Chorągiew nagrobna Botho Ernesta zu Eulenburg (1661-1667) [flyer]

M U Z E U M I M . W O J C I E C H A KĘTRZYŃSKIEGO W KĘTRZYNIE

Konserwacja i restauracja chorągwi, której podjęła się prof. dr Bogumiła Rouba z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, wymagała opracowania nowatorskiego, indywidualnego programu konserwatorskiego i koncepcji indywidualnego sposobu ekspozycji zabytku po konserwacji. Pogięte i popękane resztki obramienia zostały wyprostowane i scalone, a w miejsca ubytków wklejono łatki ze specjalnie dobranego i przygotowanego płótna. Posklejane zostały pęknięcia i uszkodzenia części centralnej. Malowidło oczyszczono z nawarstwień brudu, przemalowań i kilkakrotnie nakładanych w e r n i k s ó w . U z u p e ł n i o n o ubytki warstwy malarskiej. Długotrwałe zabiegi oraz iście benedyktyńska praca włożona w konserwację tego unikalnego zabytku sprawiły, iż obecnie możemy podziwiać chorągiew - dokument przeszłości, świadectwo dawnych obyczajów i dawnej kultury. Prace restauratorskie zostały przeprowadzone w taki sposób, aby nie zatrzeć ani śladów dawności chorągwi, ani śladów jej dramatycznych losów w czasie ostatniej wojny.

Ważniejsza literatura: AltpreuBische Biographie, 6, Kónigsberg 1938, Krollmann Ch. [red.], 169-171 Kozina I., Polskie chorągwie nagrobne i ich związek z ideą militis chństiani. Nasza Przeszłość, 74, 1990, 237-255 Kozina I., Ostrowski J.K., Chorągwie nagrobne, [w:] Sarmatia semper viva, Warszawa 1993,91-138 Rouba B., Chorągiew nagrobna Botho Ernesta zu Eulenburg. Dokumentacja konserwatorska, Archiwum Muzeum im W.Kętrzyńskiego Rzempołuch A., Chorągiew nagrobna Botho Ernsta Eulenburga ur. 1661 zm. 1664, [w:] Vanitas. Portret trumienny na tle sarmackich obyczajów pogrzebowych, Dziubkowa J. [red.], Poznań 1996, 272-273 Tenże, O chorągwiach nagrobnych w Prusach Książęcych. Część I, Studia Muzealne, XIX, Poznań 2000, 134-155

Wymiary chorągwi: 180 x 111 cm, centralny owal z portretem 116,6 x 88 cm.

Muzeum im.Woiciecha Kętrzyńskiego pl. Zamkowy 1,11 -400 Kętrzyn Tekst, projekt: Mariusz Wyczółkowski Konsultacja: prof. dr Bogumiła Rouba Fot.: A.Skowroński, archiwum Muzeum im W.Kętrzyńskiego

tel (089)

752 32 82, tel./fax (089) 752 29 65 www.muzeum.ketrzyn.pl e-mail: mwk(ą muzeum.ketrzyn.pl

CHORĄGIEW NAGROBNA

BOTHO ERNESTA zu EULENBURG (*1661 fl664)

Herb rodziny zu Eulenburg

Chorągiew nagrobna, będąca formą epitafium, rodowodem sięga obyczajowości rycerskiej i związanych z nią obrzędów pogrzebowych. Poświęcona była zazwyczaj męskim przedstawicielom wybitnych rodów. Z terenu dawnych Prus Książęcych znane są jedynie dwa przykłady chorągwi nagrobnych poświęconych dzieciom. Jedyna z nich zachowana do naszych czasów to chorągiew trzyletniego Botho Ernesta zu Eulenburg, znajdująca się w zbiorach kętrzyńskiego Muzeum. Botho Ernest zu Eulenburg (* 1661 +1664) był pierworodnym i w chwili śmierci jedynym synem Botho Henryka zu Eulenburg (* 1613 +1674), wówczas dziedzica Galin (d. Gallingen), Tołkin (d. Tolksdorf) i Osieka (d. Hermenhagen), oraz Marii, z domu von Kreytzen. Historia rodu zu Eulenburg w Prusach sięga połowy X V w. Wówczas to Wendt V zu Eylenburg (+1488) za służbę w czasie wojny trzynastoletniej otrzymał w 1468 r. od Zakonu krzyżackiego Galiny w obecnym powiecie bartoszyckim. Posiadłość ta pozostawała w rękach rodziny do 1945 r. i była obok Prosny (d. Prassen) i Wyk (d. Wicken) siedzibą jednej z trzech pruskich linii rodu. Poprzez nadania, koligacje i kupno kolejnych majątków ród zu Eulenburg zajął liczącą się w Prusach pozycję. Na przestrzeni stuleci przedstawiciele tego rodu niejednokrotnie zajmowali eksponowane miejsca w administracji, wojsku czy w hierarchii kościelnej. Wystarczy wymienić tu ojca Botho Ernesta - Botho Henryka, który dosłużył się rangi pułkownika i stanowiska szambelana dworu czy też brata Botho Ernesta Gottfryda Henryka (* 1670 +1734), ostatniego z tej gałęzi rodu, który przeszedłszy na katolicyzm był

Portret Botho Henryka zu Eulenburg ufundowany przez jego syna Gotfryda Henryka W J 726 roku

najpierw kanonikiem w Kamieńcu Podolskim, następnie archiprezbiterem w Braniewie (1712), a w 1713 r. został kanonikiem warmińskiej kapituły katedralnej we Fromborku. To właśnie pozycja i majętność rodu wymagały odpowiedniej oprawy pogrzebu trzyletniego Botho Ernesta, jedynego synka Botho Henryka. Sprowadzony do Galin artysta wykonał chorągiew n a g r o b n ą godną znakomitego rycerza. Po uroczystościach pogrzebowych zawieszona została w ewangelickim kościele parafialnym w Galinach, miejscu pochówku młodego Botho. Jednak pośpiech wykonania chorągwi sprawił, że użyte przy tym zostały materiały będące do dyspozycji artysty na miejscu, w Galinach, co miało istotny wpływ na dalsze losy tego zabytku. Materiały malarskie jak farby czy złoto malarz przywiózł najpewniej ze sobą. Centralnie umieszczona elipsa z portretem Botho na awersie i inskrypcją epitafijną na rewersie, wykonana została z dwóch zszytych kawałków lnianego obrusa z tkanym ornamentem kwiatowym, widocznym pod warstwą malarską. Wysokiej klasy portret chłopca oraz inskrypcja epitafijną sławiąca wielkość rodu i mówiąca o nadziejach pokładanych w przedwcześnie zmarłym Botho Erneście, namalowane zostały w technice olejnej. Obramienie pełniące zarazem funkcję konstrukcji nośnej zostało zszyte z pojedynczych kawałków cienkiego płótna lnianego, rodzaju batystu. Jest ono malowane obustronnie, bez zaprawy.

Wnętrz kościoła parafialnego w Galinach z chorągwią Botho Ernesta zu Eulenburg (lata30-te XX w.)

Ten sposób wykonywania malowideł zwanych tella rensa (albo TUchlein) popularny był w Europie od wczesnego ś r e d n i o w i e c z a . Dodatkową ciekawostką techniczną jest wykonanie zdobień na obramieniu w technice awanturynowej, polegającej na przesiewaniu złotego proszku na warstwę półwyschniętego lakieru lub farby, dzięki czemu powstaje efekt delikatnego mżenia i złocistego blasku. W X V I I I wieku chorągiew kilkakrotnie oczyszczano i odświeżano. W X I X w poddano ją r e n o w a c j i p o l e g a j ą c e j na c a ł k o w i t y m przemalowaniu i pokryciu grubą warstwą lakieru. Miało to decydujący wpływ na stan zachowania cienkiego płótna obramienia, które po zrzuceniu chorągwi ze stropu kościoła w 1945 r. uległo niemal całkowitej destrukcji. Późniejsze zrolowanie chorągwi przyczyniło się do uszkodzenia również i centralnego przedstawienia z portretem zmarłego chłopca.

Chorągiew przed konserwacją