan eltzegileen tornuak hedatu zirenean, hauek ontzi-ekoizpena handitzea erraztu baitzuten baina aldi berean lantegiak eta eltzegileak espezializaziorantz bultzatu zituzten.

58

Gure lurraldean, Brontze Aroari dagokionez, zeramikazko ontziak erretzeko egiturarik ezta antzeko aztarnarik ez da aurkitu. Egitura haiek sutondo irekiak, lurrazalean edo lurrean zulatutako kubetak, eta, jakina, morfologia xumeko labeak izango ziren. Erabilitako erretze motaren araberakoak dira ontzien askotariko koloreztatzeak horrek eragiten baitu oxigeno kantitate handiagoa edo txikiagoa izatea. San Adrianen, aldakortasun handia dago alde horretatik, eta horrek erreketa-prozesuan nolabaiteko kontrol falta zegoela adierazten du. MORFOLOGIA, DEKORAZIOA ETA ERABILERA Zeramikazko ontzien forma eta dekorazioa funtsezko alderdiak dira ontziak ezaugarritzeko. Oro har, zaila da San Adrianen dokumentatutako ontziek zer forma duten antzematea, oso zatituta baitaude. Zatiak zeramikazko ontziaren zer zatirenak diren (ertza, gorputza edo sabela, oinarria, heldulekuak...) kontuan hartuta sailkatzen dira. Horietatik abiatuta ontziaren morfologiaren eta tamainaren inguruko kalkulua egiten da. Batzuetan, ontzi berari dagozkion zati isolatuak berriro muntatu ahal izaten dira eta, horrela, ontzien forma osorik edo neurri batean behintzat ikusi ahal izaten da. Lan horri esker, forma eta tamaina askotako zeramika-lanak ikusi ditugu aztarnategi honetako Brontze Aroko zeramiketan. Morfologiari dagokionez, forma oboideak, karinatuak eta globulu-formakoak identifikatu ziren. Gehienak, ontzi irekiak dira, ertz zuzen edo etzanak dituzte eta oinarria laua. Heltzeko elementu bakanen artean, erroak eta mihiak daude, baina baita zinta-heldulekuak ere.

LA TECNOLOGÍA CERÁMICA Los recipientes cerámicos son el resultado de un proceso de elaboración (secuencia de manufactura) que requiere una serie de operaciones que incluyen, por este orden, la obtención de las materias primas (arcilla y desgrasantes), la preparación de la pasta, el modelado, el acabado (con la decoración, en su caso) y, finalmente, la cocción. El primer paso es la obtención de la materia prima -la arcilla y los desgrasantes-, para proceder a la preparación de la pasta. Los desgrasantes son pequeñas partículas de naturaleza inorgánica u orgánica (rocas o minerales triturados, chamota -cerámica triturada-, hueso, conchas, briznas vegetales…), que se añaden a la arcilla para facilitar su cohesión. En el caso de San Adrian se han identificado, hasta el momento, la calcita y la chamota como desgrasantes más habituales. Como en otras épocas anteriores de la Prehistoria, la tecnología cerámica de la Edad del Bronce se caracteriza por una sencilla manufactura a mano, seguramente realizada mediante la superposición de rollos de arcilla que posteriormente se regularizan hasta proporcionar al recipiente un aspecto relativamente homogéneo. Además, sus superficies pueden ser objeto de diferentes tratamientos de carácter funcional, como el alisado, el raspado o el bruñido (lustre). La elaboración a mano da lugar a vasijas poco simétricas, relativamente variables en lo referente a los grosores de sus paredes o a sus diámetros. En estas épocas antiguas, cuando todavía no se conoce el torno de alfarero, cabe suponer que las cerámicas se elaboraban en el ámbito doméstico. Las cosas cambiarán notablemente siglos después, durante la segunda mitad del I milenio a.C. (ya avanzada la Edad del Hierro), con la generalización en todo el Occidente europeo del torno de alfarero, que facilita una producción en masa y requiere de talleres y artesanos especializados. Para estos momentos de la Edad del Bronce no se han documentado en la región indicios arqueológicos de estructuras de combustión destinadas a la cocción de recipientes cerámicos. Dichas estructuras debieron consistir en hogares o fuegos abiertos, en superficie o en cubetas excavadas en el suelo, y, por supuesto, también en hornos de morfologías simples. Las diversas coloraciones de las vasijas dependen, precisamente, del tipo de cocción empleado, que determina un mayor o menor aporte de oxígeno. En el caso de San Adrian, se observa una notable variabilidad en este aspecto, que denota cierta falta de control o despreocupación sobre el proceso de cocción.

san adrian-febrero:Maquetación 1

5/2/16

14:46

Página 59

5. BRONTZE AROA. NEKAZARIAK ETA ABELTZAINAK / EDAD DEL BRONCE. AGRICULTORES Y GANADEROS

59

✍ A. Armendariz 7 L.C. Teira.

52. irudia. Goiko zatia guztia berreraiki den tamaina handiko ontzia. Digitazioz egindako kordoi bat ikus daiteke eta hortik bertikalean jeisten diren beste kordoi batzuk daude. Figura 52. Recipiente de gran tamaño, cuya parte superior ha podido ser completamente reconstruida. Presenta un cordón con digitaciones paralelo al borde del que arrancan otros cordones verticales semejantes.

san adrian-febrero:Maquetación 1

5/2/16

14:46

Página 60

SAN ADRIAN-LIZARRATE

Gipuzkoako historiaren igarobidea

Oro har, dekoratu gabe daude ontziak. Hala ere, dekoratuta daudenetan, hainbat motatako teknika eta motiboak ikus daitezke. Kordoi erantsizko dekorazioak eta batez ere, hatz-dekorazioak eta azazkalen inprimatzeak dituztenak dira nagusi. Ontzi handi bat nabarmentzen da besteen artetik, goiko aldea erabat berreraiki ahal izan baita nahiz eta zati askotan zatituta bazegoen ere. Hatzez dekoratutako kordoi bat du, ertzaren ondoan horizontalki itsatsia dagoena, eta handik antzeko beste kordoi bertikal batzuk abiatzen dira ontziaren beheko alderantz.

MORFOLOGÍA, DECORACIÓN Y USO La forma y decoración de los recipientes cerámicos son dos aspectos fundamentales para su caracterización. En general, es difícil reconocer la forma de los recipientes documentados en San Adrian, ya que se encuentran muy fragmentados. Los fragmentos se clasifican en función de la parte del recipiente cerámico que representan (borde, cuerpo o galbo, base, asas…). A partir de ellos se realiza una estimación de la morfología y tamaño del recipiente al que representan. En ocasiones es posible remontar diferentes fragmentos aislados correspondientes a una misma vasija, lo que permite reconocer la forma completa o parcial de los vasos. Gracias a esta labor se ha reconocido una gran variedad de formas y tamaños en la cerámica de la Edad del Bronce de este yacimiento. En cuanto a la morfología, se identifican formas ovoideas, carenadas y globulares. Mayoritariamente, se trata de recipientes abiertos con bordes rectos o ligeramente exvasados y bases planas. Entre los escasos elementos de prensión existen mamelones y lengüetas, pero también asas de cinta. Generalmente, las vasijas se encuentran sin decorar. No obstante, aquellas que sí lo están muestran una cierta variedad en técnicas y motivos. Predominan las decoraciones a base de cordones aplicados lisos o, con más frecuencia, con impresiones de dedos (digitaciones) y uñas (ungulaciones). Destaca un gran recipiente, cuya parte superior ha podido ser completamente reconstruida a partir de numerosos fragmentos, que presenta un cordón con digitaciones paralelo al borde del que arrancan otros cordones verticales semejantes.

60

En ocasiones, las digitaciones o las ungulaciones se localizan en el propio borde (figura 51.1). A veces estos motivos decorativos se combinan con la aplicación de una capa de arcilla que da un aspecto rugoso al resto del vaso. La decoración impresa aparece también en otros casos distribuida en general sobre la superficie de la vasija. Por ejemplo, es el caso de un fragmento decorado con ungulaciones y de otros dos con círculos producto de la impresión de una matriz circular hueca (¿Caña? ¿Hueso de ave?).

53. irudia. Digitazioz dekoratutako kordoia eta itsura zimurra ematen dion buztinezko geruza duen aurtza oboidea. Figura 53. Orza ovoide con una decoración formada por un cordón con digitaciones que se combina con la aplicación de una capa de arcilla que da un aspecto rugoso al resto del vaso.

✍ A. Armendariz 7 L.C. Teira.

Una decena de fragmentos, correspondientes a otras tantas vasijas, presenta una decoración impresa que se conoce con el nombre de “cordada” por imitar la impronta de un cordel en líneas paralelas dispuestas vertical u horizontalmente (figuras 51.2 y 52). La técnica de decoración incisa se encuentra muy escasamente representada, con motivos geométricos a base de líneas paralelas (fi-

san adrian-febrero:Maquetación 1

5/2/16

14:46

Página 61

5. BRONTZE AROA. NEKAZARIAK ETA ABELTZAINAK / EDAD DEL BRONCE. AGRICULTORES Y GANADEROS

Batzuetan, hatz edo azazkal bidez eginiko dekorazioak ertzean eginak egoten dira (51.1 irudia). Dekorazio-motibo horiek buztin-geruza bat aplikatzearekin konbinatzen dira batzuetan. Geruza horrek, itxura zimurtsua ematen dio ontziari. Dekorazio inprimatua beste kasu batzuetan ere azaltzen da, ontziaren azaleran banatuta. Esaterako, azazkal bidezko dekorazioak dituen zati bat eta beste bi, matrize zirkular huts bat (hezurra? hegaztihezurra?) inprimatuta eginikoak. Hamar zatik, beste hainbeste ontziri dagozkienak, lerro paralelo bertikaletan edo horizontaletan dekorazio “kordatuta” dute, hau da, lokarri batek buztin freskoaren gainean utziko lukeen inpresioa imitatzen duena (51.2 eta 52 irudiak). Ildaxkaz dekoratzeko teknika oso gutxi ikus daiteke (51.3 irudia). Motibo geometrikoren bat azaldu da, lerro paraleloen bidez egina. Haietako bat nabarmentzen da, lerroekin ertzaren paraleloan doan sigi-saga egiten duena. Ildaxkak dituzten zeramiken artean, bada azala orraztuta egiten den dekorazio mota bat eta baditu horrelako hainbat ale. Oro har, ontzien tamainak eta morfologiak bi talde handitan sailka daitezke. Batetik, ontzi batzuk bolumen handikoak dira, seguru asko hainbat elikagai gordetzeko erabiliko zituztenak. Badirudi erabilera horrekin lotuta daudela partzialki berreraiki ahal izan diren bi ontziak, dekoratuak

gura 51.3). Destaca uno de ellos en el que dichas líneas componen un zig-zag que discurre paralelo al borde. Dentro de las cerámicas incisas, se incluye un tipo de decoración obtenido mediante el peinado de la superficie, del que contamos con algunos ejemplares. De manera general, los tamaños y morfologías de los recipientes pueden clasificarse en dos grandes grupos. Por una parte, se encuentran presentes algunas vasijas muy voluminosas que presumiblemente se utilizaron para el almacenaje de diferentes productos alimenticios. Posiblemente con este uso se relacionan las dos vasijas que han podido ser parcialmente reconstruidas, ambas decoradas, y numerosos fragmentos de paredes gruesas que podrían corresponder a recipientes de dimensiones similares (figuras 50 y 53). Por otra parte, existen numerosos fragmentos que corresponden a recipientes de mediano y pequeño tamaño, de paredes finas y acabados generalmente más cuidados, que parecen relacionarse con las actividades cotidianas del cocinado de alimentos. En definitiva, las cerámicas documentadas en la fase de ocupación de la Edad del Bronce de la cueva de San Adrian comparten numerosos rasgos con otras de semejante cronología (Bronce Antiguo-Medio) procedentes de amplias regiones vecinas. Así ocurre, por ejemplo, con la importancia de las formas carenadas, la pre7 L.C. Teira.

54. irudia.Dekorazio "kordatua" duten zeramika zatiak. Figura 54. Fragmentos cerámicos con decoración “cordada” e incisa.

61

san adrian-febrero:Maquetación 1

5/2/16

14:46

Página 62

SAN ADRIAN-LIZARRATE

Gipuzkoako historiaren igarobidea

biak. Horiez gain, horma lodiko zati asko daude eta baliteke horiek ere antzeko neurriko ontzienak izatea (50 eta 53 irudiak). Bestetik, horma mehe eta akabera zainduagoko ontzi ertain eta txikiei dagozkien zati asko daude eta badirudi elikagaiak prestatzeko eguneroko lanei lotuta egon daitezkeela.

62

Azken finean, San Adriango leizeko Brontze Aroko okupazio-fasean dokumentatu ditugun zeramiken bereizgarriek aldi hartarako (Antzinako Brontzea-Brontze Ertaina) inguru zabal batean ezagutzen direnekin antza handia dute. Hala gertatzen da, adibidez, forma karinatuekin, kordoiez eta buztin plastikoz apaindutako gurinontziekin, azalera leunduekin, heltzeko elementu motekin eta hainbat elementu apaingarrirekin; adibidez, kordoi dekoratuen, ildaxka geometrikoen eta dekorazio kordatuen ugaritasuna. Azken horiek, teknika bereziz eginak daudelako, interes berezia dute. Paralelo asko dituzte Pirinioen iparraldean (Gardes 1993; Roussot-Larroque 1993), baina baita hego Euskal Herrian ere; batez ere San Adrian inguruan. Aipatu beharrekoa da Haltzerrekako (Idiazabal) aire zabaleko kokalekua (Mujika et al. 2009). Duela gutxi eginikoak dira hango indusketak eta aipatutako mota horretako dekorazioa duten zeramikak azaldu dira; baita San Adriangoek bezalako motibo apaingarriak dituzten beste batzuk ere. Bestalde, dekorazio kordatu berdinak azaldu dira gertu dauden Napalatzako (Idiazabal) eta Otsaarteko (Altzaniako Partzuergoa) trikuharrietan aurkitutako zeramiketan (Mujika eta Edeso 2011).

sencia de orzas decoradas con cordones y barro plástico, las superficies bruñidas, la tipología de los elementos de prensión y ciertos elementos decorativos, como la abundancia de cordones con impresiones, motivos geométricos incisos y decoraciones cordadas. Estas últimas, por su peculiar técnica, adquieren especial interés. Cuentan con numerosos paralelos en el Bronce del norte de los Pirineos, si bien es cierto que se trata de cerámicas de morfología y motivos decorativos propios más bien de aquella región (Gardes 1993; Roussot-Larroque 1993). En realidad, los mejores paralelos de las decoraciones cordadas de San Adrian se localizan dentro del País Vasco peninsular, y sobre todo, precisamente, en el entorno de este yacimiento. Importa destacar, especialmente, el asentamiento al aire libre de Haltzerreka (Idiazabal), recientemente excavado, donde se han localizado cerámicas con este tipo de decoración, acompañadas por otras que presentan motivos decorativos también semejantes a los representados en los ejemplares de San Adrian (como las líneas incisas en zig-zag), fechadas en momentos sólo poco más antiguos, a fines del III milenio cal BC (Mujika et al. 2009). Por otra parte, las mismas decoraciones cordadas se encuentran igualmente en cerámicas procedentes de los cercanos dólmenes de Napalatza (Idiazabal) y Otsaarte (Parzonería de Altzania) (Mujika y Edeso 2011).

55. irudia. Dekoratutak dauden zeramika zatiak. 1. Kordoi erantsiez egindako dekorazioa, digitazio eta atzamarkekin. 2. Dekorazio kordatua. 3. Ildaxkaz egindako dekorazioa. 4. Inprimatutako dekorazioa. Figura 55. Fragmentos cerámicos decorados. 1. Decoración de cordones adheridos con digitaciones y ungulaciones. 2. Decoración cordada. 3. Decoración incisa. 4. Decoración impresa. ✍ A. Armendariz.

Lihat lebih banyak...

Comentarios

Copyright © 2017 DATOSPDF Inc.