Conservación necrópolis San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense). Año 2013

MEMORIA: Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil, Ourense).

Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 Autores: Gonzalo Buceta Bruneti Fernando Carrera Ramírez Promove: Concello de Parada de Sil e ESCRBCG Ano 2013 VOL. I: MEMORIA

MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense)

Ano 2013

ÍNDICE 1. Ficha técnica 2. Introdución 3. Emprazamento e descrición 4. Contexto histórico e resumo de actuación arqueolóxicas 4.1 Contexto histórico 4.2Resumo das actuacións arqueolóxicas 5. Obxectivos e criterios aplicados á conservación-restauración 5.1 Obxectivos 5.2 Criterios 6. Valoración do estado de conservación inicial. 6.1 Caracterización da rocha e estado de conservación 6.2 Análise da rocha soporte 6.3 Diagnose 7. Tratamentos realizados 7.1 Limpeza 7.2 Reintegracións estruturais, inxección e colocación de varais de fibra de vidro 7.3 Consolidación interna 7.4 Aplicación funxicida-alguicida 7.5 Outros 8. Recomendacións de conservación 9. Documentación fotográfica 10. Bibliografía consultada 11. Fichas técnicas productos 12. Sinaturas dirección técnica 13. Agradecementos 14. Documentación gráfica 0. Plano xeral entorno 1. Plano xeral sectores sur e norte_tumbas 2. Plano xeral sector capela

|Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0

2

MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense)

Ano 2013

3. Sector tumbas sur A alteracións mapa 4. Sector tumbas sur B alteracións mapa 5. Sector tumbas norte alteracións mapa 6. Sector tumbas capela alteracións mapa 7. Sector tumbas sur (A) tratamentos 8. Sector tumbas sur (B) tratamentos 9. Sector tumbas norte tratamentos

|Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0

3

MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense)

Ano 2013

1. FICHA TÉCNICA FICHA TÉCNICA DATA:

20 de septembro de 2013

Obra:

Proposta de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova

Expte S.A.:

02.0.272 2013.001

Código SXPA:

ED 102A 2013/237-0

Promove:

Concello de Parada de Sil

Parroquia:

San Lourenzo de Barxacova

Concello:

Parada de Sil

Provincia:

Ourense

Obxecto da actuación:

Conservación, difusión, rendabilidade social, cultural e económica

Coordenadas:

42º22´23´´ N 07º30´06´´O

Dirección:

Gonzalo Buceta Bruneti Fernando Carrera Ramírez Eduardo Breogán Nieto Muñiz

Fotografías:

Foto de entrada/saída da necrópole no afloramento

|Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0

4

MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense)

Fotografías:

|Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0

Ano 2013

Finais afloramento e detalle da T3 na Capela

5

MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense)

Ano 2013

Redacción: Gonzalo Buceta Bruneti / Fernado Carrera Ramírez Sinopse: expóñense as conclusións e resultados obtidos nos traballos executados no xacemento rupestre durante os meses de xullo e agosto. Ademais, descríbense de forma detallada, as análises, os datos da diagnose, os tratamentos realizados e as conclusións obtidas.

2. INTRODUCIÓN Durante o periodo comprendido entre o 15 de xullo e o 8 de agosto de 2013 tiveron lugar as labouras de conservación e restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova que datan dos séculos IX-XI d.C. O traballo xurdiu logo do convenio de colaboración suscrito entre o Concello de Parada de Sil e a ESCRBCG. A traverso do devandito convenio puideron participar 4 alumnos en prácticas da ESCRBCG completando deste xeito a súa formación académica. Asemade considerouse moi importante, logo das análises realizadas por Gonzalo Buceta Bruneti, director executivo da intervención, encargar un estudo máis completo sobre a degradación que amosan as tumbas rupestres. En consecuencia, se encargaron sendos estudos sobre o grao de meteorización do afloramento rochoso nos que participaron a Dra. Teresa Rivas Brea, do Dpto. de Inxeñería dos recursos naturais e medio ambente (E.T.S.I. de Minas) da Universidade de Vigo e a Dra. María Jesús Mosquera, Profesora Titular Universidad, Investigadora Principal Grupo TEP-243 do Dpto. de Química-Física da Universidade de Cádiz. A participación destas universidades remarca o carácter científico que se lle deu a intervención. Dese estudo, ademáis, sacarase unha tese con título: “Eficacia de consolidantes y hidrofugantes de nueva síntesis en rocas graníticas: optimización de métodos de evaluación”, sendo o autor Ivan de Rosario Amado. Os datos obtidos dese estudo amosaranse na memoria final. En total tratáronse 45 tumbas con diferentes graos de intensidade e se mantiveron as cautelas suxeridas na resolución ditada pola Dirección Xeral de P.C. da Xunta de Galicia. Na estadía no xacemento corrobourouse que a degradación da rocha aínda é peor da que xa se tiña considerado e observouse unha degradación exponencial, antes dos tratamentos, nas tumbas escavadas máis recentemente, sector norte do afloramento, que nas expostas á intemperie de antigo, sector sur do afloramento.

|Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0

6

MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense)

Ano 2013

Sector S

Sector N Vista xeral do afloramento coas tumbas rupestres: sector S e sector N.

As tumbas presentes na capela tamén mostran diferentes graos de meteorización debidos a súa posición no xacemento e ás súas características intrínsecas das mesmas (algunhas non foron rematadas de antigo). Na nosa opinión, esa degradación, se debe aos asulagamentos que a cotío se dan nas tumbas toda vez que chove e pola súa exposición aos meteoros, meteorización física. O asulagamento non se debe as escorregadas de auga polo que un tratamento ao respecto sería inoperante e en canto aos meteoros dicir que só se poden controlar mediante a colocación dunha cuberta ou mantendo intervencións anuáis moi activas. O método sinxelo proposto no proxecto de intervención para corrixir a acción da auga nas tumbas con problemas de asulagamento e cun impacto mínimo sobre estas pensamos que segue a ser o mellor tratamento posible. O traballo que se propuxo consistía na execución de un só buraco entre algunhas das tumbas, de 11 mm de Ø, que permitiría o desaugue entre as tumbas que se asulagan cara as que drenan por se mesmas ou ben, directamente, ao afloramento.

|Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0

7

MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense)

Ano 2013

No interior do buraco inseriríase un tubiño de PVC tapado nos extremos cun anaco de xeotextil que faría de filtro e impediría o entullamento do anterior. O tubo retraeríase para que non fose visible. Este tratamento impediría o tapado das tumbas con area ou outros métodos ineficaces para este caso concreto permitindo a súa completa visión e evitaría como non o os riscos derivados da presenza de auga, hidrólise dos feldespatos. Para remarcar o sinxelo do tratamento e a súa efectividade dirase que este proceso dase de xeito natural entre as tumbas 33-34 e 15-16.

T33

T34 Vista dun buraco natural que permite o desaugue entre as tumbas 33 e 34. A tumba 34 drena por se mesma a traverso das fendas do afloramento.

O tema dos asulagamentos teríase controlado dun xeito sinxelo coa proposta feita no proxecto de intervención.

Tamén deberá tomar a Dirección Xeral, e de xeito urxente, unha decisión ao respecto da eliminación dos restos de canteira que están a piques de se derrubar sobre as tumbas do sector N. Semella que nunha visita efectuada polo Xefe de Servizo de Arqueoloxía xa se tomou a decisión de eliminalas; acción que consideramos moi beneficiosa para a conservación das tumbas próximas e para minimizar os riscos das visitas. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0

8

MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense)

Ano 2013

As rochas proceden dos traballos que se fixeron en 1906 para abrir o camiño que permitiu colocar a torre eléctrica de alta tensión que se asentaba sobre a mesma capela.

Os restos de canteira a piques de se derrubar sobre as tumbas do sector N.

Os perfís arqueolóxicos e pedras sobre as que se apoian as anteriores.

O método que se propuxo no proxecto foi o de a eliminación manual con cuñas, percutor e maza, previa protección das tumbas con madeira. Por outra parte a valoración dos traballos realizados considérase exitosa xa que a intervención feita cumpliu os obxectivos que se marcaron no proxecto de intervención tanto a nivel de conservación, estudo da meteorización así como na búsqueda e aportación de datos históricos e de carácter científico.

|Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0

9

MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense)

Ano 2013

Os traballos urxentes executados permitirán retardar a degradación das tumbas aínda que é necesario, como se pode supoñer, desenvolver as labouras de mantemento e reforzo dos tratamentos. Chegados a este punto estímase importante realizar, polo menos, dúas intervencións intensas máis nas mesmas tumbas e tamén no mesmo afloramento xa que éste forma parte do conxunto e amosa os mesmos riscos e patoloxías que as tumbas. As áreas preto destas últimas e outros elementos (ocos de poste, entallamentos…) estánse a meteorizar de xeito alarmante.

Situación actual con alto risco para os enterramentos próximos e as visitas.

Baixo o punto de vista científico o equipo de conservación permitiu aportar unha nova, de relevante importancia, amosando de novo que a presenza dos conservadores-restauradores debe ser unha obriga desde o comezo mesmo das intervencións arqueolóxicas pola importancia que teñen na aportación de datos históricos e culturais. Neste caso estamos a falar dos achádegos dos restos de recebo atopados na cabeceira da T1. Asemade parece confirmarse a existencia dunha preparación para a colocación das laxes que dan forma a esa tumba e que se analizará para definir a composición da mesma. O estudo dos recebos pemitirá aumentar o coñecemento e abrir novos camiños de investigación.

|Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0

10

MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense)

Ano 2013

Os traballos urxentes executados permitirán retardar a degradación das tumbas aínda que é necesario, como se pode supoñer, desenvolver as labouras de mantemento e reforzo dos tratamentos. Chegados a este punto estímase importante realizar, polo menos, dúas intervencións intensas máis nas mesmas tumbas e tamén no mesmo afloramento xa que éste forma parte do conxunto e amosa os mesmos riscos e patoloxías que as tumbas. As áreas preto destas últimas e outros elementos (ocos de poste, entallamentos…) estánse a meteorizar de xeito alarmante.

Restos de recebo e preparacións (de cal?) na laxe de cabeceira da tumba 1. Segundo o arqueólogo director das escavacións da necrópole E. Breogán Nieto Muñiz esta rocha poderíase ter reempregado e proceder dun lintel da mesma capela (sic).

En paralelo a esa actuación poderíase facer unha reordenación na circulación das visitas pois se ten comprobado durante os traballos in situ que os visitantes seguen a pasar por enriba das tumbas e éstas, pola sua febleza, non poden soportar o paso e peso das persoas.

|Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0

11

MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense)

Ano 2013

Estamos seguros que nun concurso de ideas no que se conxuguen historia, paisaxe e arquitectura sairía como resultado unha intervención discreta e integrada que asemade potenciaría no só a conservación e exposición do xacemento senon tamén o desenvolvemento económico e turístico do Concello de Parada de Sil. Para comprender mellor o obxectivo final deste proxecto debemos acercarnos á xestión final do mesmo, entendéndose xestión como un acercamento á sociedade do coñecemento adquirido no sitio arqueolóxicos para que sexa un proxecto transversal e de legado para as futuras xeneracións. Ese coñecemento debe ser recoñecido pola sociedad, máis importante aínda, polas persoas que viven en Parada de Sil e a provincia de Ourense, como non, toda Galicia, a Península e Europa. A capacidade de xerar na sociedade unha demanda social de protección hacia o Patrimonio Cultura (PC) é unha tarea complicada, non podemos enganarnos, por iso, a diversificación, a democratización e a xestión (non por imposición) do noso PC son instrumentos indispensábeis para considerar a xestión dos valores que reclama a sociedade. O recoñecemento dos valores propios do PC (sexan económicos, estéticos, científicos ou simbólicos) pasan por acción derivadas da protección, a conservación e a exhibición da nosa salientábel e rica cultural. A AA.PP. como promotoras deben valorar nosos recursos naturais, así memo, protexer directa e indirectamente nosos PC para acadar o recoñecemento público.Las Administraciones Públicas, como promotoras, deben valorar nuestros recursos cultura As leis actuais, sancionadoras, non sensibilizadoras, e cunha mala praxe carente de ética e baseada en criterios políticos, a escasa regularización e o marcado desinterés pola interdisciplinaridade máis o intrusismo non remata por introducirse na parte máis crítica da sociedade. San Vítor de Barxacova é unha nova oportunidade para fuxir desa falta de ética que, en xeral, amósase coa escasa protección e difusión do noso PC. O proxecto deste xacemento coa xestión adecuada, como a que se está a desenvolver, alónxase acertadamente dos macroproxectos mal xestionados que derivan na ruina das AA.PP. da dependencia dos padroados auspiciados polos diferentes entes públicos e da falla de interacción e desarraigo social. Por todo isto remarcamos o bon facer dos planes de difusión acadados ata o momento e que deberan ser rematados con todas as propostas e tarefas necesarias para a conservación dos sitio arqueolóxico. El proyecto de San Vítor de Barxacova con la gestión adecuada, como la que se está desarrollando, se aleja acertadamente de los macroproyectos mal gestionados que “conducen” a la ruina de las AA.PP., de la dependencia de los “padronados”

|Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0

12

MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense)

Ano 2013

auspiciados por los diferentes entes públicos y de la falta de interacción y “desarraigo” social. Executada a primeira Fase establécese como ruta de traballo para estes anos vindeiros: FASE II, anos 2014/2015: 

Proxecto musealización.



Estudio de viabilidad de un proyecto de cubierta y pasarelas.

 Reforzo dos tratamentos de conservación nas tumbas atopadas recentemente e no mesmo afloramento. 

Mantemento.

|Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0

13

MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense)

Ano 2013

3. EMPRAZAMENTO E DESCRICIÓN1 No lugar de de San Vítor, localizado moi preto da desembocadura do río Mao co Sil, sabíase da existencia dunha capela no alto do outeiro que coroa o esporón da escarpada ladeira de San Lourenzo, sobro o río Mao, así como da presenza dalgunhas tumbas antropomórficas escavadas na rocha. Accédese ao xacemento a través dun estreito camiño aberto na empinada ladeira que, partindo de San Lourenzo en dirección S, diríxese ao núcleo de Forcas. Transcurridos 400 m o camiño bifúrcase, á dereita e ladeira arriba cara a forcas e a esquerda, e aproximadamente na mesma cota, hacia San Vítor. A este lugar lle denominan Os Padrós, caracterizado por unha penas elevadas rodeadas polos camiños descritos. Según se da a vola á peña cara a San Vítor xa é visible o sitio. Seguindo uns 100 m a ladeira ábrese nun pequeño rechán dun 15 m de longo por outro tanto de ancho que se ve coroado no seu extremo L por un afloramento de máis de 4 m de altura. No alto do mesmo consérvanse restos da vella capela; na mesma, no rechán e nas rochas que afloran no nudo O do camiño atópanse os sartegos rupestres. Os restos da capela foron derrubados a mediados do s. XIX. Coordenadas UTM: X = 623.405 Y = 4.692.573 610 m.s.n.m. Mapa 189-71, esc. 1:5.000 MTN Pertence ao lugar de San Lourenzo, cabeceira da parroquia de Barxacova. Desde o mesmo domínase unha ampla panorámica cara ao N, polas ladeiras de San Lourenzo, e cara ao L, xa en terras de Santa María de Cristosende (A Teixeira), así como na desembocadura do río Mao, que separa ambas no Sil. Segundo se chega ao sito polo camiño indicado, nos extremos SO do rechán, aprécianse, nunha roca que mara un xiro na ruta cara o alto da ladeira, a necrópole, formada por 50 tumbas visibles divididas en dous sectores diferenciados. O primeiro sector é visible tras o valado de serguridade, escavado na terra, víndose no solo rochoso preparado para tal fin e albergando ata 11 sepulturas, algunha de elas conservada coas lousas orixinais de cuberta; en sucesión e transversais. 1

Texto íntegro Eduardo-Breogán Nieto Muñiz: Informe Valorativo/Avance de Memoria: “Estudo, limpeza, mantemento, sondaxes e ampliación da área escavada na necrópole rupestre de San Vítor (San Lourenzo de Barxacova, Parada de Sil, Ourense)”-2ª campaña, ano 2011. CT 102 A 2011 / 366-0. Memoria 2013. Tamén, da mesma autoría: http://sanvitordebarxacova.wordpress.com/arqueoloxia/

|Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0

14

MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense)

Ano 2013

O segundo sector está máis elevado, sobre o afloramento granítico, sendo visibles 12 tumbas de boa factura e outras 8 incompletas, sen rematar ou mal conservadas. Unha máis, non é visible na actualidade xa que se atopa cuberta no sondeo S6 de 2010, no medio do rechán. Rodeando algunha delas aprécianse uns rebaixes donde encaixarían as laxes. As sepulturas definen formas acusadamente trapezoidais, coa parte inferior moi estreita e hombreiras marcada, coa cabez destacada e de sección a xeito de arco de ferradura, inda que algunha escapa a ese esquema. Toda eles teñen orientación xeral L-O, comrpendidad entre os 260º e os 320º. A capela, na peneda, é de dificil acceso, tendo que rodearse pola súa cara S. Por esta parte aprécianse certos rebaixes a modo de chanzos, hoxe moi desgatados, que facilitan a subida. No seu cumio, chairo, consérvanse os alicerces dunha vella capela, ademais doutras sepulturas en lugar destacado, 1 de laxes e incorporada aos restos da capela polo seu la N, outra antropomorfa escavada a carón da entrada, polo SL, e outras apenas visibles por estar tan só indicadas. A tumba do sonde central do esporón distínguese tamén do resto pola presenza dun rebaixe aos pes da mesma, sen paralelos en ningún xacemento coñecido en toda a Península. A función dese rebaixe parece ser a dun osario para a reutilización da sepultura, en comparación coa acumulación de osos aos pes das tumbas doutros xacementos con ese mesmo fin. A superposición de tumbas tamén da mostras dunha perdurabilidade no tempo neste tipo de enterramento. A ampliación das rozas dos sectores periféricos, feitas en 2011, permite unha contemplación xeral óptima do xacemento. A concentración de tumbas permite falar dun fenómeno eremítico, nin siquera de monasterios familiares como orixe do sitio, senón máis ben en comunidades rurales de certa entidade. A inaccesibilidade de hoxe nada ten que ver coa realidade de aquel entonces, xa que o camiño de Forcas era o principal acceso cara o Sil, como quedou probado nos resultados de 2010. De igual xeito que San Pedro de Rocas forma parte do camiño real. A orixe da capela e da propia necrópole sigue sendo incerto, se ben, ambos elementos están íntimamente relacionados e constitúen unha evidencia clave para o estudio da organización territorial, social e relixiosa do mundo alto e pleno-medieval.

|Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0

15

MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense)

Ano 2013 Localización.

Vista leste desde a capela. Vista do afloramento e camiño a San Lourenzo.

|Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0

16

MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense)

Ano 2013

4. CONTEXTO HISTÓRICO E RESUMO DE ACTUACIÓNS ARQUEOLÓXICAS2 4.1 Contexto histórico A primeira nota bibliográfica coñecida do xacemento é o amplo relato que fai J. Arias Sanjurjo no seu artigo “Unha aproximación a la Ribera Sagrada” (BCPMHAOrense, 1914), coa descrición dos restos e das sepulturas, da que di ter recoñecido unha decena, e considera o lugar como o mosteiro máis importante da Ribeira Sacra. Informa o propio Arias Sanjurjo de que “algunas (sepulturas) fueron destruidas al abrir el camino de la fábrica de Barjacova, que cruza esa plazoleta” (Arias Sanjurjo: 1914, p.50). Cuenta que “los anacoretas o monjes que habitaron esa comarca, debeieron tener su centro o residencia principal un kilómetro más abajo del santuario, en el lugar que ocupa el Priorato de San Adrián, que es la parte de la ribera más próxima susceptible de cultivo (…) Conservó su personalidad e independencia hasta el s. XII, en el que el Emperador Alonso VII, siguiendo las corrientes de la época, se lo entregó a la Orden del Císter (…)”. Luego fue incorporado al de Montederramo (Arias Sanjurjo: 1914, p.51). Del citado monasterio de San Adrián, regido por la orden benedictina, queda algún resto, siendo hoy una casa particular. Tamén o recolle J. Freire Camaniel na súa obra “El Monacato Gallego en la Eda Media” (Fundación Pedro Barrié de la Maza, A Coruña, 1998, tomo I, pp. 220-223) que segue no esencial ao anterior. Incluíuse posteriormente no inventario de xacementos arqueolóxicos da Xunta de Galicia, figurando coa clave GA32057004. Nesta ficha, redactada por J.F. Romalde Purriños e M. González Méndez, en 1991, só se fala de 3 sepulturas visibles na zona chaira, ademais das da parte superior da peneda, onde tamén detectaron algúns negativos de estruturas, inda que citan a probable existencia doutras de cordo aos investigadores precedentes. Seguindo á clasificación tipolóxica e cronolóxica proposta por J.L. Quiroga e M.R. Lovelle (1991), de acordo a tipoloxía de sartegos fixos rupestres e de marcado antropomorfismo, encadraríanse na época altomedieval, entre os séculos IX e X, se ben or resultados obtidos na campaña de 2010 obrigan a ampliar ese abano cronolóxico, canto menos ata o século XI, contando con vestixios de ocupación ata o s. XV. Outros restos máis antigos condúcennos ata a época romana, aínda que non está clara a relación de estos coa necrópole, pudendo tratarse dunha superposición casual.

2

Texto íntegro Eduardo-Breogán Nieto Muñiz: Informe Valorativo/Avance de Memoria: “Estudo, limpeza, mantemento, sondaxes e ampliación da área escavada na necrópole rupestre de San Vítor (San Lourenzo de Barxacova, Parada de Sil, Ourense)”-2ª campaña, ano 2011. CT 102 A 2011 / 366-0. Memoria 2013. Tamén, da mesma autoría: http://sanvitordebarxacova.wordpress.com/arqueoloxia/

|Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0

17

MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense)

Ano 2013

4.2 RESUMO DAS ACTUACIÓNS ARQUEOLÓXICAS. Desde 2010 se veñén realizando diferentes intervención arqueolóxicas no enclave rupestre de San Vítor de Barxacova. Nese ano abórdase por vez primeira o estudo arqueolóxico sistemático do enclave, sendo sometido a unha intensa limpeza e a labouras de escavación e sondaxe entre os meses de agosto e setembro. O obxectivo desa campaña foi o de estudar, acondicionar o entorno e deseñar unhas medidas de mantemento futuras. Confirmouse a antiga presenza da capela no alto da peneda, así como da presenza dalgunhas tumbas antropomórficas escavadas na rocha, tanto no curuto rochoso como no inicio do esporón, ao pé do camiño polo que se accede, incorporado á ruta de sendeirismo dos canóns do Mao. En paralelo á intervención arqueolóxica realizouse unha prospección da ladeira oeste da desembocadura do Mao, tratando de realizar unha análise microespacial, recollendo lendas, contos e recordos das xentes do lugar. Localizáronse nesta diversos restos relacionados coa capela de San Vítor, e doutros lugares de suxestivos topónimos, como San Salvador ou San Miguel, onde se di hai outras tumbas semellantes agochadas nos bancais das vides, na contorna dunha aldea abandonada desde antigo. No San Salvador localizáronse os restos dunha construción derruída. Ladeira abaixo do San Vítor descubríronse diversas pedras decoradas reaproveitadas en muros de vellas construcións, con motivos que evocan tempos tardo-antigos ou da primeira cristiandade. Na propia aldea de San Lourenzo tamén se identificou unha pedra con inscrición gótica no adro da igresa, varias pías de grande tamaño, e outras de curiosa factura. Entre estas foi máis rechamante un perpiaño almofadado, que xunto a un muíño de Sacardebois, nos remite á época romana. No propio xacemento de San Vítor dividiuse a intervención en tres sectores, a peneda, a rocha na ladeira coas tumbas ambropomóricas e o esporón central. Na capela, duns 12 m2 e no sector N, atopouse outra tumba, esta vez de obra, a base de pezas arquitectónicas reaproveitadas. Nesta atopáronse os únicos restos antropolóxicos detectados na intervención. Repecto dos materiais atopáronse fragmentos de tella, un real de vellón de prata de Henrique II (1369-1379) No afloramento descúbrense nove tumbas máis e entre o material, destaca, un “celtil porto” de Afonso V de Portugal (1438-1481). Seguen a aparecer restos tella de tipoloxía romana que presumiblemente caíron do alto da peneda. Tamén se escava unha das tumbas tapadas con laxes. Na campaña de 2011 (CT 102 A 2011/366-O) amplíase a área escavada incorporándose á mesma uns sondeos valorativos en áreas periféricas deixando visible unha área moito maior ca precedente. Asemade continuouse coa prospección da contorna inmediata do ano anterior que se completou coa comprobación e afondamento na información obtida tras o estudio da documentación medieval conservada, con visitas in situ a lugares citados, comprobación da microtoponimia, referencias ao sitio, etc.

|Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0

18

MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense)

Ano 2013

Tamén se completou a intervención de posta en valor coa mellora da sinalización dentro do roteiro de sendeirismo no que se atopa incluído o xacemento, ademais da creación de productos de difusión web e un levantamente fotogramétrico de todo o xacemento. Con data 8 de agosto presentáse unha modificación puntual do proxecto arqueolóxico inicial consistente na ampliación no leste da área de escavación no sector das tumbas (ST). En paralelo a esa ampliación, a práctica de dúas sondaxes no contorno inmediato permitiu ir coñecendo novos datos sobre a extensión da necrópole e a posible ocupación no lugar. As sondaxes situáronse na ladeira de acceso, sobre o caiño que ven de San Lourenzo e no sector inferior ao S da peneda onde se situaba a capela. A superficie intervida total, no sector da necrópole, pasou de 50 m2 a 150 m2, dos cales aproximadamente a metade están ocupados por sepulturas. Na metade do sendeiro entre o xacemento e Os Padrós, mesmo onde se sitúa unha tampa partida (pero que foi monolítica) aproveitada no lastrado do camiño executouse unha nova sondaxe. Nesta campaña quedan visibles 35 tumbas. Rematada esa intervención preséntase unha proposta para a colocación dos indicadores para a intervención museográfica e interpretativa do xacemento. No 2012 afondouse nun dos enclaves de maior interese próximo a San Vítor: o San Salvador, descuberto durante a prospección de 2010. Tamén se fixo unha limpeza intensa no sector dos Padrós. A área da necrópole ampliouse ata chegar ao camiño da Fábrica de Barxacova. Esa ampliación permitiu documentala extensión da anterior cara o S, con 5 novas sepulturas. Igualmente comprobouse a continuidade da estrutura pseudo-rupestre cara o SE. Cara o Ne continúan o enterramento, esparexéndose pola explanada do xacemento onde se localiza a tumba con osario anxexo inferior. Ademáis descúbrense 5 novas sepulturas, un enterramento illado no S, na área que supostamente ocuparía a estrutura pseudorupestre, e no NW, mesmo baixo o camiño da Fábrica. Tamén se escavou a T32, contedora de óseos, e que quedara pendente de 2011. paralalelamente á ampliación da área visible realizáronse 3 sondaxes valorativas en diferentes puntos da aba superiro do xacemento e nos aterrazamentos situados a SW do mesmo. Asemade continuose co estudo documetnal, desta volta coa documentación do veciño mosteiro de Santa María de Montederramo, conservada no Arquivo da Catedral de Ourense e no Arquivo Histórico Provincial de Ourense. As datación levas os restos óseos a cabalo entre os séculos X e XI, e outros fóra de contexto a finais do s. XIII. Os carbóns recuperados nas tumbas ofreceron datacións de entre finais do S. VII e comezos do s. XII.

|Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0

19

MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense)

Ano 2013

Entre a cerámica destacan uns fragmentos de cerámica común marrón, con abundantes desgrasantes d emica e remate exterior con engoge de coloración alaranxada, marrón ou avermellada, incluso algún con restos de pintura branca. A gran maioría destes fragmentos foron atopados dentro das sepulturas, pudendo estar ante un tipo de cerámica característica da alta idade media, de aparente tradición tardo-romana. En ocasión aparecen acompañadas de cerámicas negras con bruñido exterior. No 2013 practicarónse 5 sondaxes. A sondaxe S1 planeouse como unha ampliación das tumbas (ST) a través dunha tira que comunicara a área escavada ata 2012 coa sondaxe S2 practicada en 2010 ao pé da peneda. Pemitiu o descubrimento completo das tumbas parcialmente escavadas en 2012 e descúbrese unha nova (T.XLVIII) e a parte inferior da T.XLIX. Con esta sondaxe remátase a escavación da explanada do xacemento comprobando que a necrópole chega prácticamente ata a peneda. Entre as tumbas descubertas destacan dous novos posibles osarios, de tipoloxía diferente ao chamado tipo San Vítor, como os atopados nas tumbas T.XVIII e o insinuado na T.XIII, son as T.XLIV e T.XLVI. Destácase a T.XLVIII de novo descubrimento, xa que conta cun elemento ata o de agora descoñecido no xacemento, como é a parte dos pés non escabada na rocha, senón construída mediante laxas. No recheo, a bse de terra amerelada, con moita gravilla, amortizáronse grandes fragmentos de cerámica, incluso unha vasixa case completa. Tamén se comprobou como se empregou algún croio de río como calzo da laxa inferior. Na sondaxe S2 puídose comprobar o desnivel do afloramento baixo a terraza N e a súa nivelación en época contemporánea. Baixo a terra vexetal localizouse unha terra pisada, continuación da descuberta en 2012 cara o sector N da necrópole. Este nivel non sería máis ca terra de recheo da terraza pisada baixo camiño de acceso ao longo do tempo. A sondaxe S3 serviu tan só para comprobar a inexistencia de restos de calquera tipo nese primeiro rechán ao NW do camiño da Fábrica. En S4, no camiño de San Salvador ao S do afloramento, e baixo unha terra cincenta asomou unha aliñación de pedra que obrigou a ampliar a sondaxe confirmando a presenza dun muro contra a rocha traseira, contrada verticalmente, enalazando co treito lateral mediante un treito curvo repicado en horizontal no se asentaría a prolongación da parede. A superficie rochosa nesta área aparece repicada e tería servido esa regularización como piso interior da estrutura definida polo muro e os rebaixes da rocha. Na esquina N asomou unha canle escavada no piso da rocha que discorre en paralelo ao rebaixe lateral NE. Esta canle serviu de drenaxe das augas que por escorregada puideran acumularse tralo muro e vencelo.

|Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0

20

MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense)

Ano 2013

S5 realizouse no terceiro bancal sobre o camiño de San Salvador, ao S da necrópole, quedando totlamente sondeado este sector terraza a terraza. Os resultados foron negativos. O Sector 6, no camiño de Forcas, tiña por obxectivo o de eliminar cortes anteriores que puideran esborrallarse coas chuvias e o paso do tempo. Aquí apereceu un muro de contención e o camiño de acceso ao xacemento. Tamén se atopa un canle e un chanzo ou zócalo de 10 cm de altura e 50 cm de ancho. A parte das cerámicas xa descritas atopadas nos enterramentos destácanse outras vidradas que nos falan dunha época máis recente que coincide cos recheos superiores que crea a terraza N do xacemento.

|Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0

21

MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense)

Ano 2013

5. OBXECTIVOS E CRITERIOS APLICACIÓN CONSERVACIÓN-RESTAURACIÓN. LEXISLACIÓN

Á

O método holístico é a “única ruta” posible para desenvolver todos os pontenciais intrínsecos de San Vítor e tamén por isto que a través da experiencia compartida entre a ESCRBCG, o ámbito privado (Buceta Bruneti, G.) e a Universidade xurdiron novos camiños de investigación a partires dos achádegos atopados que posibilitan novos camiños de investigación futura moi interesantes para a caracterización do xacemento. As labouras feitas até o momento respecto da musealización e a difusión son moi salientabeis máis aínda precisan dun novo pulo en anos vindeiros aos que se debera incorporar a nova información acadada. A páxina web do xacemento coa visita virtual ao memso, o acceso a cartografía, o modelo en 3d ou a instalación dos código QR non son máis que mostras do bon facer do equipo de arqueoloxía que ten traballado no xacemento baixo a dirección de E. Breogán Nieto Muñiz. Musealización, difusión, coñecemento e aplicación de novas tecnoloxías.

Pero para que todo o anterior teña sentido debemos deixar claro un axioma, sen necrópole, ou sexa, sen conservación, todo o anterior perde sentido. Polo tanto |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0

22

MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense)

Ano 2013

seguimos mantendo os obxectivos e criterios propostos no proxecto de intervención para garantir a viveza deste sitio arqueolóxico único na Península polas súas especiais características.

5.1 OBXECTIVOS Os obxectivos específicos que se marcan para o presente proxecto son: 

Redefinición das fases e prioridades de actuación: urxencias

 Garantir a adecuada conservación e protección das estruturas exhumadas para facilitar a visión, asemade, a compresión do xacemento  Converter ao sitio arqueolóxico en elemento de difusción do pasado en especial para o público non especializado  Incrementar no posible o coñecemento sobre o mesmo. Carácter científico/cultural 

Minimizar o risco de alteracións físico-químicas, extremas no lugar



Consolidar estruturalmente todas as tumbas e mesmo o afloramento

 Facilitar a elaboración de documentación gráfica para o seu uso en futuras publicacións ou eventos  Garantir e facilitar o rendimento económico, social, ambiental e educativo a partir de todo o anterior. 

Respecto polos valores paisaxísticos do lugar

 Establecer o mantemento do lugar como premisa indispensable para a súa conservación e para que o lugar amósese sempre atractivo á vista dos visitantes 5.2 CRITERIOS En base a eses obxectivos é necesario incluír os criterios de conservación, de obrigado e estrito cumplimeto para a consolidación e conservación das estruturas, e que veñen marcados polas diferentes leis e cartas internacionais referidas ao PC e que xa foron postos en práctica na campaña de conservación de 2013. 

Mínima intervención



Preservación de todo elemento original presente



Uso de materiais que non interaccionen co orixinal



Uso de materiais e técnicas reversibles ou de fácil eliminación

|Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0

23

MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense)



Ano 2013

Uso de materiais e técnicas con duración no tempo garantida

 Mellora das propiedades físicas, químicas e biolóxicas para limitar a acción dos axentes de alteración 

Mellora da visibilidade e visión dos elementos degradados



Documentación exhaustiva: gráfica, escrita e fotográfica

 Sistema de rexistro con posibilidade de tratamento informático: execución de fichas de diagnose, mapas de alteración, etc.  Identificación de engadios (reconstrucións anastilósticas), únicamente en casos de carácter estrutural e suxeitos ao criterio únida da preservación dos bens exhumados.

5.3 LEXISLACIÓN 

Lei 8/1995, de 30 octubre 1995 que regula o Patrimonio Cultural.



Lee 16/1985 do Patrimonio Histórico Español

 Decreto 798/1971 sobre uso de técnicas e materiais tradicionais en obras realizadas sobre monumentos e conxuntos históricos  Real Decreto 635/2010, de 14 de mayo, polo que se regula o contido básico das enseñanzas artísticas superiores de Grado en Conservación e Restauración de Bens Culturais establecidas na Lei Orgánica 2/2006, de 3 de maio, de Educación.  Decreto 199/1997, de 10 julio 1997. Regulación da actividade arqueolóxica. 

Carta do restauro de 1972.

**Aínda, por desgraza, en pleno século XXI parece inaudito, vergoñento e unha estafa socialprofesional que desde o Servicio de Arqueoloxía e a propia Consellería de Cultura e Turismo e Ordenación Universitaria, con todo coñecemento, se permita e alenten sinaturas falsas en proxectos non redactados por arqueólogos (incluso memorias) e no se dean os pasos necesarios para cambiar a lexislación actual sobre Patrimonio Cultural onde aparezan recollidas as competencias, en aquelas intervencións únicas de conservación, aos únicos profesionais que poden desenvolver proxectos deste tipo; Licenciados/Diplomados en Conservación de Bens Culturais. ¿Qué outros profesionais do país asinan documentos e proxectos que non son da súa competencia? Soamentes a desidia pode explicar isto.

|Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0

24

MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense)

Ano 2013

6. VALORACIÓN DO ESTADO DE CONSERVACIÓN INICIAL A diagnose e a análise son as ferramentas científicas que permiten aos conservadores-restauradores coñecer o estado de conservación dos materiais constituintes do no PC. Sen o coñecemento dos parámetros como a densidade, a porosidade, a presenza dos sales, etc. non se poden desenvolver tratamentos de conservación efectivos que garantan, primero, o deseño dun bo tratamento de conservación e segundo, a preservación do Ben Cultural que se pretende exhibir/conservar. Na primeira vistia efectuada en novembro de 21012 tíñase verificado un estado de conservación extremadamente comprometido e máis acusado nas tumbas que xa eran visibles, as do sector tumbas sur (STS), respecto das escavadas recentemente no sector tumbas norte (STN) aínda que esta últimas amosan un acelerado proceso de degradación que nos leva a unha perda matérica na súa estrutura física. En consecuencia, as tumbas máis expostas aos axentes atmosféricos (acción dos meteoros/non cubertas por sedimentos) mostran unha maior degración pero xa máis estabilizada. É lóxico supoñer que as que foron recentemente escavadas e as exhumadas en 2013 sufrirán o mesmo tipo de alteración: desagregación, disgregación, “arenización”, hidrólise, alteración da vermiculita e perda de volumen entre outras. Ese deficiente e mal estado de conservación procede da propia xeoloxía do lugar, da composción mineralóxica da rocha e da erosión física que domina no xacemento. As estruturas que levan máis tempo expostas aos axentes atmosféricos presentan unha perda matérica parcial da estrutura física que as define.

Detectouse unha orde natural na perda natural do material segundo a seguinte secuencia fotográfica.

|Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0

25

MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense)

Ano 2013

Cadena de degradación observada in situ: desagregación/disgregación/fracturación/”arenización”.

En realidade esa secuencia nos mostra as etapas de formación dun solo orgánico a partir da degradación do granito. En primeiro termo degrádanse os feldespatos e a plaxioclasa sódica, en sugundo lugar, tras a alteración dos anteriores continúa o proceso de alteración do resto de minerais pola acción continuada da auga, as escorregadas, as xeadas, o lixiviado de ións e sobre todo, a variabilidade térmica. Interactuando conxuntamente estes agentes de alteración prodúcese a disgregación, a fragmentación e para rematar, a formación de area. De menor incidencia, pero tamén presente, atopamos a alteración biolóxica, de acción máis lenta pero tamén continuada no tempo.

Alteracións biolóxicas: asentamento e crecemento de raíces entre as rochas.

Coa analítica pódese aportar, ademais dunha valoración real e efectiva do estado de conservación do ben, datos históricos e científicos de valor importante que poden axudar a mellorar o coñecemento sobre o sitio arqueolóxico. O análise do granito revelou un pésimo estado de conservación pois a súa densidade e porosidade indican uns patróns de degradación evidentes.

|Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0

26

MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense)

Ano 2013

Fotografías durante los análisis en laboratorio.

6.1 Caracterización da rocha e estado de conservación3 No afloramento e na peneda da Capela predomina o granito. As texturas encontradas son a afanítica ou de gran fino, a fanerítica ou de gran groso e a pegmatítica e porfídica, con presenza de fenocristais. Aa composición tipo do granito é: Cuarzo: SiO2, compoñente maioritario e responsábel da extrema dureza do granito. Albita: NaAlSi3O8, tectosilicato Na[AlSi3O8] de estructura tabular. Plaxioclasa sódica. Microcline: KAlSi3O8, outro tectosilicato (feldespato) polimorfo da ortosa e asociado a cuarzo e albita (pertita). O feldespato (ortosa) é o “cemento” de agarre no granito; en realidade é un polimorfo do feldespato potásico. Moscovita: (K,Na)(Al,Mg,Fe)2[OH,Fe2|AlSi3O10], e un filosilicato de estrutura laminar. Biotita: K (Mg,Fe,Mn) 3 [OH,Fe2|AlSi3O10], filosilicato que diminúe a anisotropía da rocha. É un mineral ferromagnesiano. A continuación localízanse e descríbense as mostras recollidas:

3

Realizado por Buceta Bruneti, G.

|Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0

27

MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense)

Ano 2013

M2 M3

N

Ma

M1 M4 M5

Toma de mostras, localización. Infografía do afloramento a partires da extraída na páxina web: http://sanvitordebarxacova.wordpress.com/arqueoloxia/



M1: mostra sobre T16. Aspecto máis compacto pero de fractura moi

doada. Planos de exfoliación en paralelo ás caras.

Microfotografías: mica, fisuración en cuarzo e feldespatos, gran de cuarzo.

 M2: mostra tomada en T10, unha das localizadas máis ao sur. Gran groso, cuarzo e biotita. Posible hidrólise. Planos de fractura segundo exfoliación. Rompe moi doado. Moita desagregación.

|Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0

28

MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense)

Ano 2013

Microfotografías: fisuración segundo planos de exfoliación, desagregación mineral e fenda en biotita.

 M3: muestra de rocha tomada nos restos de canteira sobre as tumbas T29, 30 e T32. Tres bandas de sedimentación oo desplacación en paralelo á superficie. Máis diaclasación en sentido SL-NO. Granito de gran máis fino e compacto. Leucocrato: máis feldespato e en mellor estado. Micas moi pequenas. Cuarzo gris. A diaclasación vese no núcleo da mostra e é o que da lugar á desplacación a nivel macroscópico.

Macrofotografías da mostra M4. Textura máis fina e vista por cara en contacto co chan con planos de formación.



M4: mostra de rocha solta cara ao leste do xacemento.

Granito de gran máis groso, de novo, exfoliación segundo planos de formación oblicuos ás caras superiores e inferiores. Cuarzo, abundante feldespato e grandes moscovitas.

|Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0

29

MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense)

Ano 2013

Intúese hidrólise nas caras laterais da mostra.

Macrofotografías da mostra M5. Granito de gran máis groso e vista por cara en contacto co afloramento.

 M5: mostra tomada entre as tumbas T33 e T34 no STN. Obsérvase moi ben a orientación pola cara interior con maior cantidade de feldespatos. Vetas de biotita. Aspecto máis escuro polo exterior. Fractura moi doada.

Microfotografías: a biotita marca os planos de exfoliación, posible hidrólise e feldespato con biotita.

 M6: mostra de placa recollida na capela. Moi escura, con máis terra e restos biolóxicos pola cara en contacto coa rocha. Polo exterior máis clara. Falta de feldespatos. Fractura un pouco máis difícil.

Microfotografias da placa recollida na capela: ausencia de feldespato, estrutura biolóxica e fisuración.

|Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0

30

MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense)

Ano 2013

Placa e toma de mostra.



Ma: no microfotografías, sí análises químicos.

A nivel macroscópico obsérvase no xacemento unha diaclasación producto da descompresión do granito en dúas direccións que definen, case perfectamente, paralelepípedos nas rochas. Os sentidos das fendas van nas direccións SN e LO. Tamén se observa unha diaclasación no sentido SL-NO.

SN EO

SN

EO

SE-NO

Las diaclasas que se observan en el afloramiento inciden en las mismas tumbas de forma notoria.

Por outra banda tamén se observa unha deposición de paquetes de formación oblicua que coincide coas diaclasas en sentido SN que daría lugar á formación de fragmentos soltos. 6.2 Análise da rocha soporte Do estudio do granito extráense conclusións respecto da súa debilidade interna. Este dato ven reflectido pola súa baixa densidade en comparación coa dun granito san que pode rondar desde os 3.2 ata os 4.2 g/cm3.

|Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0

31

MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense)

Ano 2013

Vista xeral das diaclasas. Rochas con hidrólise, disgregación e fragmentación.

Vista macroscópica de la desplacación según planos de formación y diaclasas que son visibles en superficie en sentido SN

As mostras analizadas dan valores de 2.67, 2.68 e 2.79 g/cm3, respectivamente. Pero quizais o máis representativo do mal estado de conservación sexa a porosidade. Un granito en bo estado non presenta máis dun 3-4% mentras que as mostras analizadas dan valores de 9.80%, 12.00% y 12.24%. En base á experiencia pódese argumentar que porosidades en torno ao 7% aínda poden considerarse normais en granitos denominados “silvestres” pero no caso de San Vítor de Barxacova os datos son certamente preocupantes. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0

32

MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense)

Ano 2013

No lado positivo atopamos o dato dos sales. Todas os analizados, cloruros, sulfatos, nitritos e carbonatos dan valores, na práctica, iguales a cero. Este dato tambén o corrobora a conductividade determinada en todas as muostras. Parámetros químicos analizados.

Ph (disolución)

Porosidade

D.r. (g/cm3)

D.a. (g/cm3)

Cloruros

Sulfatos

Nitratos

Nitritos

M1

6.75

12.24%

2.79

2.44

0 mg/l Cl-

M2

6.81

12.00%

2.68

2.36

0 mg/l Cl-

Ma

6.81

9.80%

2.67

2.40

0 mg/l Cl-

5000 mg/kg DL50 dérmico, conejo > 3000 mg/kg Irritación de la piel conejo: irritación moderada. Irritación de los ojos conejo: leve irritación. Está demostrado que el tolueno es tóxico para el embrión y teratógeno en animales de laboratorio. 6. Efectos toxicológicos En contacto con la piel: Irritación leve si el contacto es prolongado. Por contacto ocular: Irritación moderada si el contacto es directo. Por inhalación: La inhalación de vapores surgida por el producto calentado puede provocar dolor de cabeza, náusea, vómito, irritación de la nariz, garganta y pulmones. Efectos retardados: La exposición prolongada a los disolventes presentes en este producto puede provocar inflamación del hígado, efectos renales, sensibilización cardiaca, irritación del aparato respiratorio.

Otras informaciones Todo el personal que trabaje con este producto es conveniente que conozca con profundidad esta ficha de datos de seguridad. Esta información se basa en el estado actual de nuestros conocimientos. Su objeto es describir nuestros productos desde el punto de vista de la seguridad, por lo que no garantiza propiedades concretas de los productos. Esta información no dispensa en ningún caso al utilizador del producto de respetar al conjunto de los textos legislativos, Reglamentarios y Administrativos referentes al producto, a la seguridad, a la higiene y a la protección de la salud humana y del medio ambiente.

|Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0

86

MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense)

Ano 2013

Varillas fibra de vidrio Barras de resina de vidrio de sección circular constituidas por resina poliester y fi bra de vidrio, utilizadas para el refuerzo y para pernios junto con resina epoxídica y/o poliester. Las barras de resina de vidrio tienen una elevada resistencia a la corrosión y mecánica (tracción, flexión, etc.).

Caracteristicas técnicas Diámetros disponibles: 3 - 4 - 6 - 8 - 10 - 12 - 14 - 16 - 18 - 20 mm Aspecto/sección: redondo macizo Longitud: 2 m Peso específico: 1,9 g/cm² Módulo elástico a la tracción: 35000 Mpa Resistencia a la tracción: 650 Mpa Módulo elástico a fl exión: 32000 Mpa Resistencia a la fl exión: 625 Mpa Coeficiente de dilatación térmica: 7,5·10-6 1/°C

Resina EPO-121 Campos de empleo Encolado estructural de elementos de hormigón. Refuerzo de estructuras mediante la técnica de chapeado hormigón-acero encolado tipo betón plaqué. Rasqueado y estucado de fisuras. Encolados de niples por inyección, mármoles, piedras, tacos. Ensamblados, reparaciones y fijaciones en general.

Características EPO-121 adhesivo epoxídico bicomponente de acción rapida. Excelentes propiedades mecánicas. Tipo rápido para temperaturas ambientales de 5°C a 30°C Excelente adherencia sobre hormigón seco y húmedo. Presentaciones predosificadas, a punto para su uso en la obra. Aplicable fácilmente. Composición Formulado a base de resinas epoxídicas modificadas sin disolventes. Aspecto pasta densa de color blanco. Viscosidad aprox. 30.000 cps. Residuo seco 100% Peso específico 1,70 aprox.

|Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0

87

MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense)

Composición

Ano 2013

Endurecedor K-122

Formulado sin disolventes a base de aducido di amina alifatica. Aspecto pasta densa de color blanco. Viscosidad aprox. 20.000 cps. Residuo seco 100% Peso específico 1,30 aprox.

Resina EPO-121 + Endurecedor K-122 Aspecto masa dura, compacta, ligeramente pegajosa en superficie(pasados 7 días a +20°C). Residuo seco 100% Resistencia a la compresión > 100 N/mm. Resistencia a la flexión > 40 N/mm. Módulo elástico 7000 N/mm. aprox. Alargado hasta rotura < 2% Temp. trans. vítrea 60°C (método calorimetrico). Adhesión sobre hormigón seco > 4 N/mm. Adhesión sobre hormigón húmedo > 3 N/mm. Adhesión sobre acero > 20 N/mm.

Características técnicas Aspecto líquido transparente, Peso específico 25° 1,04 kg/lt Tiempo de laborabilidad de 200gr a 25°C: 30-50 minutos. Resistencia a la tracción 400Kg/cm Resistencia a la flexión 1000Kg/cm

2

2

Resistencia a la compresión 1220Kg/cm

2

Viscosidad del sistema (25°C) 500-800 mPas

|Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0

88

MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense)

Ano 2013

Resina EPO-150 Descripción Epo-150 es un producto a base de resinas epoxídicas fluidas reticulables en frío mediante un endurecedor a base de aminas cicloalifáticas. La mezcla de los dos componentes produce un sistema de elevada resistencia altamente adhesivo.

Campos de empleo El producto Epo-150 es apto para inyección y/o impregnación en soportes de hormigón, piedra, terracota y madera. Epo-150 puede ser usado para el relleno de fisuras y anclaje de clavos de acero o barras de resina y fibra de vidrio. El producto Epo-150 se puede cargar con varios inertes hasta obtener mezclas que se pueden utilizar para estucado y reintegración.

Preparación El sistema Epo-150 se suministra en presentación doble compuesta de Resina Epoxídica pura Epo-150 y endurecedor K-151. Los dos componentes van unidos en la siguiente relación: Resina Epoxídica pura Epo-150 100g Endurecedor K-151 25g Relación de empleo EPO-121=100 K-122=20 (partes en peso). Tiempo trabajo +20°C 30 min. aprox. Aspecto pasta densa de color blanco. Viscosidad aprox. 26.000 cps Residuo seco 100% Peso específico 1,50 aprox.

|Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0

89

MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense)

Ano 2013

12. Sinaturas dirección técnica

En Pontevedra, a 5 de novembro de 2013.

Asdo.: Fernando Carrera Ramírez. Bruneti. Doctor en Historia. Diplomado en Conservación de BB.CC.

Asdo.: Gonzalo Buceta Diplomado en Conservación de BB.CC. Especialidade arqueoloxía.

Asdo.: Eduardo-Breogán Nieto Muñiz. Licenciado en Historia.

|Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0

90

MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense)

Ano 2013

13. Agradecementos Queremos agradecer a axuda prestada ao alcalde do Concello de Parada de Sil, Excmo. Sr. Francisco Magide Bizarro, polo seu compromiso co estudio e conservación de San Vítor de Barxacova. Ademais, este proxecto non se tería levado a cabo de non ser pola axuda prestada polos alumnos da ESCRBCG: Candela Alvarellos Rodríguez-Navas Lucas Iglesias Serantes Rocío Muíños Barros Lucía Amor Pensado Por acollernos no albergue e “coidarnos” tan ben…non podemos esquecernos de Sara, David e Óscar. A todos, grazas.

|Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0

91

MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense)

Ano 2013

14. DOCUMENTACIÓN GRÁFICA 1. Plano xeral entorno 10. Plano xeral sectores sur e norte_tumbas 11. Plano xeral sector capela 12. Sector tumbas sur A alteracións mapa 13. Sector tumbas sur B alteracións mapa 14. Sector tumbas norte alteracións mapa 15. Sector tumbas capela alteracións mapa 16. Sector tumbas sur (A) tratamentos 17. Sector tumbas sur (B) tratamentos 18. Sector tumbas norte tratamentos

|Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0

92

MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense)

Ano 2013

500

525

475

550

550 575 600

625

SVT.11/S1

650 S3

SR

S2 S2 ST-NW ST-N -apl.S9

SR

ST-N S1

SVT.10/S2 selada

ST-N -apl.S6

SR

675

ST ST-S-p at.4

S5

ST-S-p at.3 SR

ST-S

ST-S-p at.2

ST-S-p at.1

SVT.11/S1 selada

S1 S4 La vade iro

DEBUXO:

GONZALO BUCETA BRUNETI

TÍTULO:

PLANO XERAL_ENTORNO

PROXECTO:

LOCALIZACIÓN:

PROPOSTAS DE CONSERVACIÓN-RESTAURACIÓN DA NECRÓPOLE DE SAN VÍTOR DE BARXACOVA DATA:

16/09/13

ESCALA:

1:500

EQUIPO TÉCNICO

FERNANDO CARRERA RAMÍREZ

GONZALO BUCETA BRUNETI

PARADA DE SIL EDUARDO BREOGÁN NIETO MUÑIZ

OURENSE

Nº PLANO:

EXPEDIENTE XUNTA:

0

02.0.272 2013.001 ED 102A 2013/237-0

600

Oco poste d

Oco poste c

Oco poste b

Oco poste a

DEBUXO:

GONZALO BUCETA BRUNETI

TÍTULO:

PLANO XERAL SECTORES SUR E NORTE_TUMBAS

PROXECTO:

PROPOSTAS DE CONSERVACIÓN-RESTAURACIÓN DA NECRÓPOLE DE SAN VÍTOR DE BARXACOVA DATA:

|Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0

16/09/13

ESCALA:

1:80

EQUIPO TÉCNICO

FERNANDO CARRERA RAMÍREZ

LOCALIZACIÓN: GONZALO BUCETA BRUNETI

PARADA DE SIL EDUARDO BREOGÁN NIETO MUÑIZ

OURENSE EXPEDIENTE XUNTA:

Nº PLANO:

1

02.0.272 2013.001 ED 102A 2013/237-0

93

MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense)

DEBUXO:

GONZALO BUCETA BRUNETI

TÍTULO:

PLANO XERAL SECTOR_CAPELA

PROXECTO:

Ano 2013

LOCALIZACIÓN:

PROPOSTAS DE CONSERVACIÓN-RESTAURACIÓN DA NECRÓPOLE DE SAN VÍTOR DE BARXACOVA DATA:

16/09/13

ESCALA:

EQUIPO TÉCNICO

1:80

FERNANDO CARRERA RAMÍREZ

GONZALO BUCETA BRUNETI

PARADA DE SIL EDUARDO BREOGÁN NIETO MUÑIZ

OURENSE

Nº PLANO:

EXPEDIENTE XUNTA:

2

02.0.272 2013.001 ED 102A 2013/237-0

T. XI

Oco poste b

T. XII

T. XXXV T. XX

Erosión

Oco poste a

Bióticos T. XIX

Fenda Fractura T. XXXVIII

Fragmentación Placa Disgregación

T. XL

Areización Alteración cromática

T. XLI

Depósito

Pátina Risco derrube elemento externo

DEBUXO:

GONZALO BUCETA BRUNETI

TÍTULO:

SECTOR TUMBAS SUR_(A)_ALTERACIÓNS_MAPA

PROXECTO:

PROPOSTAS DE CONSERVACIÓN-RESTAURACIÓN DA NECRÓPOLE DE SAN VÍTOR DE BARXACOVA DATA:

|Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0

16/09/13

ESCALA:

1:40

EQUIPO TÉCNICO

FERNANDO CARRERA RAMÍREZ

LOCALIZACIÓN: GONZALO BUCETA BRUNETI

PARADA DE SIL EDUARDO BREOGÁN NIETO MUÑIZ

OURENSE EXPEDIENTE XUNTA:

Nº PLANO:

3

02.0.272 2013.001 ED 102A 2013/237-0

94

MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense)

Ano 2013

T. XXXVI

Oco poste d T. XXXI

T. XXXII

T. XXX

T. XXIX T. XV´-B T. XVI H.P.E

T. XV

T. XXVII T. XXXIV

T. XXVIII

T. XVIII T. XXXIII T. XLV

Erosión

Fragmentación

Alteración cromática

Bióticos

Placa

Depósito

Fenda

Disgregación

Fractura

Areización

DEBUXO:

GONZALO BUCETA BRUNETI

TÍTULO:

SECTOR TUMBAS NORTE_ALTERACIÓNS_MAPA

PROXECTO:

Risco derrube elemento externo

16/09/13

ESCALA:

1:40

Erosión

Fragmentación

Alteración cromática

Bióticos

Placa

Depósito

Fenda

Disgregación

Fractura

Areización

GONZALO BUCETA BRUNETI

TÍTULO:

SECTOR TUMBAS_CAPELA_ALTERACIÓNS_MAPA

PROXECTO:

EQUIPO TÉCNICO

FERNANDO CARRERA RAMÍREZ

GONZALO BUCETA BRUNETI

PARADA DE SIL

OURENSE

EDUARDO BREOGÁN NIETO MUÑIZ

Nº PLANO:

5

02.0.272 2013.001 ED 102A 2013/237-0

EXPEDIENTE XUNTA:

Pátina Risco derrube elemento externo

PROPOSTAS DE CONSERVACIÓN-RESTAURACIÓN DA NECRÓPOLE DE SAN VÍTOR DE BARXACOVA

|Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0

LOCALIZACIÓN:

PROPOSTAS DE CONSERVACIÓN-RESTAURACIÓN DA NECRÓPOLE DE SAN VÍTOR DE BARXACOVA DATA:

DEBUXO:

T. XLIV

Pátina

DATA:

16/09/13

ESCALA:

1:40

EQUIPO TÉCNICO

FERNANDO CARRERA RAMÍREZ

LOCALIZACIÓN: GONZALO BUCETA BRUNETI

PARADA DE SIL EDUARDO BREOGÁN NIETO MUÑIZ

OURENSE EXPEDIENTE XUNTA:

Nº PLANO:

6

02.0.272 2013.001 ED 102A 2013/237-0

95

MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense)

Ano 2013

T. XI

Oco poste b

T. XII

T. XXXV T. XX

Oco poste a

T. XIX

T. XXXVIII

T. XL

Reintegracións puntuais e inxección en fendas T. XLI

Limpieza Consolidación con UCA-do

Varela fibra vidro

DEBUXO:

GONZALO BUCETA BRUNETI

TÍTULO:

SECTOR TUMBAS SUR_(A)_TRATAMENTOS

PROXECTO:

LOCALIZACIÓN:

PROPOSTAS DE CONSERVACIÓN-RESTAURACIÓN DA NECRÓPOLE DE SAN VÍTOR DE BARXACOVA DATA:

16/09/13

ESCALA:

1:40

EQUIPO TÉCNICO

FERNANDO CARRERA RAMÍREZ

GONZALO BUCETA BRUNETI

PARADA DE SIL EDUARDO BREOGÁN NIETO MUÑIZ

OURENSE EXPEDIENTE XUNTA:

Nº PLANO:

7

02.0.272 2013.001 ED 102A 2013/237-0

T. XXIII

T. XXII

T. VIII

T. VII

T. XXI

T. VI

T. IX Oco poste c

T. XXV

T. X

Reintegracións puntuais e inxección en fendas

Limpieza Consolidación con UCA-do

Varela fibra vidro

DEBUXO:

GONZALO BUCETA BRUNETI

TÍTULO:

SECTOR TUMBAS SUR_(B)_TRATAMENTOS

PROXECTO:

PROPOSTAS DE CONSERVACIÓN-RESTAURACIÓN DA NECRÓPOLE DE SAN VÍTOR DE BARXACOVA DATA:

|Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0

16/09/13

ESCALA:

1:40

EQUIPO TÉCNICO

FERNANDO CARRERA RAMÍREZ

LOCALIZACIÓN: GONZALO BUCETA BRUNETI

PARADA DE SIL EDUARDO BREOGÁN NIETO MUÑIZ

OURENSE EXPEDIENTE XUNTA:

Nº PLANO:

8

02.0.272 2013.001 ED 102A 2013/237-0

96

MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense)

Ano 2013

T. XXXVI

T. XXXII Oco poste d

T. XXX

T. XXXI

T. XXIX T. XV´-B T. XVI H.P.E

T. XV

T. XXVII T. XXXIV

T. XXVIII T. XVIII

T. XLVI

T. XXXIII

T. XLV

Reintegracións puntuais e inxección en fendas

Limpieza

T. XLIV

Consolidación con UCA-do

Varela fibra vidro

DEBUXO:

GONZALO BUCETA BRUNETI

TÍTULO:

SECTOR TUMBAS NORTE_TRATAMENTOS

PROXECTO:

PROPOSTAS DE CONSERVACIÓN-RESTAURACIÓN DA NECRÓPOLE DE SAN VÍTOR DE BARXACOVA DATA:

|Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0

16/09/13

ESCALA:

1:40

EQUIPO TÉCNICO

FERNANDO CARRERA RAMÍREZ

LOCALIZACIÓN: GONZALO BUCETA BRUNETI

PARADA DE SIL EDUARDO BREOGÁN NIETO MUÑIZ

OURENSE EXPEDIENTE XUNTA:

Nº PLANO:

9

02.0.272 2013.001 ED 102A 2013/237-0

97