Imagen y Poder en el Itinerario de Egeria

October 11, 2017 | Autor: J. González Marrero | Categoría: Women's Studies, Medieval History, Medieval Women, Historia De Las Mujeres
Share Embed


Descripción

! !

Edita! !

Instituto(Universitario(de(Estudios(de(las(Mujeres((IUEM)(( Universidad(de(La(Laguna! ! Coordinadoras:! ! Dolores'Serrano'Niza' ' Esther'Torrado'Martín'Palomino' ' María'Aránzazu'Robles'Santana! ! ! isbn: 978-84-697-0584-1!

1!|!!

!

!

!

INDICE! ! PARTE!I:!INTERSECCIONALIDADES!Y!GÉNERO! Poscolonialismo,!interseccionalidad!y!trasnacionalismo! ! CONTRIBUCIÓN!AL!ESTUDIO!DEL!EMPODERAMIENTO!DE!LA!MUJER! AFRICANA!A!TRAVÉS!DE!SU!VOZ!LITERARIA!! Alba%Rodríguez%García%% 14% ! ESCALANDO!LA!MONTAÑA!DE!LOS!FEMINISMOS:!RETOS!PARA!EL!TEJIDO! DE!ALIANZAS!FEMINISTAS!TRANSNACIONALES! Itziar%Gandarias%Goikoetxea%% 24% ! HACIA!UN!FEMINISMO!TRANSNACIONAL:!REPRESENTACIONES!DEL! TÉRMINO!“FEMINISMO”!EN!EL!CONTEXTO!DEL!SURESTE!ASIÁTICO! Mª%Concepción%Brito%Vera%% 31% ! ESCRITORAS!INDIAS!EN!CANADÁ:! !LA!VIDA!DESDE!UN!PRISMA!CALEIDOSCÓPICO! Mª%Luz%González%Rodríguez% 39% ! Alteridad,!migraciones!e!interculturalidad! ! LAS!MUJERES!EXTRANJERAS!IRREGULARES:!CATEGORÍA!BAJO!SOSPECHA! EN!LOS!JUICIOS!POR!VIOLENCIA!DE!GÉNERO! Alejandra%Germán%Doldán%% 48% María%Isabel%Menéndez%Menéndez!! ! EUROPA,!CIUDADANÍA!Y!MUJERES!INMIGRANTES!/!EUROPE,!CITIZENSHIP! AND!IMMIGRANT!WOMEN!/!DERROTEROS!DE!LA!TEORÍA!FEMINISTA! CONTEMPORÁNEA:!LA!INTERSECCIÓN!DE!LAS!OPRESIONES!EN!LOS! TIEMPOS!DE!LA!GLOBALIZACIÓN!! !!!!!!!!Ana%Isabel%Dapena%Sieiro!! 59! ! EL!ROSTRO!Y!LA!ESCRITURA.!ALGUNAS!CONFLUENCIAS!ENTRE!HÉLÈNE! CIXOUS!Y!ENMANUEL!LEVINAS.! Anisa%Azaovagh%de%la%Rosa% 67% ! !VIOLENCIAS!ESTRUCTURALES!Y!DE!GÉNERO.!! LAS!INTERSECCIONALIDADES!INVISIBLES!EN!EL!ESTUDIO!DE!LAS! MIGRACIONES! Esther%Torrado%MartínRPalomino%% 73% 2!|!!

!

! Justicia!,!formas!de!empoderamiento!y!género! ! EL!EMPODERAMIENTO!DE!LAS!MUJERES!EN!LA!SOCIEDAD!GLOBAL! LA!EXPANSIÓN!DE!LOS!DERECHOS!HUMANOS!DE!LAS!MUJERES!Y!SU! PARTICIPACIÓN!EN!LAS!PROTESTAS!SOCIALES!DE!2011!COMO!NUEVO! OBJETOIMUNDO!SOCIAL! Capitolina%Díaz%Martínez%% 82% Lydia%González%Orta%% ! SOBRE!MARCOS!POLÍTICOS!Y!ESCALAS!DE!JUSTICIA.!! UNA!LECTURA!CRÍTICA!SOBRE!LA!POLÍTICA!DEL!“ENMARQUE”!DE!NANCY! FRASER! %Martha%Palacio%Avendaño%% 92% ! EL!FEMINISMO!LIBERTARIO:! HISTORIA!Y!EXPERIENCIAS!DENTRO!DEL!MOVIMIENTO!ANARQUISTA! ESPAÑOL.! Yanira%Hermida%Martín%% 106% ! Cuerpos,!leyes!y!biopoder! ! ¿PROTEGER!O!SÓLO!REPRODUCIR!LA!VIDA!HUMANA?!! UN!EXAMEN!DEL!BIODERECHO!INTERNACIONAL!! DESDE!LA!ÓPTICA!DE!LAS!MUJERES! Juana%María%González%Moreno% ! INTERSECCIONALIDAD,!INTERDEPENDENCIA!Y!ÉTICA!DE!LA! RESPONSABILIDAD! !Mónica%Cano%Abadía%% ! ALGUNAS!APORTACIONES!SOBRE!LA!REPERCUSIÓN!SOCIAL!DE!LA! VIOLENCIA!SOBRE!LAS!MUJERES! Olegaria%Cuesta%Ojeda%%

117%

125%

134%

! Feminismo,!igualdad!y!políticas!sexuales! ! !NOTAS!PARA!EL!DEBATE!SOBRE!LA!PROSTITUCIÓN! Ana%De%Miguel%Álvarez%% ! ! ! ! 3!|!!

!

143%

EL!CONTRATO!SEXUAL,!25!AÑOS!DESPUÉS.! LA!ACTUALIDAD!DE!UN!CLÁSICO!Y!SU!POTENCIA!FRENTE!A!UN!PRESENTE! COMPLEJO! Anabella%Di%tullio%Arias%% 151% ! EN!TORNO!A!LA!GENEALOGÍA!DE!LA!LUCHA!FEMINISTA!CONTRA!LA! PROSTITUCIÓN! Eva%Palomo%Cermeño% 160% % PATRIARCADO,!DESIGUALDAD,!PROSTITUCIÓN! Mª%Dolores%Delgado%Rodríguez%% 169% ! ! SEGUNDA!REPÚBLICA:!UN!NUEVO!MODO!DE!HACER!FRENTE!A!LA! PROSTITUCIÓN! !Mercedes%Rivas%Arjona%% 178% ! Violencia!de!género! ! CARACTERÍSTICAS!DE!LOS!HOMBRES!QUE!MALTRATAN!A!SUS!PAREJAS! Demelza%Fortes%Marichal% 199% ! EL!TRATAMIENTO!DE!LA!VIOLENCIA!DE!GÉNERO!EN!EL!CONTENIDO!DE! LOS!ESTATUTOS!DE!AUTONOMÍA! Kahale%Carrillo,%Djamil%Tony%% 207% ! BRASIL!EN!LA!LUCHA!CONTRA!LA!VIOLENCIA!HACIA!LAS!MUJERES:!UN! REPASO!DE!LA!LEGISLACIÓN!DE!LOS!ÚLTIMOS!DIEZ!AÑOS! Eneida%Lima%de%Almeida% 216% ! RELACIONANDO!LA!VIOLENCIA!CONTRA!LAS!MUJERES!Y!LOS!MEDIOS!DE! COMUNICACIÓN! Emma%Renata%Rodríguez%Barreto% 224% ! EL!“AMOR!CAUTIVO”!COMO!UNO!DE!LOS!EVENTOS!DESENCADENANTES! DE!VIOLENCIA!CONTRA!LAS!MUJERES!SEGÚN!EL!MODELOS!PIRAMIDAL! Esperanza%Bosch%Fiol%% 238% Victoria%Aurora%Ferrer%Pérez% ! RE!(CONSTRUYENDO)!VULNERABILIDADES:!LAS!MUJERES!VICTIMAS!DE! VIOLENCIA!MACHISTA!EXTRANJERAS.! Esther%Torrado%MartínRPalomino% 248% Raquel%González%Rodríguez%% 4!|!!

!

! VIOLENCIA!SEXUAL! Lorena%Medina%Rodríguez%% 255% ! ! INFLUENCIA!DE!LA!ACUSACIÓN!EN!LAS!DECISIONES!JUDICIALES!! Pedro%Blanco%Hernández%% 267% Lissett%González%Burgos%% ! LOS!PROGRAMAS!DE!INTERVENCIÓN!PARA!MALTRATADORES!EN!CASOS! DE!VIOLENCIA!DE!GÉNERO:!ANÁLISIS!DE!SITUACIÓN!EN!ESPAÑA! Victoria%Aurora%%Ferrer%Pérez% 280% Esperanza%Bosch%Fiol%% Capilla%Navarro%Guzmán% Virginia%Ferreiro%Basurto% ! PARTE!II:!ARTE,!LITERATURA,!SOCIEDAD!Y!GÉNERO! ! Cuestiones!emergentes!en!las!nuevas!agendas!de!investigación! ! ARTE!POSTPORNOGRÁFICO:!CUERPOS,!OBJETOS!SEXUALES!Y! ESTRATEGIAS!DEL!DESEO.! Carmen%Marina%Barreto%Vargas% 292% ! REPRESENTANDO!LA!ORIENTACIÓN!SEXUAL!EN!LA!VERSIÓN!ORIGINAL!Y! DOBLADA!DE!LAS!SITCOMS!NORTEAMERICANAS! Idaira%Galván%Guanche%% 305% ! INTEGRACIÓN!FUNCIONAL!DE!RAZÓN!Y!DESEO!EN!EL!PRAGMATISMO!DE! JOHN!DEWEY!Y!SUS!CONSECUENCIAS!PARA!EL!FEMINISMO! Marta%Vaamonde%Gamo% 315% ! CUERPOS!Y!OTRAS!METÁFORAS:!TERESA!DE!LA!PARRA!Y!SUSAN!SONTAG! Nieves%María%Concepción%Lorenzo% 323% ! SUBJETIVIDAD!FEMENINA!CORPOREIZADA!EN!LA!PELÍCULA!AUF!DER! ANDEREN!SEITE!(FATIH!AKIN,!2007)! Noemí%López%Álvarez% 331% ! ! Representaciones!del!género!en!la!literatura! !

5!|!!

!

«NO!QUIERO!MARIDO,!NO»:!MUJERES!SIN!HOMBRES!(DE!MELIBEA!A!LA! SERRANA!GILA)! Carlos%Brito%Díaz% 341% ! MUJER!Y!EROTISMO!EN!LA!LITERATURA,!REIVINDICACIÓN!DE!LA!LIBERTAD! Ernesto%Rodríguez%Abad% 349% ! CREACIÓN!Y!REFLEXIÓN:!UN!CONTRASTE!DE!LA!MUJER!AFRICANA!CON!LA! OCCIDENTAL!A!TRAVÉS!DE!LA!CREACIÓN!LITERARIA!DE!CECILIA! DOMÍNGUEZ!EN!LOS!NIÑOS!DE!LA!LATA!DE!TOMATE.! Ernesto%Gil%López%% 357% ! ERGA!GYNAIKEîA!VERSUS!STRATEÍA.!LA!POSICIÓN!DE!HERÓDOTO!ANTE! LA!MILITARIZACIÓN!FEMENINA! Guillermina%González%Almenara% 362% ! IMAGEN!Y!PODER!FEMENINO!EN!EL!ITINERARIO!DE!EGERIA! José%Antonio%González%Marrero% 370% Carolina%Real%Torres% ! LA!SITUACIÓN!DE!LA!MUJER!EN!LAS!RELACIONES!AMOROSAS!EN!LA! NOVELA!DE!CANARIAS!(FIN!DE!SIGLOXIX)! Juan%José%Delgado%% 379% ! EL!PAPEL!DE!LA!MUJER!EN!LOS!CÓDICES!MEDIEVALES! María%del%Socorro%Pérez%Romero% 387% ! Lenguaje,!sociedad!y!género! ! FARMACOLOGÍA!FEMENINA!EN!LA!ANTIGUA!ROMA:!UNA!MEDICINA! ALTERNATIVA! Carolina%Real%Torres%% 396% ! NUEVAS!APROXIMACIONES!A!LA!TRAYECTORIA!PROFESIONAL.!RELATOS! DE!GÉNERO!DESDE!ENTORNOS!Y!POSICIONES!EMINENTEMENTE! MASCULINAS! Clara%Selva%Olid% 411% Anna%Vitores%González% ! APORTACIONES!DE!LA!TEORÍA!QUEER!AL!ESTUDIO!DE!LAS!RELACIONES! DE!PARENTESCO! Gloria%Álvarez%Bernardo%% 416% ! 6!|!!

!

UNA!LECTURA!QUEER!DE!LA!PRIMERA!MODERNIDAD:!APLICACIÓN!DEL! CONCEPTO!DE!PORNOTOPÍA!AL!DISCURSO!DE!LA!CONQUISTA!DE! CANARIAS.!! José%Antonio%Ramos%Arteaga%% 422% ! ! ¿CONDICIONA!EL!GÉNERO!LA!SELECCIÓN!DE!LAS!FORMAS!DE! TRATAMIENTO?! Juana%Rodríguez%Mendoza%% 428% ! EL!TRABAJO!FEMENINO!EN!EL!ÁMBITO!RURAL!DEL!SUR!DE!TENERIFE:!EL! CASO!DE!LAS!!JORNALERAS!DE!LA!ZAFRA!DE!ARONA.! María%Mercedes%Chinea%Oliva% 436% ! DESIGUALDADES!ENTRE!MUJERES!Y!HOMBRES!EN!LA!AGRICULTURA:! TITULARIDAD!!Y!PRODUCCIÓN.! Rosa%María%Henríquez%Rodríguez% 454% Ana%Sicilia%de%Ganzo% ! ESTILO!DE!APEGO,!SATISFACCIÓN!CON!LA!PAREJA!Y!BIENESTAR!EN! FUNCIÓN!DEL!GÉNERO! Rosario%J.Marrero%Quevedo% 467% Pedro%Blanco%Hernández%% ! Construcción!de!redes!y!cooperación!en!igualdad!! ! MARCO!ESTRATÉGICO!DE!ACTUACIONES!EN!POLÍTICAS!DE!IGUALDAD!DE! GÉNERO!“TENERIFE!VIOLETA”!2012I2017! Ana%Peña%Méndez% 481% Mónica%Dios%Rodríguez%% Belén%Gil%%Luesma%% ! REDES!Y!ESTRUCTURAS!ORGANIZATIVAS!PARA!LA!PROMOCIÓN!DE!LA! IGUALDAD!DE!GÉNERO!EN!LAS!UNIVERSIDADES!EUROPEAS,!AMERICANAS! Y!AFRICANAS! Lydia%C.González,%Orta% 492% Ana%Puy%Rodríguez% Sara%García%Cuesta%% ! ! PARTE!III:!CIENCIA,!TECNOLOGÍA!Y!GÉNERO! ! Políticas!de!la!ciencia! 7!|!!

!

! ¿CUÁNTO!DE!COMPROMISO?!¿CUÁNTO!DE!IGUALDAD?!UN!ANÁLISIS! INTERDISCIPLINAR!SOBRE!LAS!MUJERES!UNIVERSITARIAS!DURANTE!EL! FRANQUISMO!Y!SU!INFLUENCIA!EN!LA!DEMOCRACIA! Ángel%Rodríguez%Gallardo%% 507% María%Victoria%Martins%Rodríguez%% ! ! ¿TIENEN!GÉNERO!LAS!TRAYECTORIAS!EDUCATIVAS!Y!PROFESIONALES?! DIFICULTADES!Y!RETOS!EN!EL!ESTUDIO!DE!TRAYECTORIAS!! Anna%Vitores%González%% 516% Clara%Selva%Olid% ! PIEDAD!DE!LA!CIERVA!(1913I2007),!PIONERA!EN!LA!INVESTIGACIÓN! CIENTÍFICA! Inmaculada%Alva%Rodríguez%% 522% ! MIGUEL!ROMERAINAVARRO!Y!LA!CAPACIDAD!INTELECTUAL!DE!LA!MUJER.! UNA!REFUTACIÓN!A!LA!CIENCIA!ANDROCÉNTRICA!A!PRINCIPIOS!DEL! SIGLO!XX! Jesús%Espinosa%Gutiérrez%% 531% ! IMPLICACIONES!ENTRE!CIENCIA!Y!POLÍTICA.!ACERCA!DE!LA!INFERIORIDAD! FEMENINA! Mª%José%Tacoronte%Domínguez%% 539% ! LAS!EPISTEMOLOGÍAS!FEMINISTAS!COMO!EPISTEMOLOGÍAS!POLÍTICAS:! ¿DÓNDE!SITUAMOS!LAS!EPISTEMOLOGÍAS!DE!LA!AUSENCIA!(O! SUBALTERNAS)?! Pamela%Caruncho%Franco%% 546% ! EPISTEMOLOGÍA!DE!LOS!CONOCIMIENTOS!SITUADOS:!CREACIÓN!DE! CONOCIMIENTO!COLECTIVO!COMO!TRANSFORMACIÓN!SOCIOIPERSONAL! Y!POLÍTICA! Pilar%Domínguez%Castillo%% 552% Amparo%Bonilla%Campos%% ! QUEER!TOPICS!IN!THE!DEBATES!ABOUT!SCIENTIFIC!KNOWLEDGE:!GENDER! PERFORMATIVITY!AND!–PERFORMANCE! Victoria%Mateos%de%Manuel%% 564! ! MUJERES!Y!PEDAGOGÍA!ACADÉMICA!EN!LA!POSGUERRA!! Yasmina%Álvarez%González%% 574% 8!|!!

!

! Tecnologías!e!innovación! ! AUTECNOMÍA:!EL!PAPEL!DE!LAS!TECNOLOGÍAS!! EN!EL!AVANCE!EN!AUTONOMÍA! Ana%Rodríguez%Ruano%% 584% ! MUJERES!E!INFORMÁTICA:!DESMONTANDO!LA!“CAÑERÍA!QUE!GOTEA”! COMO!DISPOSITIVO!DE!INVESTIGACIÓN!! Anna%Vitores%González%% 594% ! GÉNERO!EN!LA!SOCIEDAD!DE!LA!INFORMACIÓN:!! EL!CASO!DE!FACEBOOK!! Beatriz%RevellesRBenavente%% 601% ! REIVINDICACIONES!EN!LA!PRODUCCIÓN!CULTURAL!DE!LAS!MUJERES! EGIPCIAS.!BLOGS!Y!GRAFFITI.! Elia%Romo%Terol%% 609% ! LA!BRECHA!DIGITAL!DE!GÉNERO!EN!EL!ACCESO!A!INTERNET:!RESULTADOS! DE!ESPAÑA!EN!EL!CONTEXTO!EUROPEO! José%Luis%Martínez%Cantos%% 618% ! GÉNERO!Y!TIC!!DESDE!UNA!PERSPECTIVA!SOCIOLÓGICA! Leticia%Fajardo%Perera%% 635% ! MOVILIDAD!GEOGRÁFICA!EN!CIENCIA!Y!TECNOLOGÍA,!USO!DE!TICS!Y! CONCILIACIÓN!FAMILIAR.!UN!ESTUDIO!DE!CASO!EN!EL!INSTITUTO!DE! ASTROFÍSICA!DE!CANARIAS.! Nuria%Esther%Hernández%Hernández% 646% ! EL!PROYECTO!FIN!DE!CARRERA!EN!LA!ESCUELA!TÉCNICA!SUPERIOR!DE! INGENIERÍA!CIVIL!E!INDUSTRIAL!DE!LA!UNIVERSIDAD!DE!LA!LAGUNA.!UNA! PERSPECTIVA!DE!GÉNERO! Silvia%Alayón%Miranda%% 658% Eduardo%González%Díaz%% Evelio%José%González%González%% Belén%Melián%Batista%% Ernesto%Pereda%de%Pablo%% ! GÉNERO,!INNOVACIÓN!Y!DEMOCRACIA.LOS!PILARES!DE!LA!NUEVA! CIENCIA! Zenaida%Yanes%Abreu%% 674% 9!|!!

!

IMAGEN!Y!PODER!FEMENINO!EN!EL!ITINERARIO!DE!EGERIA! ! José!Antonio!González!Marrero! Carolina!Real!Torres! ! !

INTRODUCCIÓN.( De! manera! general,! debido! a! necesidades! académicas! o! a! la! comodidad,! usamos! una! concepción!simplista!y!desfigurada!de!los!últimos!siglos!del!Imperio!romano!que,!en!realidad,! esconde! una! naturaleza! polimórfica! para! cada! una! de! las! provincias! que! lo! componían.! Aunque! este! vasto! territorio! que! dominaban! los! romanos! ofrece! muchas! realidades! comunes,! en! el! intento! de! conseguir! una! visión! más! ajustada! de! sus! saberes! conviene! recordar!que!cada!región!compone!su!propio!contexto.!! Son!pocas!las!voces!femeninas!que!se!abrieron!camino!en!estos!lugares,!cuyos!actos!han! llegado! hasta! nuestros! días.! Y! ello! es! normal! en! sociedades! en! las! que! los! hombres! dominaban!las!letras,!la!religión,!la!política!y!el!pensamiento.!Estos!saberes!engloban!no!sólo! el! conocimiento! de! la! palabra! y! su! divulgación! intelectual,! sino! el! desarrollo! personal! e! individual! en! una! sociedad! en! la! que! la! preparación! y! el! talento! no! estaban! destinados! a! la! figura! femenina,! salvo! que! gozaran! de! cierto! estatus! económico.! Las! mujeres! que! podían! alcanzar!determinado!reconocimiento!a!su!actividad!en!estos!ámbitos!poseen!una!situación! social!relativamente!desahogada!porque!su!identidad!está!unida!a!una!familia.!Ello!nos!hace! pensar! que! por! imitación! al! varón! ciertas! mujeres! pudientes! ejercieron! un! fuerte! poder! emancipador! a! finales! del! Imperio! que! les! permitió! desempeñar! un! papel! dominante! sin! 1 prejuicios! de! otra! índole .! Como! señalan! CotterILynch! y! Herzog,! editores! del! Reading! Memory!and!Identity!in!the!Texts!of!Medieval!European!Holy!Women,!la!identidad!femenina!en! la! Edad! Media! procede! del! triángulo! memoria! –! imaginación! –! imitación,! enmarcado! retóricamente!en!la!producción!de!textos!y!representaciones!discursivas!que!ayudan!a!definir! 2 su! género .! Y! esto! es! precisamente! lo! que! debemos! destacar! de! nuestra! protagonista,! una! mujer! a! la! que! consideramos! de! una! clase! acomodada! capaz! de! acometer! sola! su! viaje! a!

(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( 1

!PASCUAL,!Carlos,!«La!dama!peregrina».!Arbor,!vol.!CLXXX,!núm!711I712!(marzoIabril! 2005),!pp.!451I464.! 2 !COTTERILYNCH,!Margaret!–!HERZOG,!Brad!(eds.),!Reading!Memory!and!Identity!in!the! Texts!of!Medieval!European!Holy!Women.!Nueva!York,!Palgrave!Macmillan,!2012.!

370!|!!

!

Tierra! Santa,! sin! duda! alguna! encabezando! la! corriente! de! peregrinas! hispanas! que! tanto! 3 critican!San!Jerónimo!y!San!Gregorio!de!Nisa .! No!obstante,!la!clave!para!comprender!la!importancia!que!Egeria!tiene!en!el!panorama! cultural!y!religioso!de!las!postrimerías!del!Imperio!romano!se!deduce!del!contexto!histórico! 4 en!el!que!vivió,!la!Galicia!del!siglo!IV ,!una!sociedad!predominantemente!masculina,!en!la!que! la!mujer!ocupaba!un!lugar!muy!secundario!y!vivía!confinada!en!un!ámbito!cerrado,!como!la! casa!o!el!monasterio!a!expensas!de!un!pater!familias!o!de!la!autoridad!eclesiástica!masculina! 5 correspondiente .!Esta!fuerte!estructura!patriarcal,!que!hunde!sus!raíces!en!el!pensamiento! 6 griego!clásico!y!en!la!práctica!social!de!la!antigua!Roma ,!se!hace!patente!en!la!división!social! aplicada! a! las! mujeres! (campesinas,! religiosas! y! nobles).! De! estos! tres! estamentos,! Egeria! debía!pertenecer!al!grupo!de!nobles!que!desempeñan!algún!tipo!de!papel!religioso!a!las!que,! en!palabras!de!Juan!Félix!Bellido,!“se!coloca!en!las!órdenes!y!en!los!roles!que!para!ellas!define! 7 la!institución!eclesiástica” .!! Contrariamente!a!estas!generalidades,!nuestra!protagonista,!Egeria,!rompe!esquemas!y! aporta! una! nueva! visión! de! la! historia! femenina,! que! viene! dada! por! el! espacio! propio! que! debía! tener! como! persona! y,! lo! que! es! más! relevante,! por! el! acceso! a! la! cultura.! En! esto!

(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( 3

!PASCUAL,!Carlos,!«art.!cit.»,!p.!455:!San!Jerónimo!dice!de!los!Santos!Lugares:!“...Y!es!tal! la!aglomeración!de!uno!y!otro!sexo!que,!lo!que!en!otro!sitio!pretendías!evitar,!no!era!sino! parte!de!todo!lo!que!aquí!tienes!que!aguantar”.!Por!su!parte,!San!Gregorio!de!Nisa!en!su! Epístola!Segunda!critica!a!las!mujeres!que!se!exponen!al!peligro:!“Puesto!que!en!aquellos! lugares!de!Oriente!las!posadas,!las!hospederías!y!las!ciudades!tienen!mucho!de!licencioso!y! de!indiferente!hacia!el!mal!¿cómo!se!puede!conseguir!que!a!quien!anda!entre!humos!no!se! le!irriten!los!ojos?”.!

4

!En!general,!la!bibliografía!actual!tiende!a!consensuar!Galicia!como!lugar!de!origen!y! partida!de!Egeria.!Vid.,!por!ejemplo,!ARCE,!Agustín,!Itinerario!de!la!Virgen!Egeria!(381I384).! Madrid,!Editorial!Católica,!1980,!pp.23I27;!ALMAZÁN,!Vicente,!«De!Santa!Silvia!a!Egeria:! en!busca!da!primeira!escritora!galega».!Grial,!94!(1986),!pp.399I410;!ARMADA!PITA,!XoséI Lois,!«El!culto!a!Santa!Eulalia!y!la!cristianización!de!Gallaecia:!Algunos!testimonios! arqueológicos».!Habis,!34!(2003),!pp.365I388!(p.!365);!BODELÓN,!Serafín,!«Nombres!para! la!historia!hispana!del!siglo!IV!d.C.».!Memorias!de!Historia!Antigua,!18!(1997),!pp.299I317!(p.! 310);!LINAGE!CONDE,!José!Antonio,!«El!monacato!femenino!entre!la!clausura!y!la! peregrinación:!en!torno!a!Egeria».!Studia!monastica,!34,!1!(1992),!pp.29I40!(pp.30I32).!

5

!BELLIDO,!Juan!Félix,!La!condición!femenina!en!la!Edad!Media.!Aproximación!a!la!mujer! medieval!y!a!las!escritoras!en!un!mundo!tradicionalmente!patriarcal.!Córdoba,!Ediciones!El! Almendro,!2010,!p.13;!WADE!LABARGE,!Margaret,!La!mujer!en!la!Edad!Media.!Madrid,! Nerea,!2003,!p.13.!

6

!Aristóteles!afirmaba!que!“el!varón!es!más!apto!para!la!dirección!que!la!hembra![...]!No!es! la!misma!templanza!la!de!la!mujer!que!la!del!hombre,!ni!la!misma!fortaleza,!como!creía! Sócrates,!sino!que!la!del!hombre!es!una!fortaleza!para!mandar;!la!de!la!mujer,!para!servir,!y! lo!mismo!las!demás!virtudes”.!Vid.!ARISTÓTELES,!Política.!edición!bilingüe!y!traducción!de! Julián!Marías!y!María!Araujo,!Madrid,!Centro!de!Estudios!Constitucionales,!1989,!pp.22I25.!

7

!Cf.!BELLIDO,!Juan!Félix,!«art.!cit.»,!p.16;!CASAGRANDE,!Carla,!“La!mujer!custodiada”,!en! KLAPISCHIZUBER,!Christiane!(dir.),!Historia!de!las!Mujeres:!La!Edad!Media,!T.!III,!Madrid,! Taurus,!2000,!p.113.!

371!|!!

!

Egeria!se!adelanta!a!su!tiempo!al!mostrar!un!bagaje!cultural!más!propio!de!un!hombre!que!de! una! mujer! y! una! libertad! de! acción! que,! sin! duda,! escandalizaría! a! cualquier! pensador! de! siglos!posteriores.!!

LA!OBRA!DE!EGERIA!ENTRE!LAS!PEREGRINATIONES! MEDIEVALES.( En! el! panorama! que! hemos! detallado! para! el! siglo! IV,! hay! que! señalar! también! el! comienzo! de! un! flujo! constante,! jamás! interrumpido,! de! mujeres! y! hombres! a! los! lugares! 8 santos!y!a!la!tumba!de!Cristo .!Son!peregrinationes!pro!amore!dei.!En!este!sentido,!cien!años! antes! de! la! desmembración! del! Imperio! romano! de! Occidente,! en! las! provincias,! concretamente!en!Hispania,!las!mujeres!de!clase!social!alta!debían!gozar!de!cierta!autonomía! que!les!permitiera!desplazarse!con!total!libertad!por!otros!puntos!del!territorio!romano.!No! en! vano,! como! ya! hemos! señalado,! San! Jerónimo! se! hace! eco! de! estas! hispanas! que! se! 9 desplazaban! a! los! lugares! santos .! Y! para! corroborar! este! germen! de! independencia! femenina,! que! para! nosotros! es! un! indicativo! claro! de! los! primeros! pasos! hacia! la! igualdad! que!se!verá!truncada!por!las!restricciones!religiosas!durante!la!Edad!Media,!disponemos!de! una!fuente!directa,!la!obra!de!Egeria.!! El!Itinerarium!ad!loca!sancta!es!un!texto!de!valor!único!en!la!literatura!hispana!escrita!por! mujeres.! Egeria! escribe! en! latín! con! un! estilo! llano! y! sencillo! dentro! de! un!sermo! cotidianus! deliberado,! puesto! que! la! erudición! clásica! pagana! estaba! mal! vista,! pero! su! ejemplo! nos! proporciona!la!imagen!del!acceso!de!la!mujer!a!la!cultura!y!constituye,!al!mismo!tiempo,!un! 10 ejemplo!aislado!y!singular!de!su!época .! En! varias! ocasiones,! la! narración! se! ha! definido! como! un! relato! turísticoIbíblico,! para! cuya! exposición! y! vivencias! la! autora! elige! la! epístola.! Aunque! su! carta! va! dirigida! a! unas! “dominae! uenerabiles! sorores”! (3.8! y! 20.5),! “dominae! animae! meae”! (19.9)! y! “domnae,!

(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( 8

!La!Iglesia!aprovechó!este!movimiento!popular!que!se!había!producido!de!manera! espontánea!con!fines!evangelizadores.!Vid.!GONZÁLEZ!LUIS,!José,!«Origen!y!espíritu!de! las!antiguas!peregrinaciones!ad!loca!sancta».!Fortunatae,!3!!(1992),!pp.265I285!(p.281).!

9

!PASCUAL,!Carlos,!«art.!cit.»,!p.!457!menciona!a!otras!mujeres!de!origen!hispano:!Melania,! quien!emprendió!su!viaje!entre!el!371!y!372!en!compañía!de!Rufino!de!Aquileya!y!Poemenia,! que!comenzó!su!recorrido!el!año!en!que!finaliza!Egeria!su!itinerario.! 10 !G.!F.!Gamurrini!descubrió!el!manuscrito!en!1884!en!la!biblioteca!de!la!Fraternita!dei!Laici! de!Arezzo!y!publicó!la!Editio!Princeps!en!1887.!Con!posterioridad!se!han!realizado!varias! ediciones.!Nuestras!citas!proceden!del!texto!latino!de!la!edición!de!HERAEUS,!Wilhelm! (1908),!Heidelberg,!C.!Winter,!«Silviae!vel!potius!Aetheriae!peregrinatio»,!!(22!de!agosto!de!2013).! La!traducción!castellana!procede!de!DOMÍNGUEZ!MERINO,!Manuel,!Biblioteca!Cívica! Digital,!Mérida!(2005),!Itinerario!o!Peregrinación!de!Egeria!(siglo!IV)!!(30!de!agosto!de!2013).!

372!|!!

!

11

lumen! meum”! (23.10),! que! habían! quedado! en! su! lugar! de! origen ,! con! total! probabilidad,! Egeria! la! escribía! para! darla! a! conocer! y! que! fuera! leída,! como! otros! itinerarios! de! peregrinación,! en! voz! alta,! puesto! que! su! función! era! incitar! al! creyente! a! emprender! su! 12 misma! peregrinación .! El! texto! que! conservamos! está! incompleto:! no! se! ha! preservado! la! primera!parte,!para!la!que!autores!como!E.!Popeanga!han!propuesto!una!reconstrucción!“de! 13 laboratorio”! a! través! del! Petri! Diaconi! liber! de! locis! sanctis .! En! ésta,! nuestra! aventurera! se! traslada!desde!la!Gallaecia!hasta!el!Monte!Sinaí.!El!arranque!de!la!segunda!fase!del!viaje!de! Egeria!a!su!llegada!al!Sinaí!es!el!que!ha!llegado!a!nosotros:!después!se!dirige!al!monte!Horeb! y,!a!continuación,!tras!atravesar!el!país!de!Gesen,!regresa!a!Jerusalén.!Luego!continúa!hasta! el! Monte! Nebó! y! Samaria:! “Pasado! un! tiempo! y! por! inspiración! divina! sentí! nuevamente! deseos!de!ir!a!Arabia,!esto!es,!al!monte!Nebó,!donde!Dios!mandó!subir!a!Moisés!diciéndole:! ‘Asciende!al!monte!Arabó,!monte!Nebó,!en!tierras!de!Moab,!frente!a!Jericó,!y!contempla!la! tierra!de!Canán,!que!yo!doy!en!posesión!a!los!hijos!de!Israel,!y!muere!en!ese!monte!a!dónde! 14 vas!a!subir’” .! Sin!embargo,!cuando!han!pasado!tres!años!desde!el!comienzo!de!su!viaje,!decide!que!es! hora!de!emprender!el!regreso!a!casa.!Según!los!estudiosos,!corría!el!año!384,!por!lo!que!las! 15 fechas! propuestas! para! la! redacción! del! Itinerarium! oscilan! entre! el! año! 381! y! el! 384 ,! momento!en!el!que!escribe!desde!Constantinopla:!! “Desde!aquí,!señoras!mías,!luz!de!mis!ojos,!mientras!que!escribía!para!vuestra!caridad,! (os! diré)! que! tenía! el! propósito! de! acercarme! a! Asia,! en! nombre! de! Cristo,! Dios! nuestro,! quiero! decir! a! Éfeso,! al! sepulcro! del! santo! y! beato! apóstol! Juan,! para! hacer! oración.! Si,! después! de! todo! esto,! sigo! viva,! si! logro! conocer! personalmente! algunos! lugares! más! y! si! Dios!se!digna!concedérmelo,!procuraré!contarlo!a!vuestra!caridad,!y!os!relataré!tanto!lo!que!

(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( 11

!LINAGE!CONDE,!José!Antonio,!«art.!cit.»,!p.33;!PASCUAL,!Carlos,!«art.!cit.»,!pp.451I452.! Pascual!establece!que!“el!hecho!de!que!Egeria!se!dirija!a!unas!dominae!et!sorores!ha!hecho! que!se!la!identificara!con!una!monja,!pero!que!desde!mucho!antes!de!que!naciera!Egeria,!la! expresión!soror,!empleada!coloquialmente,!tenía!una!mera!connotación!de!afecto,!ni! siquiera!necesariamente!de!parentesco.!Teniendo!en!cuenta!esto,!las!dominae!et!sorores! serían!unas!«respetables!amigas»!o,!incluso,!«queridas!amigas”!(p.!452).! !

12

!POPEANGA,!Eugenia,!«El!viaje!iniciático.!Las!peregrinaciones,!itinerarios,!guías!y! relatos».!Filología!románica,!Anejo!1!(1991),!pp.28I29.!

13

!POPEANGA,!Eugenia,!«art.!cit.»,!p.30.! !Itin.!10.!1I2:!“Item!transacto!aliquanto!tempore!et!iubente!Deo!fuit!denuo!uoluntas! accedendi!usque!ad!Arabiam,!id!est!ad!montem!Nabau,!in!eo!loco,!in!quo!iussit!Deus! ascendere!Moysen!dicens!ad!eum:!‘Ascende!in!montem!Arabot,!montem!Nabau,!qui!est!in! terra!Moab!contra!faciem!Iericho,!et!uide!terram!Chanaan,!quam!ego!do!filiis!Israhel!in! possessionem,!et!morere!in!monte!ipso,!in!quem!ascenderis’”.!

14

15

!LINAGE!CONDE,!José!Antonio,!«art.!cit.»,!p.30;!DEVOS,!Paul,!«La!date!du!voyage! d’Egérie».!Analecta!Bollandiana,!85!(1967),!pp.!165I194;!ibid.!pp.381I400!y!p.86!(1968),!pp.! 87I108.!

373!|!!

!

conserve! en! la! memoria,! como! lo! que! llevo! escrito.! Entretanto,! vosotras,! señoras,! luz! mía,! 16 procurad!acordaros!de!mí,!tanto!si!estoy!viva,!como!si!estoy!muerta” .! 17

Después! de! esto! se! pierde! su! rastro,! sin! que! tengamos! constancia! de! su! regreso .! Hay! que!tener!en!cuenta!que!la!peregrinación!medieval!es!un!tipo!de!viaje!hecho!por!la!devoción! religiosa! que! implica! una! serie! de! rituales,! entre! los! que! podemos! identificar! un! itinerario! concreto! hacia! un! espacio! sagrado! cumpliendo! siempre! las! etapas! fijadas! antes! de! 18 emprender!el!camino,!pero,!concluido!el!itinerario,!nada!asegura!la!vuelta .!Las!pretensiones! de! Egeria! están,! como! cualquier! otro! cristiano,! en! rezar! y! dar! gracias! a! Dios:! “causa! 19 orationis”;!“gratia!orationis”!o!“Deo!nostro!Iesu!gratias!agere”!Idice!ella ,!pero!también!ver!y! 20 tocar,!como!sucede!con!los!altares!o!templos .!Sus!razones!primeras!quedan!de!manifiesto!a! su!entrada!a!la!ciudad!de!Edesa:!“El!santo!obispo!de!aquella!ciudad!…!me!dijo:!‘Hija,!como! veo! que! por! amor! a! la! religión! te! has! tomado! tan! enorme! trabajo! de! venir! desde! los! más! lejanos! confines! hasta! estas! tierras,! te! digo! que,! si! a! bien! lo! tienes,! te! mostraremos! con! mucho! gusto! todos! estos! lugares! gratos! a! los! cristianos’.! Dando! gracias! a! Dios! en! primer! 21 lugar,!le!rogué!muy!encarecidamente!que!tuviera!a!bien!hacer!lo!que!me!decía” .!

LA!IMAGEN!DE!EGERIA!EN!EL!ITINERARIUM(AD(LOCA(SANCTA.! Hemos!planteado!ya!que!una!mujer!que!viaja!sola!y!sin!marido!en!el!siglo!IV,!aunque!sea! en!peregrinación!y!porque!siente!la!llamada!divina,!debe!ser!adinerada!y!tener!cierto!poder! ante!el!estamento!eclesiástico:!! Egeria! no! dice! su! edad,! aunque! sí! habla! de! la! de! otros,! como! del! obispo! de! Arabia,! de! quien!indica!que!es!de!“avanzada!edad”.!Ella,!en!cambio,!debe!ser!una!mujer!madura,!pero!no! muy! mayor,! de! unos! treinta! años,! de! lo! contrario! no! habría! sido! capaz! de! sobrellevar! la!

(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( 16

!Itin.!29.10:!“De!quo!loco,!domnae,!lumen!meum,!cum!haec!ad!uestram!affectionem! darem,!iam!propositi!erat!in!nomine!Christi!Dei!nostri!ad!Asiam!accedendi,!id!est!Efesum,! propter!martyrium!sancti!et!beati!apostoli!Iohannis!gratia!orationis.!Si!autem!et!post!hoc!in! corpore!fuero,!si!qua!praeterea!loca!cognoscere!potuero,!aut!ipsa!praesens,!si!Deus!fuerit! praestare!dignatus,!uestrae!affectioni!referam!aut!certe,!si!aliud!animo!sederit,!scriptis! nuntiabo.!Vos!tantum,!dominae,!lumen!meum,!memores!mei!esse!dignamini,!siue!in! corpore!siue!iam!extra!corpus!fuero”.! 17 !BRAVO!BOSCH,!María!José,!«La!importancia!de!Egeria!en!el!mundo!tardorromano»,!en! JAIME!DE!PABLOS,!María!Elena!(ed.)!Identidades!femeninas!en!un!mundo!plural,!Edición!en! CDIROM,!Sevilla,!Arcibel!Editores,!2009,!pp.85I86.! 18 !WHALEN,!Brett!Edward!(ed.),!Pilgrimage!in!the!Middle!Ages:!A!Reader.!Readings!in! Medieval!Civilizations!and!Cultures,!16.!Toronto:!University!of!Toronto!Press,!2011,!XI.! 19

!Itin.!13.1;!17.1;!23.3!y!23.9I10.!

20

!Vid.!GONZÁLEZ!LUIS,!José,!«art.!cit.»,!pp.281I282.! !Itin.!19.5:!“Et!quoniam!sanctus!episcopus!ipsius!ciuitatis…!ait!michi:!‘Quoniam!uideo!te,! filia,!gratia!religionis!tam!magnum!laborem!tibi!imposuisse,!ut!de!extremis!porro!terris! uenires!ad!haec!loca,!itaque!ergo,!si!libenter!habes,!quaecumque!loca!sunt!hic!grata!ad! uidendum!Christianis,!ostendimus!tibi’:!tunc!ergo!gratias!agens!Deo!primum!et!sic!ipsi! rogaui!plurimum,!ut!dignaretur!facere,!quod!dicebat”.!

21

374!|!!

!

dureza! del! trayecto,! de! la! que! ella! misma! habla! al! subir! al! Monte! Sinaí:! “…se! suben! con! infinitos!trabajos,!porque!no!vas!ascendiendo!lentamente!en!círculo,!o!sea,!en!caracol,!sino! todo! en! derecho! hacia! arriba,! como! por! una! pared! y! bajar! por! derecho! cada! uno! de! dichos! 22 montes,! hasta! llegar! a! la! raíz! del! que! está! en! medio,! que! es! propiamente! el! Sinaí” ! y! más! adelante!señala:!“Así!por!la!voluntad!de!Cristo!Dios!nuestro,!ayudada!por!las!oraciones!de!los! santos! que! nos! acompañaban! y! con! grandes! trabajos! me! fue! forzoso! subir! a! pie,! pues! ni! siquiera! podía! ir! en! silla.! Sin! embargo,! no! se! notaba! el! esfuerzo,! (en! este! sentido! se! superaban! las! dificultades,! viendo! cómo! con! la! ayuda! de! Dios! se! iban! cumpliendo! mis! 23 deseos)” .! Obviando! el! hecho! de! que! posiblemente! Egeria! viajase! en! nombre! de! una! comunidad! religiosa,!descubrimos!en!ella!un!carácter!devoto!que!se!manifiesta!en!la!lectura!de!pasajes! bíblicos!y!del!salmo!apropiado!para!cada!ocasión.!Suponemos,!por!tanto,!que!es!una!mujer! culta!que!leía!y!llevaba!consigo!una!Biblia,!lo!cual!significa!adelantarse!a!su!tiempo!al!menos! doscientos!años,!pues!hasta!el!siglo!VI!no!se!les!exige!a!las!monjas!saber!leer!y!escribir,!algo! que! no! era! requisito! para! el! común! de! las! mujeres! y! tan! sólo! sería! un! complemento! que! la! mejoraría!en!otros!objetivos.!Egeria!utiliza!siempre!la!primera!persona!en!sus!cartas:!decidí,! sentí! deseos,! expresiones! todas! que! nos! hablan! de! una! personalidad! fuerte,! un! espíritu! inquieto!y!ávido!de!conocimiento.!Y!es!que!sabemos!que!realiza!su!itinerario!pro!amore!dei,! como! cualquier! otra! persona! que! viaja,! pero! pasea,! observa,! reflexiona! y! se! interesa! por! pequeños! detalles! de! árboles,! huertos! o! construcciones.! De! este! modo,! en! numerosas! ocasiones!muestra!su!punto!de!vista.!Así,!dice:!“Entonces!yo,!como!soy!tan!curiosa,!comencé! preguntándole!qué!valle!era!aquel!en!que!el!santo!monje!se!había!construido!su!monasterio,! 24 porque! yo! pensaba! que! debería! haber! sido! por! alguna! razón! importante…” .! O,! en! otro! momento,!señala:!“Partiendo!de!aquí,!caminamos!por!los!territorios!de!Jesé,!siempre!entre! viñas,! que! producen! vino,! y! otras! que! dan! bálsamo,! y! entre! frutales! muy! bien! cuidados! y! muchos! huertos,! recorriendo! todo! el! camino! a! lo! largo! de! la! ribera! del! río! Nilo,! con! numerosas! fincas,! que! antiguamente! fueran! viviendas! rurales! de! los! hijos! de! Israel.! ¿Y! qué! 25 más?!Creo!no!haber!visto!jamás!en!ningún!lugar!tierra!como!la!de!Jesé” .!E,!incluso,!opina!

(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( 22

!Itin.!3.1:!“Qui!montes!cum!infinito!labore!ascenduntur,!quoniam!non!eos!subis!lente!et! lente!per!girum,!ut!dicimus!in!cocleas,!sed!totum!ad!directum!subis!ac!si!per!parietem!et!ad! directum!descendi!necesse!est!singulos!ipsos!montes,!donec!peruenias!ad!radicem! propriam!illius!mediani,!qui!est!specialis!Syna”.!

23

!Itin.3.2:!“Hac!sic!ergo!iubente!Christo!Deo!nostro!adiuta!orationibus!sanctorum,!qui! comitabantur,!et!sic!cum!grandi!labore,!quia!pedibus!me!ascendere!necesse!erat,!quia! prorsus!nec!in!sella!ascendi!poterat,!tamen!ipse!labor!non!sentiebatur,!(ex!ea!parte!autem! non!sentiebatur!labor,!quia!desiderium,!quod!habebam,!iubente!Deo!uidebam!compleri)”.! 24 !Itin.!16.3:!“Tunc!ego,!ut!sum!satis!curiosa,!requirere!coepi,!quae!esset!haec!uallis,!ubi! sanctus!monachus!nunc!monasterium!sibi!fecisset;!non!enim!putabam!hoc!sine!causa! esse”.!! 25

!Itin.!9.4:!“Proficiscentes!ergo!inde!totum!per!terram!Gessen!iter!fecimus!semper!inter! uineas,!quae!dant!uinum,!et!uineas,!quae!dant!balsamum,!et!inter!pomaria!et!agros! cultissimos!et!hortos!primos!iter!habuimus!totum!super!ripam!fluminis!Nili!inter!fundos!

375!|!!

!

sobre!la!arquitectura!de!los!santuarios:!“Situado!en!mitad!de!una!planicie!hay!un!montículo! mediano,!construido!a!manera!de!como!suelen!ser!las!tumbas,!pero!más!grande.!En!lo!alto! está!situada!la!iglesia!y!en!la!parte!más!baja,!rodeando!el!montículo,!se!pueden!distinguir!a!su! 26 alrededor! grandes! cimientos! antiguos.! Allí! habitan! algunas! pocas! personas” .! Y! “La! iglesia! 27 que!allí!hay!es!grande!y!bastante!hermosa!y!de!construcción!moderna” .!Y!llega!a!bromear! también!cuando!describe!el!momento!de!adoración!de!la!madera!de!la!santa!cruz:!“El!obispo,! sentado,!aprieta!bien!con!sus!manos!el!sagrado!madero,!mientras!que!los!diáconos!situados! alrededor!lo!vigilan.!Y!lo!custodian!así!porque!cuentan!que,!en!cierta!ocasión,!hubo!alguien! que!hincó!los!dientes!y!arrancó!una!astilla!de!la!santa!reliquia.!Por!eso!ahora!están!atentos!los! 28 diáconos,!no!sea!que!alguno!al!pasar!se!atreva!a!hacer!lo!mismo” .! Por! otro! lado,! el! poder,! tal! como! puede! aplicarse! a! Egeria,! es! un! concepto! más! amplio! que!el!que,!de!manera!cotidiana,!se!refiere!al!campo!político,!aunque!éste!sea!determinante!a! 29 la!hora!de!concebirlo!o!ejercerlo :!nuestra!peregrina!dispone!de!una!situación!acomodada,! cuyos!recursos!y!privilegios!se!ponen!de!manifiesto!cuando!ha!de!ser!recibida!por!obispos!y! clérigos:!! “Alcanzamos! la! montaña! el! sábado! por! la! tarde! y,! llegando! a! ciertos! monasterios,! nos! recibieron! con! bastante! humanidad! los! monjes! que! allí! habitan,! ofreciéndonos! todos! sus! servicios.! Pues! también! hay! allí! presbítero! y! permanecimos! aquella! noche;! desde! allí,! temprano,! al! amanecer! del! domingo,! empezamos! a! subir! con! el! propio! presbítero! y! los! 30 monjes! que! con! él! moran! cada! una! de! las! montañas…” ;! “nos! retuvo! allí! un! par! de! días! el!

((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( frequentissimos,!quae!fuerant!quondam!uillae!filiorum!Israhel.!Et!quid!plura?!pulchriorem! territorium!puto!me!nusquam!uidisse!quam!est!terra!Iessen”.! !Itin.!13.3:!“Nam!in!ea!ualle!uicus!erat!grandis,!qui!appellatur!nunc!Sedima.!In!eo!ergo!uico,! qui!est!in!media!planitie!positus,!in!medio!loco!est!monticulus!non!satis!grandis,!sed!factus! sicut!solent!esse!tumbae,!sed!grandes:!ibi!ergo!in!summo!ecclesia!est!et!deorsum!per!girum! ipsius!colliculi!parent!fundamenta!grandia!antiqua,!nunc!autem!in!ipso!uico!turbae! aliquantae!commanent”.!

26

27

!Itin.!19.3:!“Ecclesia!autem,!ibi!que!est,!ingens!et!ualde!pulchra!et!noua!dispositione...”.! !Itin.!37.2:!“Cum!ergo!positum!fuerit!in!mensa,!episcopus!sedens!de!manibus!suis! summitates!de!ligno!sancto!premet,!diacones!autem,!qui!in!giro!stant,!custodent.!Hoc! autem!propterea!sic!custoditur,!quia!consuetudo!est,!ut!unus!et!unus!omnis!populus! ueniens,!tam!fideles!quam!cathecumini,!acclinant!se!ad!mensam!osculentur!sanctum! lignum!et!pertranseant.!Et!quoniam!nescio!quando!dicitur!quidam!fixisse!morsum!et!furasse! de!sancto!ligno,!ideo!nunc!a!diaconibus,!qui!in!giro!stant,!sic!custoditur,!ne!qui!ueniens! audeat!denuo!sic!facere”.!La!traducción!de!este!texto!puede!verse!en!PASCUAL,!Carlos,! «art.!cit.»,!p.460.!

28

29

!NEVADO!BUENO,!Teresa,!“Mujeres!sabias!en!poder!y!toma!de!decisiones”,!en!PINYANA! GARÍ,!Carme!y!SERRANO!MAGDALENO,!Pau!(eds.),!Mujeres!sabias:!entre!la!teoría!y!la! práctica,!Castellón!de!la!Plana,!Publicacions!de!la!Universitat!Jaume!I.!Servei!de! Comunicació!i!Publicacions,!2004,!pp.80I84.! 30 !Itin.!3.1:!“Nos!ergo!sabbato!sera!ingressi!sumus!montem,!et!peruenientes!ad!monasteria! quaedam!susceperunt!nos!ibi!satis!humane!monachi,!qui!ibi!commorabantur,!praebentes! nobis!omnem!humanitatem;!nam!et!ecclesia!ibi!est!cum!presbytero.!Ibi!ergo!mansimus!in!

376!|!!

!

santo! obispo,! un! hombre! de! Dios! verdadero! santo,! ya! bastante! conocido! mío! desde! que! 31 estuve!en!la!Tebaida” .!! O!cuando!se!le!concede!escolta!en!los!lugares!peligrosos:!“Habíamos!despedido!ya!a!los! soldados,!que!como!escolta!nos!habían!proporcionado,!según!la!disciplina!romana,!mientras! estuvimos! por! sitios! conflictivos.! En! vista! de! que! existía! una! vía! pública! por! Egipto,! que,! pasando!por!la!ciudad!de!Arabia,!se!dirige!desde!Tebaida!a!Pelusio,!no!nos!era!ya!necesario! 32 molestar!a!los!soldados” .!!

CONCLUSIONES.( De!nuestras!líneas!anteriores!se!deducen!varias!conclusiones!que!tienen!que!ver!con!tres! puntos!esencialmente:!Egeria,!la!mujer!hispana!del!siglo!IV!y!el!propio!texto!latino:!! Por!lo!que!respecta!a!Egeria,!la!consideramos!el!prototipo!de!lo!que!Cicerón!denominaba! mulier!uirilis,!esto!es,!una!mujer!que!no!se!resigna!al!papel!que!le!concede!una!sociedad,!sino! que!se!involucra!en!su!propia!vida!tomando!decisiones!y!escribiendo!con!el!deseo!de!informar! a!otras!mujeres,!probablemente!de!una!congregación!a!la!que!pertenece,!y!con!un!objetivo! claro,!suscitar!en!ellas!su!carácter!independiente!y!aventurero,!aunque!en!este!caso!tuviera! una! finalidad! religiosa.! Pero,! además,! Egeria! es! una! mujer! culta,! capaz! incluso! de! bromear! con!sus!lectoras!y!de!proporcionarles!información!de!lo!que!ve!y!de!lo!que!disfruta!en!su!viaje:! la!agricultura!de!los!campos!o!la!arquitectura!de!los!edificios,!los!criterios!de!construcción!y!la! función!que!tienen!en!el!ámbito!cristiano,!etc.! Por!otro!lado,!aunque!tendemos!a!pensar!que!la!historia!se!escribe!de!forma!lineal!y!que! la! mujer! siempre! ha! estado! sometida! a! la! voluntad! masculina,! parece! que! el! siglo! IV! en! Hispania! muestra! cómo! varias! mujeres! se! desplazaron! en! peregrinación! hasta! alcanzar! los! lugares!santos!del!mismo!modo!que!debió!hacerlo!Egeria.!Parece,!pues,!que!estos!ejemplos! indican!que!cien!años!antes!de!la!desmembración!del!Imperio!romano!de!Occidente,!en!las! provincias,!concretamente!en!Hispania,!las!mujeres!de!clase!social!alta!debían!gozar!de!cierta! autonomía! que! les! permitiera! desplazarse! con! total! libertad! por! otros! puntos! del! territorio! romano.!! Y!en!cuanto!al!texto!latino!que!envuelve!el!relato,!hemos!de!considerarlo!un!documento! único,! una! crónica! de! viajes! estructurada! de! acuerdo! a! los! lugares! por! los! que! va! pasando! Egeria.!Pero,!además,!es!la!explicación!de!una!peregrinación!con!un!eje!narrativo!en!el!que!la!

((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( ea!nocte,!et!inde!maturius!die!dominica!cum!ipso!presbytero!et!monachis,!qui!ibi! commorabantur,!cepimus!ascendere!montes!singulos”.! 31

!!Itin.!9.1:!“Ac!sic!ergo!aliquo!biduo!ibi!tenuit!nos!sanctus!episcopus,!sanctus!et!uere!homo! Dei,!notus!mihi!iam!satis!de!eo!tempore,!a!quo!ad!Thebaidam!fueram”.! 32 !!Itin.!9.3:!“Nos!autem!inde!iam!remisimus!milites,!qui!nobis!pro!disciplina!Romana!auxilia! praebuerant,!quandiu!per!loca!suspecta!ambulaueramus;!iam!autem,!quoniam!ager! publicus!erat!per!Egyptum,!quod!transiebat[ur]!per!Arabiam!ciuitatem,!id!est!quod!mittit!de! Thebaida!in!Pelusio:!et!ideo!iam!non!fuit!necesse!uexare!milites”.!

377!|!!

!

autora!hace!valer!la!primera!persona!en!la!que!escribe!para!hablar!de!la!mujer!como!sujeto!de! la!literatura!y!sujeto!de!la!historia!y!mostrar,!al!mismo!tiempo,!sus!sentimientos!a!través!de! minuciosos! detalles! que! no! pretenden! otra! cosa! más! allá! que! sus! lectoras! encuentren! el! itinerario! sencillo,! ameno! y! lo! suficientemente! tentador! como! para! apreciarlo! o,! si! son! capaces!de!salirse!de!sus!moldes,!para!ser!partícipes!de!uno!similar.!

378!|!!

!

Lihat lebih banyak...

Comentarios

Copyright © 2017 DATOSPDF Inc.